ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Zaktualizowane 2.10.2012
Wolnorynkowcy pokochali mechanizm wyboru konsumenckiego. To chyba nie budzi wątpliwości. I przyznaję, że mają powód do tej miłości - ów mechanizm jest naprawdę fajny, użyteczny, samoregulujący się w jakimś zakresie. Skoro to takie fajne, to czy nie powinno być tak, że wszystko musi się opierać o rynek i wybór konsumentów?...
Oczywiście tutaj wybór może być arbitralny - tzn. można powiedzieć, że tak, że tak być musi. Będzie to wtedy WIARA w jakiś absolut owego mechanizmu. I taką wiarę prezentują fanatyczne środowiska wolnorynkowe. Nie zadają sobie pytań CZY (!!!) ów mechanizm rzeczywiście jest tak idealny. Po prostu stwierdzają: on JEST IDEALNY. Tak po prostu - to jest postulat, założenie teorii. Ale za chwilę nawet ci sami wolnorynkowcy, zapytani o to co to znaczy właściwie, ze ów mechanizm jest idealny, zaczną snuć mętne odniesienie - a to do wolności, a to straszyć jakimś zmorami komunizmu, a to wskazywać na zagrożenie etatyzmem itp. Problem w tym, że takie podejście jest skrajnie ideologiczne, emocjonalne - z jednej strony piękny wolnorynkowy ideał, z drugiej świat socjalistycznego zła. To przemawia do umysłów fanatyków - bo oni od początku ignorują bardziej obiektywne postawienie sprawy, ale nie musi przemawiać do ludzi trzeźwo myślących.
Bo czy w naszym skomplikowanym świecie marzenie oparcia się skrajnego na jednym mechanizmie musi dać od razu ideał?...
Gdzie w przyrodzie tak mamy?...
- Chyba nigdzie. Świata jest złożony, zagrożenia są różnorakie, a do tego zmieniają się. Widać to także świetnie w obszarze cyberprzestępczości - gdy producenci programów załatają jedną lukę w zabezpieczeniach, hakerzy szybko znajdują nową.
Dlatego jakieś totalne skupienie się na jednym mechanizmie gospodarczym wydaje się nienaturalne, dziwne, wręcz naiwne. To mogłoby się udać w modelowaniu komputerowym, w uproszczonym świecie prostych botów, ale nie uda się w świecie ludzi.
Bo warto też zadać sobie pytanie: co to znaczy, że SIĘ UDA?
W świecie ludzi udałoby się - to taka moja definicja - gdy będzie mniej cierpienia, mniej bezsensu, więcej spełnienia ludzi. Wolnorynkowcy postulują (!), ze jak będzie wolny rynek, to będzie dobrze. Ale sami nie wiedzą co to znaczy - dla nie "dobrze", to po prostu wolny rynek. Typowe błędne koło.

Najlepiej widać to w świecie organizmów - zwierząt, roślin. Tu mamy pasożyty, mamy drapieżców, mamy też stworzenia będące pokarmem. Czujemy co to znaczy "dobrze" w tym świecie - nie dać się zjeść, a samemu nie głodować. I badania naukowe pokazują jak trudne jest to zadanie, jak wiele wysiłku ewolucyjnego i jednostkowego trzeba, aby nie stać się wymarłym gatunkiem. Nie wystarczy jeden mechanizm. Musi być ich wiele - obserwacja, umiejętność ucieczki, umiejętność ataku, ukrywania się, immunologia do walki z chorobami (sama w sobie stanowi odrębny zasobnik na wypracowane bardzo różne mechanizmy), poszukiwania pożywienia, odróżniania dobrych zachowań o złych itp. itd. Gdyby wszystko oprzeć o jeden mechanizm, szybko cwaniacy świata biologii znaleźliby słabość, która zepchnie dany gatunek na margines.
Droga przypadkowych wyborów i fluktuacji, a potem nauki na błędach jest ważnym mechanizmem rozwoju. Właściwie mechanizmem podstawowym, bo ostatecznie jakiś tam splot przypadków zadecyduje. Ale także ewolucja pokazuje, że sam ów mechanizm jest niezwykle rozrzutny. Oto musimy całą ścieżkę błędów mozolnie przebyć, musimy pogodzić się z ofiarami. Droga tego rodzaju polega na podejściu w stylu: nie wiem co jest dobre? - to sprawdzę - zrobię coś i zobaczę co wyjdzie...
Czyli np. nie wiem, czy mogę zjeść tę jagodę. Ale spróbuję - jak przeżyję, to znaczy, że była nie trująca...
Wolnorynkowy ideał tak właśnie postuluje rozwój gospodarczy - wszyscy wszystkiego próbują i zobaczymy co będzie. Jak się ktoś pomyli, to zapewne upadnie jego firma. I to dobrze, bo jak jest taki nieudacznik, to nie zasługuje na to, żeby przetrwać. Wszystko się zgadza - idealny system - słabsi odpadają, silniejsi zostają i rozwijają się.
Ale...
czy warto tak promować system, którego podstawowym mechanizmem jest po prostu twarda eliminacja?...
Czy na pewno chcemy, aby śmierć, upadek, porażka dominowały w rozwoju ludzkości?...
Ja mam nadzieję, że człowiek już dojrzał do czegoś więcej, niż zdanie się wyłącznie na kroczenie taką najbardziej konserwatywną, mało efektywną droga. Może myśleć, może MODELOWAĆ. Także w warstwie społecznej. Może przewidywać co się nie sprawdzi. Zatem - może nie trzeba marnować zasobów ludzkości preferując upadanie i destrukcję jako główny mechanizm, a spróbować użyć rozumu?...

Weźmy przykład:
Oto ktoś ma "pomysł" gospodarczy w stylu: wytnijmy wszystkie lasy, bo to tani i dostępny materiał energetyczny i zaróbmy na sprzedaży drewna. Skoro jest wolność - to próbujmy. Zobaczymy co będzie. Jak się nie sprawdzi, to znaczy, że się pomylilśmy, czyli sami będziemy sobie winni. Wtedy poniesiemy konsekwencje - będzie odpowiedzialność za działania, czyli wszystko tak jak lubią wolnorynkowcy.
I niech żadne państwo, żadni mądrale się nie wtrącają - wolność, to wolność - to rzeczywistość powinna zadecydować, czy pomysł było poprawny, czy nie. Z resztą metoda z szybkim wykorzystaniem bieżących zasobów też jest zgodna z hołubioną przez wolnorynkowców zasadą egoizmu, czyli każdy bierze "swoje". Absurd - no nie?...

Teraz jak to jest rozsądnie.
My - ludzie, ludzkość możemy uczyć się na błędach. Nie tylko własnych, ale także wcześniejszych pokoleń. Mamy już na tyle doświadczenia, że dobrze wiemy, iż zdając się na wygodę prostych pomysłów, szybkiego zarobku, nie zajdziemy daleko. Widzimy konieczność ograniczeń dla ludzkiej wolności, egoistycznej wolności. Bo skutki mogą być bardzo groźne. Szczególnie w dzisiejszych czasach, gdy człowiek dysponuje ogromnymi możliwościami technicznymi, kiedy rozpylenie (choćby przez nieostrożność) jakiejś substancji może spowodować wielką katastrofę ekologiczną.
Musimy zatem jakoś zorganizować system OGRANICZEŃ wolności. Tak, ograniczeń. Niestety. W imię tego, że nie wszystko trzeba (warto) próbować, a właściwie to nawet NIE WOLNO PRÓBOWAĆ! Bo często gołym okiem (choć czasem dopiero po ciężkiej analizie) widać, ze można bardzo dużo stracić. I ludzie coś takiego stworzyli - system oparty właśnie o pewien rodzaj autorytetu (państwo i jego organy), który zabrania wielu działań. Oczywiście ten system nie jest bezbłędny. Ale jest na pewno lepszy, niż wołanie w stylu" zróbmy więcej wolności, a jak się komuś nie uda, to najwyżej go trafi szlag. Niestety, często szlag trafi nie tylko jego, ale i wiele osób od niego zależnych, więc - w przypadkach odpowiednio widocznych - zabraniamy. Trudno. Lepiej jest pewnych rzeczy nie próbować. Bo nie da się niestety precyzyjnie odseparować winy i konsekwencji osób podejmujących ryzyko i tych, którzy później cierpią z powodu czyjejś lekkomyślności.

Oczywiście nie wszystkie zagrożenia od razu widać, że być może niektóre z nich (ale czasem wyjątkowo poważne) są nie takie oczywiste, ich okrycie może wiązać się z dużym trudem, badaniami, a na koniec jeszcze przekonaniem ludzi do określonych działań.
W moim odczuciu postulat skrajnego oparcia się na mechanizmach rynkowych (czyli wg zasady - niech będzie totalna wolność, a dalej zobaczymy co się stanie), to droga w przepaść. Przepaść ekologiczną, społeczną. U jej kresu są wojny i zagłada ekologiczna planety. Musimy UŻYĆ ROZUMU, musimy wiele ludzkich kreatywności ograniczać wcześniej!
Bo inaczej - ZGINIEMY.

Dlatego wolnorynkowa zasada - zawsze lepiej jest tam, gdzie jest więcej wolności (gospodarczej) jest po prostu niesłuszna, bo zwiększa zagrożenie dla ludzkości. Poprawna zasada jest taka - UŻYWAJMY ROZUMU I UCZMY SIĘ. Przypadki niebezpieczne odpowiednio oznaczajmy i używajmy systemu ograniczeń (państwo), aby ludzie nieopatrznie nie wpakowali się w coś w jakąś katastrofę, czy choćby nawet większy problem, dla którego zagrożenia zdecydowanie przewyższają przewidywane korzyści. Dopiero wszędzie tam, gdzie wyraźnych zagrożeń nie widać - niech króluje wolność.

I na koniec.
Oczywiście powstaje tu dość podstawowe pytanie: gdzie postawić ową granicę pomiędzy obszarem wolności i obszarem kontroli. Nie ma na to prostej odpowiedzi. Rozsądek nakazuje ustawiać tę granicę z sensownym marginesem - tzn. raczej bliżej obszaru bezpieczeństwa, niż wolności. Ale nie można przesadzać z lękami.
Jednocześnie tez warto pomyśleć o tym, czy np. samo prawdopodobieństwo zwiększenia cierpienia ludzi (jeśli jednak nie grozi nam katastrofa) powinno być już uznane za obszar niebezpieczny? - Czyli np. czy warto jest używać owej dodatkowej kontroli, represji państwa wobec sytuacji, gdy np. głównym zagrożeniem jest "tylko" utrata pracy przez ludzi, utrata środków do życia, czy warto jest zakazywać wielu działań ryzykownych tylko od strony gospodarczej - społecznej?...
To pytanie jest w dużym stopniu filozoficzne, światopoglądowe. Wg jednych większą wartością niż bezpieczeństwo, jest wolność, wg innych odwrotnie. Najlepiej byłoby chyba, aby każdy mógł wybrać sobie świat, w którym rządzą zasady, jakie mu odpowiadają - aby nie mieszać ludzi ze skrajnie różniącymi się podejściami.

Johnny99

Michał Dyszyński

Johnny99

Michał Dyszyński

Joker · Dołączył: 29 Lis 2007 Posty: 23 Przeczytał: 0 tematów

Myśl libertariańska (nawet taka umiarkowana jak u Nozicka) bazuje m.in. na twierdzeniu,ze człowiek nie może być wbrew jego woli traktowany jako środek. Dlatego nie można np odbierać owoców pracy X, by osiągnąć cel w postaci np. bardziej egalitarnej dystrybucji własności, albo zapewnienia opieki zdrowotnej Ykowi. Tak samo nie można np. eksterminować kogoś,kto nie wytwarza dóbr ekonomicznych. Ma on bowiem prawo własności do swojego ciała.

Michał Dyszyński

Johnny99

Michał Dyszyński

Johnny99

Michał Dyszyński

Johnny99

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Nieraz zastanawiałem się nad zarzutem wolnorynkowców, że państwowa ingerencja tak psuje ludzi, że przestają mądrze wybierać jako konsumenci. Że oto niby stąd miałoby wynikać wiele rynkowego zła. Czy rzeczywiście psychika ludzka tak reaguje?
Aby to jakoś ustalić szukałem potwierdzeń obserwacyjnych. Czyli zależało mi na znalezieniu takiej branży - obszaru gospodarczego, w którym wpływ państwa jest relatywnie niewielki. Jak tam zachowują się konsumenci?
Czy są znacząco mądrzejsi, niż w obszarach z silnym wpływem państwa?...

Mój typ, to świat mody, świat odzieży. Z tego co mi wiadomo, państwa raczej do mody się nie wtrącają. O rynku mody decydują projektanci z Włoch, Francji, częściowo innych krajów, ale nie rządy, czy organizacje państwowe. jest na pewno mocno "rynkowo" - raz jakaś moda powstaje, potem upada, ludzie mają wybór wielu różnych towarów. Czasem jakoś tam cła mogą wpływać nieco na ceny odzieży produkowanej za granicą, ale zwykle tak jest, że w branży odzieżowej marże sklepowe znacząco przekraczają swoimi wartościami cła i inne zapory państwowe. Czy zatem w tym - dość mocno rynkowym - obszarze konsumenci są jakoś szczególnie dobrze "wychowani rynkowo"? Czy są bardziej racjonalni? Czy wybierają świadomie, uczą się dobrze na błędach, nagradzając naprawdę tych dobrych wytwórców?...
Z moich obserwacji wynika, że tłumy zakupoholiczek w naszych centrach handlowych, mimo wyraźnie rynkowego charakteru ich otoczenia, nie są jakoś szczególnie racjonalne w swoich wyborach. Regułą jest, ze kupuje się setną bluzeczkę, czy spódniczkę, a potem zalegają one w szafie. Kupuje się pod wpływem impulsu, kaprysu. Podobnie jest z butami, których sterty zawalają składziki modystek. Czy coś tym kobietom zabrania uczyć się na błędach w zakupach?...
Bo tak na logikę, to zapewne większość z nich posiada w swoich kolekcjach produkty, które - z perspektywy - uważa za nietrafione, błędne.

A może jest tak, że ludzie nie za bardzo lubią się uczyć na błędach?...
Może reklamowy slogan "ludzie kupują oczami" (w domyśle, to co im się wizualnie spodoba, a nie to co jest ROZUMOWO lepsze) ma jednak sens ogólnoludzki, a nie jest czysto "systemowy", tzn. związany z tym, ze to państwowy interwencjonizm zepsuł logikę zakupową.
Oczywiście, jak ktoś ma zasobów finansowych ledwo na przeżycie, to faktycznie musi mocno kombinować, żeby z głodu nie umrzeć. W takich przypadkach racjonalizacja zakupów jest bardzo w cenie. I rzeczywiście - biedni ludzie (potwierdzają to badania naukowe) kupują w ścisłym reżimie cenowo - wartościowym. Ale bogaci?...
Czy jest powód, dla którego człowiek posiadający nadmiar pieniędzy, miałby specjalnie głowić się nad racjonalizacją swoich zakupów?... Skoro te zakupy to dla wielu po prostu ZABAWA.
Czy zatem oczekiwanie, ze w owym "maksymalnym kapitalizmie", ludzie zatracą swój zmysł zabawy, chęć do próbowania na luzie i nie martwienia się zbytniego konsekwencjami jest zasadne?...
W moim przekonaniu NIE. Uważam, ze złudne jest przekonanie o jakimś nagłym zaktywizowaniu się obszaru zakupowej racjonalizacji tylko z tego powodu, że czegoś tam państwo nie dofinansuje, a coś tam poluzuje. Z tego ceny pewnie jakoś się zmienią, ale psychika w znikomym stopniu.
Nooo chyba, że nastanie właśnie skrajna bieda. Wtedy ludzie będą racjonalizować się zakupowo. Z konieczności. Ale chyba tylko w tym przypadku. Bo czy o to chodzi zwolennikom wolnego rynku, żeby ludzie byli zmuszeni do bycia świadomymi, nagradzającymi rozsądnie konsumentami Z BIEDY?...

Ale nawet załóżmy, że rzeczywiście twarde aż do bólu realia absolutnie wolnego rynku jakoś wymuszą w ludziach ścisły reżim zakupowy - przestaną kupować nieroztropnie, zaczną być zdecydowanie bardziej racjonalni, będą wiele wysiłku wkładać w to, żeby nagradzać swoimi wyborami konsumenckimi tylko tych najlepszych wytwórców. Cwaniak oszust wtedy się rzeczywiście nie przeciśnie, bo nikt nie kupi jego chłamu. Załóżmy, że tak będzie w owym idealnym świecie skrajnie wolnego rynku. Co wtedy by się stało?
- Kupowaliby chyba rzadziej, zastanawialiby się nad każdym groszem, bo przeciez nie wydadzą go na towar niepewny. Jakie kryteria będą nimi kierowały?
- trwałość produktu... może walory użytkowe, będzie moda?...
Jeśli miałoby się jakoś naprawić to ludzkie wybieranie konsumenckie, to chyba oznaczałoby to, że ludzie podlegaliby jakiemuś kryterium poprawności wyboru. Tak wszyscy nagle przyswoiliby sobie to kryterium?...
Wszyscy na raz - z samego faktu braku interwencjonizmu państwowego zdławiliby ewolucyjne zasady podążania oczu za czymś kolorowym, mamiącym, za tymi wykrytymi przez sprytnych marketingowców zasadami reakcji i stali się mądrymi, czyli znającymi swoje potrzeby (bo w końcu tylko w świetle potrzeb wyrób można uznać za właściwy), technikalia?...
Na jakiej zasadzie w ludziach miałaby się dokonać tak znacząca zmiana postrzegania, myślenia, struktury psychicznej?...

Dzisiaj mamy interwencjonizm - ale jak bardzo on psuje ludzką psychikę?
Czy z jego powodu ludzie chcą kupować ze stratą, uwielbiają być oszukiwani?... Na jakiej zasadzie jakaś tam pomoc państwa dla tej, czy innej firmy (słuszna, czy nie - to inna kwestia), miałaby zmieniać typowe nawyki konsumenckie?... Ja nie widzę tu kandydata na sensowny mechanizm.

Czy więc na pewno wystarczyłby brak interwencjonizmu i już zniknęłyby z rynku wszelkie nieprawidłowości (nawet te wynikające z ewolucyjnie zakorzenionych słabości i cech ludzkiego postrzegania, myślenia, odczuwania)?...
Czy to na pewno realny scenariusz?...