ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Już ogólniej pociągnę dalej temat założeń w rozumowaniu.

Ogólnie rozumowanie traktuję jako BUDOWANIE STRUKTURY, która to co niedoprecyzowane, nie mające jasnych odniesień, "pływające", mgliste obuduje w NAZWANE węzły i więzy.
Punktem wyjścia jest tu to, co umysłowi podstawiają zmysły i intuicje. To coś na start nie ma określonej struktury (a jeśli nawet w ukryciu jakaś forma struktury jest - np. wynikające z wrodzonych, instynktownych odruchów - to jest to i tak nieznane), naszą mentalność to "trąca", porusza, "dźga", "muska", ale my nie mamy żadnej wiedzy o tym JAK to się dzieje.
Umysł bada POWTARZALNOŚĆ tych dźgnięć i muśnięć zmysłów, czy innych doznań, doszukując się w nich PRAWIDŁOWOŚCI, które potem właśnie będzie próbował UBRAĆ W STRUKTURĘ, wyjaśnić JAKIE KONKRETNIE ZALEŻNOŚCI tam funkcjonują. Dlatego tak ważne jest nazwanie tych aspektów rozumowania.
To co nazwane, już nie zniknie, bo ta nazwa trwa, została w czymś zapisana, ona jest "przyszpileniem" tego, co bez owego przyszpilenia rozmyło by się w niepamięci, rozproszeniach świata, w zastąpieniu tego inną aktywnością umysłu. Przyszpilenie nazwą dla jakiegoś wyróżnione aspektu POZWALA MU PRZETRWAĆ, utrwala go wobec tych zmienności przyszłych zdarzeń, utrzymać w postaci, która się nie rozpływa.
Dalej z tego powstanie struktura opisu, z której będzie można korzystać tworząc wtórne opisy, wnioskowania, budować konstrukcje stosowane w różnych celach poznawczych.

Michał Dyszyński

Epistemicznie bowiem realnie nie mamy ostatecznie nic, poza OPISAMI.

To "coś" o czym myślimy, ten cel rozumowania, wyjaśnienie problemu jest jedynie domniemaniem. To może być, ale też to może się okazać z gruntu sprzeczne i wadliwe. Zaczyna się każde rozumowanie od intuicji, czyli od NIENAZWANEJ, W ZNACZNEJ CZĘŚCI PODŚWIADOMEJ PRÓBY UJĘCIA niejasnych przypuszczeń, rozmytych wyobrażeń, czasem okruchów myśli powiązanych luźno z emocjami, wspomnieniami, odczuciami maści wszelakiej. Nie wiemy, nie mamy żadnej gwarancji, że te nasze przeczucia epistemiczne dadzą się domknąć w logicznie spójną strukturę pojęciową. Może to być tak, jak to już nieraz bywało z koncepcjami, że ich główna idea upadała.
Przykłady?
- pojęcie kwadratury koła
- pojęcie "końca świata"
- pojęcie sfery niebieskiej (dziś wiemy, że to co obserwujemy na niebie nie jest przyczepionymi do hipotetetycznej sfery punkcikami świetlnymi, lecz fizycznie istniejącymi ciałami niebieskimi - gwiazdami, galaktykami, planetami itp.
i inne...
Człowiek na początku tworzy sobie jakieś wyobrażenia tego, co czuje, co mu podpowiada intuicja. Te wyobrażenia często będą mylne, często okazuje się, że NALEŻY UJĄĆ ZAGADNIENIE Z ZUPEŁNIE INNEJ STRONY.

Każde rozumowanie, które startuje do bycia opisem rzeczywistości, może okazać się nieporadne, wytyczające zupełnie wadliwy kierunek poszukiwań. Za nim wtedy nie ma "tego czegoś" co ono opisuje. Ono - przynajmniej w kontekście problemu - tylko myli, ono niczego sensownie nie opisuje. Zamiast niego często trzeba sprawę rozpoczynać od nowa, zupełnie innym zestawem pojęć.
Przed odkryciem tlenu i wyjaśnieniem zjawiska spalania obowiązywała koncepcja flogistonu. Była to błędna koncepcja. Ale myśleć o niej było można, dysputy na jej temat prowadzić. Jednak "tego czegoś sensownego" za ową koncepcją nie było.

Gdy rozmawiamy zatem o jakimś nowym problemie, rozumowaniu, nie możemy z góry założyć, że używane w dyskusji pojęcia się jakoś uspójnią do sensownej wizji spraw. Równie dobrze może być tak, że - przy lepszym poznaniu zagadnienia - wszystko nam się rozleci mentalnie, że okaże się, iż nieprawidłowo podeszliśmy do opisu spraw.
Nieporadne w rozumowaniu dziecko, gdy postrzega coś po raz pierwszy i zastanawia się, czym owo coś jest, będzie miało zapewne pierwsze przekonania o tym, czym owo coś jest bardzo odległe od tego, co rozumieją dorośli, a szczególnie posiadający głębszą wiedzę badacze. To pierwsze pomyślenie dziecka może być kierowane w stronę naiwnego personalizmu, powiązań z bajkami (może to święty Mikołaj sprawił, że wyrosły nam te grzyby pod płotem?), albo zupełnie z odległymi skojarzeniami (a może te grzyby wyrosły, to mieszkał z nami zgrzybiały dziadek?). Pytanie: co tu jest TYM rozumowaniem? wydaje się jakoś naciągane, nie na miejscu. Dziecko nawet jeszcze nie wie, jakie pytania chce postawić? Nie wie czym do końca miałoby być owo jego "dlaczego?": Zadawanie pytań, na które w ogóle jest sensowna odpowiedź, jest dopiero pochodną wiedzy o problemie. Te pytania powstają same dopiero wraz z wiedzą o mechanizmach, które mogłyby tu działać. Wcześniej nie ma nawet sformułowania problemu, nawet nie wiadomo, o co pytać.

Aby nie być odpowiednikiem psa, który goni własny ogon, czyli nie zaplątać się we własne błędy rozumowania wziętego z etapu pierwszym pomysłów, z nieporadnych prób uporania się z niejasnymi przypuszczeniami, jakie mamy, choć nie znamy na ile owe przypuszczenia są poprawne, sensownie jest uznać, iż to, na czym realnie działamy, to są zawsze OPISY. Te opisy mogą być bardziej trafne, albo mniej. Ale nawet sama trafność owych opisów nie jest niczym absolutnym, nie jest niczym z góry określonym, bo opis trafiony pod jednym względem może być chybiony pod innym względem.

Michał Dyszyński

Myślę, że rolę założeń w rozumowaniu w znacznym stopniu wyjaśniłoby jakieś wyliczenie typów założeń, podanie przykładów założeń pełniących wyraźnie odmienne role.

Założenia rozpościerają niemal pełne spektrum uznawalności - domniemanej ich pewności.
Na biegunie najmniej wiązanym z pewnością rozumowania są założenia stricte robocze, stosowane szczególnie w sytuacji, gdy jeszcze bardzo niewiele wiadomo o sprawie, ale zacząć przygodę z jej wyjaśnianiem jakoś trzeba. Będą tu typowe założenia do symulacji - jedna symulację zapuszczamy z założeniem, iż kluczowa wartość będzie tak, a potem kolejną symulację zapuszczamy już ze zmienioną tą wartością. Potem wyniki obu symulacji można sobie porównać, co niekiedy będzie sugestią, które założenia są bliższe dobremu modelowi rzeczywistości, bliższe jakiejś postaci prawdy.

Na przeciwnym biegunie założeń niż robocze są założenia, które utożsamiamy z jakąś postacią oczywistości, które nieraz uznajemy jako pewne. Niektórzy tak założą użycie logiki, uznanie jakiejś postaci minimalnej kompetencji umysłu. Te najpewniejsze, najbardziej oczywiste założenia jednak też są założeniami - w filozofii nawet one są kwestionowane, szuka się dla nich alternatywy. Więc warto jest mieć świadomość, że je przyjmujemy, nawet jeśli przyjmujemy je w rozumowaniu zawsze.

Cały środek spektrum pomiędzy powyższymi skrajnościami zajmują założenia bardzo różne pod względem ich pochodzenia, domniemania ich pewności, możliwości określenia ich słownie i różnych innych cech.
Założeniami są więc między innymi:
- przekonanie poprawności funkcjonowania naszych zmysłów
- przekonania o poprawności działania naszej pamięci, podstawowych funkcji poznawczych
- przyjęcie założeń metodologicznych (np. określonej metodologii naukowej, epistemicznej)
- przyjęcie określonych teorii naukowych
- uznanie źródeł wszelkich...
Źródła w rozumowaniu zakładamy czasem w postaci bardziej wiarygodnej, czasem mniej, ale jakoś je zakładamy - np. o jakimś kronikarzu sądzi się że w kronikach pisał bardziej, aby zadowolić swego władcę, niż być zgodnym z prawdą, podczas gdy inny kronikarz jest uznawany za bardziej wiarygodnego. Wiarygodności jest właściwie tyle, ile źródeł - można zakładać poprawność wyników badań z pewnych ośrodków naukowych, ale można w nie powątpiewać (szczególnie jeśli dany ośrodek w przeszłości już splamił się opublikowaniem nierzetelnych wyników badań). Zakładamy prawdziwość doniesień agencyjnych, tego, co nam mówią najbliżsi w rodzinie (czasem możemy zakładać odwrotnie - że źródła kłamią).
Właściwie wszystko co wystąpi w rozumowaniu, jest nie jest wnioskiem z innych założeń, to będzie jakoś założone.

Założeń nie czynią tylko ludzie biorących swoje przekonania "z bańki". Są tacy ludzie, którzy ogłaszają swoje tezy tak po prostu "z siebie". Oni się nie tłumaczą skąd coś wzięli, ewentualnie czasem na odczepnego podadzą powód, który sam wygląda na mocno "z bańki", czyli uzasadnienie dlaczego ów powód jest w ogóle powodem, zdaje się być mocno naciągane, wzięte z chciejstwa tego, który coś stwierdził, a nie z czegoś, na co jakoś wiarygodnie można by się powołać.
Owo branie tez i uzasadnień z bańki może być dla niepoznaki oczywiście nazwane dowolnie. I często jest nazywane tak, aby wynikała z tego sugestia wiarygodności - tzn. może ktoś uzasadniać swoje arbitralne przekonania twierdząc, iż wziął je z "logiki", "nauki", "głębokiej analizy", czy może "pewnego źródła". Zwykle te deklaracje są bez pokrycia w czymkolwiek co byłoby niezależne od samego stwierdzającego. Odbiorca ma tu wybór - albo uwierzy samemu stwierdzającemu, albo nie ma na potwierdzenie NIC NIEZALEŻNEGO. W szczególności nie ma wtedy tego, co się pojawia jako naturalny efekt określania założeń i reguł rozumowania - możliwości rozliczenia tegoż rozumowania czy i jak on zadeklarowane reguły i założenia wypełnił.

Michał Dyszyński

Uświadomienie sobie założeń rozumowania jest właściwie jedyną szansą na uzyskanie dla tego rozumowania ROZLICZALNOŚCI.
Jeśli rozumowanie odbywa się na zawsze ad hoc wyczutych intuicyjnie, wyciągniętych z "przeświadczenia, że tak musi być" powodów, to właściwie nie możemy powiedzieć Z CZEGO owo rozumowanie się wzięło. Ono się wzięło w istocie z kaprysu, z impulsu, z niczego co by się dało przeanalizować.
Wiedząc konkretnie z czego rozumowaliśmy, możemy ewidencjonować ścieżki rozumowania, czyli stosować logikę. Jak nie ma tych ścieżek, albo ścieżki są niedookreślone, niejasne, uznaniowe, to nie będzie możliwości ewentualnego cofnięcia się w rozumowaniu do wcześniejszych etapów, co bywa niezbędne, gdy ogólnie dochodzimy do wniosku, że rozumowanie nie spełniło naszych oczekiwań w zakresie zrozumienia, wyciągnięcia wniosków.
Rozliczalność rozumowania jest tu paradygmatem podstawowym.

Michał Dyszyński