ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Chciałbym poruszyć kwestię, która bardzo silnie jest związana z ostatnim kryzysem, a jednocześnie ma niebagatelny wpływ na teorię wolnego rynku. To problem ryzyka działalności gospodarczej.

W klasycznym modelu wolnego rynku ryzyko związane z nietrafionym decyzjami biznesowymi ponoszone jest przez konkretne podmioty. Właściciele odpowiadają swoim majątkiem za biznesowe działania - jak im się nie uda osiągać zysków, a straty stają się zbyt duże, to bankrutują. To wygląda na sensowne, bo w końcu kto miałby ponosić odpowiedzialność za błędy - raczej ten, kto najpierw wpadł na jakis pomysł, a potem wdraża go w życie, a nie cała reszta.
Model wygląda na fajny, bo - w odróżnieniu od gospodarki planowanej, gdzie ktoś decyduje o podjęciu ryzyka, a konsekwencje ponoszą inni - mamy tu wyraźne powiązanie decyzji z efektem - pojawia się sprzężenie zwrotne. W przypadku gospodarki planowanej możemy mieć problem z utrwalaniem się błędnych decyzji, bo kto inny podejmuje decyzje, a kto inny ponosi ich skutki.

Niestety, ostatni kryzys ujawnił, że również w przypadku wolnego rynku sytuacja nie jest tak różowa. Bo gdy mamy dużo małych, rozproszonych podmiotów gospodarczych, to faktycznie - upadek jednego z nich ma skutek głównie dla właściciela, ew. niewielkiej liczby powiązanych podmiotów. Gorzej jest z PODMIOTAMI DUŻYMI. Jak gdzieś upada wielka fabryka, to bezrobocie wyklucza z życia tysiące ludzi (pracowników fabryki i kooperantów). Jak upada bank, to zawirowanie zmiana z areny gospodarczej całe sektory, czasami chwieje podstawami państw. Nie na darmo mówi się o "bankach zbyt dużych by mogły upaść".
W zasadzie, gdy weźmie się pod uwagę skutki społeczne to nie widać wielkiej różnicy w ponoszeniu odpowiedzialności pomiędzy nietrafionym dużym przedsięwzięciem planowanym centralnie, a podobnym nietrafionym przedsięwzięciem zaplanowanym przez szefa prywatnej firmy. W obu przypadkach będą cierpieli głównie ludzie, którzy w realizację danego przedsięwzięcia się zaangażowali.
Ktoś może powiedzieć: co nas to obchodzi?
Każdy odpowiada za siebie i jak mu się pogorszy, niech sobie kupi sznur go zawiesi do żyrandola. Ale co z tysiącami innych ludzi - oni też mają sobie kupować sznury?
Ja nie widzę tu dobrego rozwiązania w ramach wolnego rynku, bo
- z jednej strony trudno jest firmom (wielkim firmom) zabronić ryzyka
- z drugiej jednak, trudno jest godzić się na gospodarczą apokalipsę tysięcy, czy nawet milionów ludzi.
Tzn. owszem - zgodzić się na to ostatnie można - ale czy o systemie, który przechodzi do porządku dziennego nad taką sytuacją da się powiedzieć, ze jest "dobry", prawidłowy"?

Tu dygresja i aktualizacja.
w moim przekonaniu nie ma idealnego wyjścia z problemu ponoszenia ryzyka. Czy to planując centralnie, czy prywatnie (co w przypadku dużych korporacji ostatecznie też nosi znamiona planowania centralnego) ryzyko nietrafionych decyzji ponoszą wszyscy, którzy w w projekcie są zaangażowani. Problem jest w odpowiedzialności gdzieś po drodze. Niedopuszczalna wydaje się sytuacja, że oto grupa menedżerów (w upadłych bankach), która odpowiada za błędne decyzje jest silnie chroniona finansowo, podczas gdy reszta uczestników owej gry, o ochronie może tylko pomarzyć.