ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Chciałem poruszyć zagadnienie pokazujące pewien ważny aspekt komunikacji między ludźmi, modelujące coś, co trudno jest mi przekazać w wielu dyskusjach na sfinii toczonych, a co uważam za ważne.

Wyobraźmy sobie, że jakiś doktor fizyki dostał dość mocno karkołomne zadanie: wytłumaczyć, w ciągu jednego popołudnia, pewnemu przeciętnemu przedszkolakowi zagadnienia teorii względności Einsteina.

Teoria względności jest uważana za trudną do zrozumienia (dlatego ją wybrałem do tego przykładu). Sam się z nią męczyłem wiele tygodni, a też i efekt końcowy nie jest doskonały - dalej wielu rzeczy nie potrafię sobie w głowie ułożyć. Ale na pewno do ułożenia sobie tego, co jakoś tam w moim umyśle funkcjonuje wymagane było sporo przygotowań wcześniejszych - uczenie się matematyki, fizyki. Razem zebrałoby się parę lat przygotowań.
Z tej perspektywy patrząc, zadanie nauczenia przedszkolaka teorii względności można właściwie uznać za niewykonalne. Ale...
... oczywiście wszystko jest kwestią kryteriów!
Jeśli odpowiednio poluzujemy kryteria, np. uznając, że "przedszkolak już umie" teorię względności, jeśli poprawnie wyrecytuje np. samą zasadę względności, rozpozna nazwiska głównych uczonych w sprawę zaangażowanych (Einstein, Lorentz, Michelson, Maxwell) i bez przejęzyczenia wypowie słowo "relatywistyka", to może takie kryteria już jakiś przedszkolak spełni. I wtedy powiemy, że go "nauczyliśmy teorii względności".
Tu się pewnie większość osób oburzy, wskazując, że to oszustwo. Ale ja spytam: a był jakiś TWARDY WZORZEC tego, czym właściwie nauczenie przedszkolaka teorii względności Einsteina jest?...
- Tu pewnie, jak się osoby uczciwie nad sprawą zastanowią, odpowiedzą uczciwie NIE. W rzeczywistości DOPIERO TWORZYMY INTUICYJNIE byt myślowy "przedszkolak nauczony teorii względności". Czyli różne opcje są są otwarte.

Tu z kolei z opisanym tak podejściem można polemizować, wskazując na jakiś społeczny konsensus, domyślne oczekiwania itp. Ale twardy fakt jest taki, że konkretnego UZGODNIONEGO wzorca dla bycia przedszkolakiem znającym teorię względności nie było. Oczywiście można taki wzorzec UZGODNIĆ, a wtedy np. może się okazać, że żadnego przedszkolaka się nie da nauczyć teorii Einsteina, albo jednak może, że uzgodnimy kryteria na tyle mało rygorystyczne, że to się w jakichś tam przypadkach uda.

Ten przypadek, który tu opisałem ilustruje parę całkiem ciekawych zagadnień:
1. nawet w odniesieniu do prostych, ad hoc wymyślonych zadań ostatecznie konstytuuje się pewien MODEL traktowania sprawy. Tutaj jest to pomysł na to, czym byt "przedszkolak umiejący teorię Einsteina" ma być w odniesieniu do problemu. Ten pomysł bierze sie z intuicji, z ARBITRALNEGO uznania w stylu "sensowne w tym przypadku wydaje mi się ...". Twierdzę, że tego rodzaju model tworzy każdy z nas codziennie dla wielu zadań życiowych - np. naprawić kran, pomalować płot itp.
2. Przekaz jakiejś idei NAJCZĘŚCIEJ JEST ZADANIEM SŁABO SPRECYZOWANYM. Teoria względności, którą ma w głowie doktor fizyki jest znacząco innym bytem myślowym, niż to, co ma w swojej głowie przedszkolak (nawet bardzo zdolny) uczący się tego, co mu fizyk o teorii Einsteina opowiada. KWESTIĄ UZNANIA jest, na ile zaliczymy doktorowi fizyki wykonanie tego zadania nauczenia przedszkolaka owej teorii. Jest tu całe spektrum możliwości. Jaką by z nich nie wybrać, właściwie można być pewnym jednego - W TYCH WARUNKACH DOBREJ ODPOWIEDNIOŚCI NIE BĘDZIE.
ZAWSZE będzie tak, że ucząc kogoś, stan umysłu ucznia nie będzie idealną kopią stanu umysłu nauczyciela.
Będzie tak, że nauczyciel (mając jakiś stan wiedzy na dany temat - pewnie też nieidealny) coś tam po swojemu wie, ma jakiś pomysł na przekazanie tego i ostatecznie użyje JAKICHŚ tam słów.
Te słowa przebędą drogę do uszu ucznia, który ZACZNIE SOBIE WYOBRAŻAĆ, o co mogło w nich chodzić. Niemal na 100% można założyć, że (wyłączając jakieś absolutnie trywialne przypadki), że nie wyobrazi sobie dokładnie tego, co myślał nauczyciel.
Osiągnie się co najwyżej JAKIŚ STAN PODOBIEŃSTWA pomiędzy rozumieniem nauczyciela, a rozumieniem ucznia. Nigdy tożsamość tych stanów.

Po co to wszystko tłumaczę?
- Bo wydaje mi się, że spora cześć ludzi ma to na tyle nie przemyślane (ten dział to "Rozbieranie irracjonalizmu"), że oczekują niemożliwego - oczekują, że jak coś mówią/piszą, to odbiorca ich komunikatów po prostu powinien przejąć stan ich przekonań, zgodzić się z nim, od razu wiedzieć o co komuś tam chodziło. I tacy ludzie złoszczą się, czasem atakują, oskarżają osoby, którym coś tłumaczą o to, że jest inaczej - że ktoś coś inaczej zrozumiał, że znalazł inne odniesienie, widzi coś odmiennie, czy wskazuje na błędność jakiegoś aspektu.
Pewnej intelektualnej POKORY nabiera się dopiero wtedy, gdy się przemyśli to, że pomiędzy nadawcą i odbiorcą komunikatu ZAWSZE BĘDĄ RÓŻNICE. Zawsze - to jest ścisłe prawo. Pytanie jest tylko KTÓRE to są różnice? (czy jak głęboko musimy "grzebnąć" aby się do nich dokopać)

To spostrzeżenie ma też swój dość FUNDAMENTALNY WYMIAR. Dotyczy on refleksji nad pojęciem prawdy - pytania o jej absolutność. Czy fizyk, który zna teorię Einsteina najlepiej na całym świecie może być uznany za posiadający ową wiedzę w stopniu absolutnym?
- Ja bym tak nie powiedział. Może za parę lat pojawi się nowy fizyk, który przewyższy tego aktualnego. A może w ogóle jest JAKAŚ CZĘŚĆ tej teorii, która z kolei nawet aktualny kolego naszego superfizyka zna lepiej (choć całościowo zna tę teorię gorzej)?...
Czy w ogóle jest coś takiego jak "absolutna znajomość" teorii względności Einsteina?...
- ja uważam, że takiej absolutnej znajomości nie ma. Tak w ogóle jej nie ma, bo owa teoria dość płynnie łączy się z innymi teoriami i koncepcjami i nie sposób jest ściśle wytyczyć jej granic.

Dla mnie ogólnie oczywiste jest, że gdy coś WŁASNEGO tłumaczę dowolnej właściwie osobie, to trochę się czuję jak ten doktor fizyki tłumaczący coś przedszkolakowi (proszę nie brać z tego porównania sugestii, że oto czuję się inteligentniejszy, lecz to, że jest OGROMNA RÓŻNICA STANÓW WYJŚCIOWYCH - bez wartościowania kto tu jest mądry, a kto głupi). Po prostu wiem, że nie skopiuję nikomu stanu swojej świadomości, tylko co najwyżej przekażę jakieś wyróżnione aspekty. Odbiorca moich słów coś tam sobie wytworzy w swoim umyśle, coś dopasowanego do jego wiedzy, przekonań, stylu myślenia. Z pewnością (!) coś przekłamie względem tego, co sam chciałbym przekazać (wina pewnie będzie tu po obu stronach). Ale coś tam też - względnie podobnego - może nieraz w swoich myślach wytworzy.
Bo porozumiewanie się nie jest kopiowaniem idei/myśli, lecz ich "odmalowywaniem" i reinterpretacją u odbiorcy.

O.K.

Michał Dyszyński

szaryobywatel

Michał Dyszyński

O.K.

Semele

Mam wrażenie, że jest coś wewnątrz mnie, co popycha mnie naprzód. Osobiście nie wierzę w istnienie wolnej woli. Myślę, że i my jesteśmy jednym ze sposobów, na jakie manifestuje się Wszechświat. To bardzo ekscytujące. Poeci mówią często, że są tylko rodzajem przekaźnika. Mówią, że to nie oni tworzą poematy, że tylko pozwalają im się wydostać na zewnątrz. To bardzo, bardzo prawdziwe. Czuje to, pisząc swoje książki. Nie wiemy, co powiemy, dopóki tego nie zrobimy. I nagle coś jest. Skąd przychodzi. Julian Barbour
[link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]

Może z przedszkolakami trzeba zacząć od pytań. Może, któryś z nich ma jakąś swoją własną teorię... :wink: