ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Podczas dyskusji o ekonomii w innych wątkach pojawiła się ciekawa kwestia oceny działania mechanizmów gospodarczych. Kwestia jest niezwykle interesująca o tyle, że wskazuje na dość głęboko posadowione różnice w podejściu do oceny rzeczywistości w ogóle.
Problem, który stawiam jest "niby" prosty: jakie kryteria oceny należy przyjąć, gdy chcemy zakwalifikować zdarzenia gospodarcze jako pozytywne vs negatywne?
Ale prostota owego problemu okazuje się być pozorna...

Tutaj widzę dwa główne podejścia rozwiązania wskazanego problemu, czyli odpowiedzi na postawione pytanie. Najpierw przedstawię własne, które uważam za najbardziej sensowne.
Racjonalność w oparciu o wskaźniki poziomu życia i szczęścia obywateli - w moim przekonaniu najlepszym probierzem dla gospodarki jest odwołanie się do długofalowego (!) efektu związanego ze wzrostem poziomu życia ludzi (nie wzrostem zamożności!). Przy czym interesowałby mnie najczęściej poziom średni liczony jako MEDIANA. Dodatkowym czynnikiem oceny byłoby oszacowanie obszarów skrajnej biedy, wykluczenia gospodarczego i społecznego.
Tu oczywiście pojawia się problematyczna kwestia co jest wskaźnikiem poziomu życia. Bo przy tej okazji trzeba by np. rozwiązać, w sumie dość filozoficzne, pytanie: mieć, czy być. Tzn. co należy wyżej ocenić - większy stan posiadania i większe możliwości wyboru, czy np. więcej czasu na ich realizację, ew. większą świadomość dotyczącą podejmowania tego wyboru. Ale, nie wchodząc w szczegóły można by takie oto wskaźniki uznać za kluczowe:
- dostępność towarów podstawowych dla każdego, kto chce pracować i pracuje
- dostępność pracy dla każdego kto chce pracować
- ilość czasu wolnego przypadającego na godzinę średnio przepracowaną
- dostępność towarów względnie luksusowych dla ogółu obywateli
- poziom wykształcenia i świadomości obywateli
- poziom zdrowia (w szczególności długość życia)
- poziom życia kalek, osób niepełnosprawnych, poszkodowanych przez los
i inne...

Racjonalność odnosząca się do zadekretowanych odgórnie założeń - tego rodzaju podejście obserwuję u kolegów dyskutantów z frakcji wolnorynkowej. Zwykle dla nich "dobrze i racjonalnie" jest na sztywno związane z ideą "wolnego rynku" i "wolności gospodarczej".
Stawianie problemu w rodzaju: "czy na pewno wolny rynek zapewni obywatelom takie, albo inne dobro?" jest zwykle kontestowane, odrzucane jako nieprawidłowe podejście do sprawy. Jaki jest główny powód owej kontestacji? - W moim przekonaniu jest to niechęć do odchodzenia od filozofii wolności w celu wprowadzenia elementu OCENY - tzn. jeśli zechcemy np. uznać za ważny wskaźnik to, czy każdy obywatel ma gdzie mieszkać, to za chwilę pojawi się pytanie: a kto ma decydować (w domyśle zapewne za chwilę także zakazywać) o tym jakie to mają być mieszkania, kto ma je finansować, w jaki sposób etc.?
Jednym słowem "wolnorynkowcy" stoją za opcją "wolność bez kompromisów", wolność i nic więcej. Wszystko co by miało, nawet tylko w teorii, w wolność wyboru godzić, to należy uznać za szkodliwe. A faktycznie odwołanie się do tej czy innej kategorii cywilizacyjnej oznacza nieuchronnie zafiksowanie decyzji wyboru na jednej z opcji - np. należy kogoś przymusić do chronienia ubogich w jakiś tam sposób.
Niewątpliwie jest w tym pewna logika.

Błędy jakie popełniają wolnorynkowcy są w moim przekonaniu dwa (główne):
1. błąd pierwszy - wiązanie na sztywno oceny z podejmowaniem działań. Z nieznanych mi powodów, gdy w dyskusjach z wolnorynkowcami próbowałem oceniać zjawiska rynkowe, spotykałem się z zarzutem, że chcę czegoś zakazywać, wprowadzać dyktaturę, robić tak, albo inaczej. Dla wolnorynkowców (z nieznanych mi powodów) na sztywno powiązane są ze sobą - ocenienie czegoś jako dobre, bądź złe i wprowadzenie od razu działania w stylu administracyjnym. I nie wytłumaczysz wolnorynkowcowi, że w bardzo wielu przypadkach na samej ocenie chciałbym poprzestać...
Efektem tego błędu jest niemożliwość dokonania oceny w ogóle, bo jak można myśleć o ocenie czegoś, skoro możliwy byłby przy tej okazji uszczerbek dla zasady wolności gospodarczej?...
2. Błąd drugi to NIEKONSEKWENCJA wolnorynkowców. Jak wskazałem w jednym z postów, przyjęcie na sztywno założenia, że wolność jest absolutnie na szczycie wartości implikuje oczywiste konsekwencje, że poniżej tej wartości znajdzie się cała masa wartości innych (jakże ważnych): prawo do życia, zdrowia, szczęścia, sprawiedliwości itp. itd. Wolnorynkowcy - gdyby byli konsekwentni - to uczciwie powiedzieliby coś w stylu: to czy będziesz zył, czy nie mniej mnie interesuje od tego, czy będzie wolność gospodarowania, to ile osób będzie cierpiało mniej mnie interesuje od tego, czy będzie wolność gospodarowania, to jak wielkie będą obszary biedy mniej mnie interesuje od tego, czy będzie wolność gospodarowania, to czy KTOKOLWIEK w ogóle będzie szczęśliwy mniej mnie interesuje od tego, czy będzie wolność gospodarowania itd. itp.
W zamian owej uczciwości, która w ocenie wymagałaby odwołania się do jakichś wyższych kryteriów, wolnorynkowcy OFERUJĄ DOGMAT - w nim
domyślnie zakładają, że gdy wolny rynek już będzie, to wszystko się samo (jakoś) wyprostuje i wszystko będzie ok. Tak samo. Tak będzie, bo tak musi być, bo przecież wolny rynek jest najlepszy. I nie zadawaj głupich pytań, bo jak się dopytujesz, to jest wredny socjalista, a może nawet komunista. Kropka, nie ma dyskusji!
To jest założenie tak silne, że zdecydowana większość wolnorynkowców w ogóle nie jest w stanie podjąć dyskusji o szczegółach, stawiać dociekliwe pytanie CZY tak jest na pewno? albo CZY W KAŻDYCH WARUNKACH tak będzie? Jedynym wyjątkiem, jaki dopuszczają jest "poszanowanie prawa". Ale przecież prawo jest tworzone przez ludzi, jest zmienne, a - co właściwie w tym przypadku kluczowe - stanowione prawo jest właśnie głównym mechanizmem nacisku państwa na rynek (prawo podatkowe). Dlatego nie sposób jest oddzielić prawa - tego użytecznego wolnorynkowo, od prawa w ogóle.

Johnny99

Michał Dyszyński

Johnny99

krowa

wykasowano

Michał Dyszyński

Johnny99

Michał Dyszyński

Johnny99

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

System optymalny
Badania naukowe wykazują ( [link widoczny dla zalogowanych] ), że bogactwo nie daje szczęścia ludziom w taki sposób, jak sobie to większość (a szczególnie frakcja superwolnorynkowa) wyobraża.
Jak można by wywnioskować z artykułu, który zacytowałem wyżej, systemem społeczno - ekonomicznym oferującym najwyższy stosunek szczęścia do nakładów jest nie - chwalony przez zwolenników kapitalizmu - system nierówności społecznych i konkurencji, ale raczej taki układ, który skupia się na zaspokojeniu potrzeb podstawowych. Jeżeli więc do czegoś warto dążyć, przy konstrukcji optymalnego układu społecznego, to właśnie do preferowania zaspokojenia niezbędnego minimum egzystencjalnego dla każdego (co przy dzisiejszym poziomie techniki byłoby stosunkowo łatwe do osiągnięcia). Gdyby każdy miał co zjeść, w co się ubrać i gdzie mieszkać, to ludzie w zdecydowanej większości czuliby się szczęśliwi. To co "ponad" - czyli zbytek, blichtr, luksusy daje szczęście w znikomym stopniu - jak wykazują badania, wielcy bogacze nie są jakoś wyraźnie szczęśliwsi od ludzi, którzy osiągnęli względny standard egzystencjalny, ale nie stać ich na luksusy.
Oczywiście, nie twierdzę, ze zwykłe zadekretowanie minimum dóbr dla każdego byłoby dobrym rozwiązaniem (a były takie ultrasocjalistyczne postulaty). Uważam, że dawanie komuś dóbr wypracowanych przez innych ludzi, bez wymagania wysiłku z jego strony, jest niesprawiedliwe. Z drugiej strony jestem przekonany, że rynek sam z siebie generuje niesprawiedliwość innego rodzaju - upośledza tych, którzy samo zdobywanie pieniędzy traktują na drugim miejscu w stosunku do zwykłego pragnienia bycia potrzebnym.
Bo rynek jako warunek sukcesu stawia dodatkowy, w dużym stopniu sprzeczny z wieloma celami społecznymi, warunek:
konieczność zarządzania pieniędzmi dla nich samych
Oznacza to, ze wielu ludzi, skądinąd uczciwych, pracowitych i użytecznych w swojej pracy, uzyskuje profity relatywnie niewielkie - tylko dlatego - że nie radzą sobie z marketingiem i przekuwaniem swojej pracy w pieniądz. Z drugiej strony skali są ludzie, którzy czego się nie dotkną, to "przekuwają to w pieniądz". Jak wykazuje obserwacja, ludzie ci bardzo często nic szczególnego swoją działalnością nie wnoszą dla dobra innych, jednak umieją wykorzystywać słabości (dla wolnorynkowców pewnie będzie to niewłaściwe słowo, ale w moim przekonaniu jest to właśnie słabość) systemu, który pozwala na "czystą spekulację", bez wkładu w postaci realnego produktu.
Tutaj nie twierdzę, że każda spekulacja jest z gruntu zła (wyjątki się zdarzają), jednak ogólnie spekulacja, czyli działanie na samej materii finansowej, zamiast w sferze produktów końcowych jest w moim przekonaniu główną bolączką i ciemną stroną wolnego rynku.
Wracając do optymalnego systemu społeczno - ekonomicznego - byłby nim system, który każdemu chcącemu pracować zapewniłby obowiązkowo minimum egzystencji. Czy jest to możliwe? W krajach skandynawskich właściwie się to udało. Podobnie w wielu socjaldemokratycznych krajach Europy.
Jest tam co prawda problem darmozjadów żerujących na zasiłkach, ale póki co system się jakoś nie zawala. Najwyraźniej korzyści przynajmniej równoważą straty.

Głównym kosztem związanym ze zbudowaniem opisanego przeze mnie systemu optymalnego (optymalnego pod względem szczęścia ludzi) jest osłabienie DYNAMIZMU. Ludzie zapewne w znacznym stopniu by zgnuśnieli po wprowadzeniu tego systemu. Pewnie nie wszystkich taka gnuśność by ogarnęła, ale myślę, ze znacznie więcej gnuśności byłoby w stosunku do dzisiejszego kapitalizmu.

Johnny99

Michał Dyszyński