ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Chciałbym poruszyć problem immanentnie związany z gospodarką wolnorynkową (choć nie tylko z nią) – marnotrawstwem. Marnotrawstwo w wolnorynkowym otoczeniu ma inną naturę, niż w otoczeniu sterowanym przez jakąś formę władzy. W wolnym rynku marnotrawstwo wynika z poziomu wiedzy (często braku owej wiedzy) użytkowników.
Jeśli ktoś kupuje nierozważnie, to zapewne za niedługo zorientuje się, że nie jest w stanie wykorzystać owego zakupu. I dzieje się tak niezależnie od tego, czy ów bezsensowny zakup wynikł z bezmyślności, kapryśnego traktowania rzeczywistości, czy też z pomyłki.
Nie jest tajemnicą, że szał kupowania nakręca gospodarkę wolnorynkową. Producenci są zainteresowani nie tym, aby zakupy dokonywane przez ludzi przynosiły realne korzyści, ale aby ich produkty kupowano i już. Stąd w interesie producentów jest wychowanie sobie konsumentów mało rozważnych, a za to chętnie kupujących rzeczy niepotrzebne.
W końcu Im bardziej bez sensu, im głupszy jest zakup, tym większa szansa, że kupujący przyjdzie kupić za chwilę coś innego, w nadziei zaspokojenia potrzeby posiadania czegoś, co daje satysfakcję.

Dlatego od lat producenci kapitalistycznego świata walczą nie o to, aby dać konsumentom trwałe wartości, ale aby „zakolejkować ich” w niekończącą się (nooo, oczywiście śmierć kończy wszystkie zakupy, ale chodzi mi o brak ustalonego końca) sekwencję zakupów. Dlatego współczesne żarówki przepalają się zwykle po roku – dwóch od wkręcenia ich do oprawki (te kupione za komuny potrafiły działać nawet kilkanaście i więcej lat), dlatego sprzęt AGD jest już na etapie projektu wyposażany w części o zaplanowanej niskiej trwałości. Aby za jakiś czas klient przyszedł po nowy model. Dlatego telefony nie tylko różnych, ale nawet tego samego producenta, mają różne końcówki do ładowarek, a producenci bronią się jak mogą przed możliwością naprawiania ich sprzętu (chyba, że będzie to w „autoryzowanym” punkcie, czyli naprawa byle pierdoły o śladowych kosztach materiału i robocizny będzie kosztować na poziomie połowy ceny nowego sprzętu).
Tzw. „planowane postarzenie produktu” jest wykładane w szkołach, aby inżynierowie wiedzieli jak projektować sprzęt, w celu uzyskania z niego nie więcej korzyści dla konsumenta, ale więcej pieniędzy dla producentów. W zasadzie to powoli zaczyna się tu stosować słynna fraszka Krasickiego o nosie i tabakierze - wszak wolny rynek działa nie po to, aby klient miał lepiej, ale aby tenże klient zapewniał zyski producentom i handlowcom. Klient może mieć gorzej, wcale nie będzie źle jak będzie miał gorzej, im głupszy będzie, im bardziej ów klient da się zmanipulować i zrobi coś wbrew sensowi, tym lepiej rozwinie się "gospodarka"...
Po co to piszę?
Bo – jak dla mnie – marnotrawstwo świadczy o NIEEFEKTYWNOŚCI. Gospodarka marnotrawna jest nieefektywna. A przynajmniej jest mniej efektywna, od porównywalnej z nią technologicznie, ale nie marnotrawnej.

Teraz warto sobie postawić kluczowe pytanie: Czy marnotrawstwo jest nieusuwalne z gospodarki?
- Moim zdaniem, całkowicie usunąć się go oczywiście nie da. Jednak można wpływać na to, aby gospodarka była mniej marnotrawna.
Ale ktoś może powiedzieć, że skoro dzięki marnotrawstwu ludzie mają pracę, to może dobrze, aby to marnotrawstwo było i chwała tym, którzy kupują rzeczy po to, aby je za chwilę wyrzucić...

Ten problem nie da się rozwiązać w oparciu o naukę, wiedzę. Tutaj mamy kwestię FILOZOFICZNĄ – bo jak ktoś uznał, że najważniejsze jest kręcenie się gospodarki byle więcej i byle szybciej, jeśli ten cel postawi na szczycie wszelkich priorytetów, to gospodarka marnotrawna okaże się najlepszą z możliwych.
Tu warto zwrócić uwagę na ów poruszony w zdaniu wyżej aspekt - jest on kluczem do podstawowego błędu popełnianego przez wolnorynkowców - mianowicie postawienie samego kręcenia się gospodarki jako takiej, na szczycie hierarchii ważności. Tak jakby nie było możliwe kręcenie się owej gospodarki na próżno, czy wręcz w ostatecznie negatywnym bilansie zysków i strat. To jednak jest możliwe - tzn. można się naharować jak dzikie osły, naprodukować, namęczyć, nakonsumować na potęgę, a ostatecznie mieć całe życie do du...y. Bo konsumpcja będzie szkodliwa, przynosząc głównie choroby, praca będzie źródłem stresu, zaś wszystko razem przyczyni się wyeksploatowania zasobów Ziemi i środowiska.
Moje poczucie sensu sprzeciwia się takiemu podejściu. Uważam, że DLA DOBRA LUDZI lepiej będzie, jeśli czas poświęcony na pracę, która nie zostanie (dobrze!) spożytkowana, jest czasem straconym. Lepiej jest mniej pracować, ale za to wykorzystywać zakupione rzeczy w możliwie największym stopniu. Dzięki temu ludzie ogólnie będą mieli więcej czasu dla siebie - dla swojego rozwoju, na rozrywki.

Do tego dochodzi aspekt ekologiczny – wydaje mi się, że niewielki jest sens eksploatowania środowiska, niszczenia zasobów naturalnych, jeśli ostatecznie niewiele z tego ludzie będą mieli.

Niestety, praktyka dowodzi, że psychologia przeciętnego człowieka predysponuje go do znacznej dozy bezmyślności. Ludzie sprytnie manipulowani przez producentów i handlowców będą w swojej masie kupować niepotrzebne rzeczy, będą na to ciężko harować, ale większość z nich nie zorientuje się, że głupio lokują swój wysiłek. Bo ludzkie dziedzictwo ewolucyjne – ciekawość świata, wrażliwość na kolory i nowości, chęć błyszczenia w grupie – jest na tyle łatwe do wykorzystania przez świadomych fachowców od sprzedaży, że zdecydowana większość ludzi ulegnie sugestiom marketingowym.
Tu dochodzimy do ostatniego pytania:
Czy w związku z tym należy/wolno jest coś zrobić, zareagować?
- Ja uważam, że warto jest stosować różne MIĘKKIE mechanizmy wpływania na rynek, aby jednak skłonić producentów do przerwania tego rosnącego marnotrwastwa. Same mechanizmy rynkowe niestety tu nie pomogą. Bo w interesie każdego pojedynczego producenta jest większa sprzedaż i większy zarobek. Nieliczni, którzy oprą się manipulacji, nie są w stanie zmienić zachowań producentów, bo jednak na większość konsumenckiej masy techniki marketingowe zadziałają.
Warto byłoby coś zrobić. Ale co?
Np.
- Sporo do zrobienia mają media, dziennikarze, którzy powinni jakoś piętnować zaplanowane zwiększanie marnotrawstwa, uświadamiać konsumentów, że tracą na swoim lekceważeniu rozsądku i ekologii.
- Pewnie dobrze byłoby też coś zmienić w prawie, aby np. łatwiej było dochodzić odszkodowania w przypadku, gdy producent świadomie produkuje buble, można by wymusić zobowiązywanie się producentów do zapewnienia pewnej minimalnej trwałości produktu (myślę o czymś więcej, niż typowa roczna gwarancja).

W każdym razie jakoś niefajnie się stało, że komunistycznego marnotrawienia ludzkiej pracy poprzez złe zarządzania, wpadliśmy w marnotrawienie innego rodzaju – świadomego zarządzania nakierowanego na rabunkową eksploatację naszej planety, produkcji niezliczonych ton śmieci, podtrzymywania systemu, który z ze swojej natury zmusza ludzi do ciężkiej pracy przy produkcji rzeczy, które będą służyły głównie zapełnianiu wysypisk. Gdzieś tam poczucie sensu mówi mi, że nie tak wygląda idealny porządek społeczno – ekonomiczny.

Michał Dyszyński

Nie jest tajemnicą, że marnotrawstwo w krajach rozwiniętych rośnie z poziomem bogactwa. Ludzie, którzy mają więcej niż niż jeden dom do własnego użytku muszą ogrzewać, konserwować i ogólnie dbać o każdy z tych budynków. Bogaci kupują więcej, a wyrzucają chętniej (czemu trudno się dziwić, skoro kupują więcej, a dla każdego - bez względu na poziom bogactwa - czas przeznaczony na użytkowanie przedmiotów wynosi max 24 godziny na dobę).

Bogaci przyczyniają się do marnotrawstwa również z powodów psychologicznych. Łatwość dostępu do dóbr powoduje, że tych dóbr się nie szanuje. Pewnym remedium na marnotrawstwo bogaczy mogłaby być odsprzedaż tych rzeczy, które się znudziły. Problem w tym, że póki co, działa to połowicznie.
Kapitalizm (i ogólnie wolny rynek) marnotrawi, bo to jest zapisane w jego zasadach - mamy właściwie tylko jeden kierunek "rozwoju" wciąż więcej, więcej, więcej - więcej wyprodukować, więcej sprzedać, zaoferować, zarobić...

Osobiście uważam, że od pewnego poziomu rozbuchania konsumpcji dla ludzi przestaje to być korzystne. Szczęście związane z nakręcaniem owego więcej, częściej wymieniać, wciąż coś kupować jest krótkotrwałe i okupione dwoma istotnymi negatywami:
1. zmęczeniem, związanym z koniecznością ciężkiej pracy na owo "więcej"
2. zubożeniem intelektualno - duchowym związanym z tym, że ludziom po prostu brakuje czasu (w także psychicznej motywacji, nastawienia) na głębsze przeżywanie życia.
Człowiek nauczony, że przyjemność się zawsze kupuje, że to obcy ludzie, "fachowcy" dostarczają nam radości i satysfakcji, po jakimś czasie akceptuje ten fakt do stopnia przekraczającego jego zastosowanie. Tymczasem radość, przyjemność wymaga jakby "współpracy dwóch stron" - dostarczającej i odbierającej. Ludzie kapitalizmu są nastawieni roszczeniowo, oczekują, że przyjemność zostanie im niejako automatycznie wlana do umysłu i ciała. Zaniedbują przez to drugi element - własną odpowiedź, własne uczenie się przeżywania. Stają się w przeżywaniu radości bierni, w przesadnym stopniu zdani na innych ludzi.

Przyjemność ze zdobycia jakiegoś nowego przedmiotu jest bardzo pierwotna, bardzo naturalna. Ewolucyjnie wynika z naszych zbieracko - łowieckich korzeni, z wbudowanego w naszą strukturę aparatu nagrody. Ten aparat nagrody podpowiada nam "znajdź sobie coś nowego, to będzie dla ciebie dobre". I dlatego masy "łowców" (częściej "łowczyń") grasują po centrach handlowych, aby zaspokoić instynkt. Problem w tym, że ów instynkt już nie służy naszemu życiu tak jak to było pierwotnie. Większość znalezisk i "upolowanych" przedmiotów nie służy ochronie życia, zdrowia, zapewnieniu bezpieczeństwa. Duża część służy czemuś wręcz przeciwnemu - np. przejadaniu się prowadzącemu do chorób cywilizacyjnych, zanieczyszczeniu otoczenia alergenami chemicznymi, skłonieniu ludzi do ograniczenia aktywności fizycznej.

Gregorio

Michał Dyszyński

Gregorio

Michał Dyszyński