ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Nieraz zastanawia mnie trwałość pewnego fundamentalizmu w myśleniu dużej części ludzi nastawionych wolnorynkowo. Gdy szukam przyczyny, dla której - skądinąd rozsądni ludzie - aplikują sobie klapki na oczy, ignorują istotne aspekty rzeczywistości, broniąc idei "wolność gospodarcza ponad wszystko", to gdzieś zwykle chyba na pierwszym miejscu pojawia mi się określenie UWODZICIELSKA PROSTOTA. Chodzi oczywiście o prostotę idei wolnorynkowej, czyli to, że lepszy zwycięża, lepszy się doskonali i wzrasta, słabsi odpadają, "zło" niejako naturalnie "wycieka" z systemu.
To faktycznie brzmi i wygląda wspaniale - bez jakiejś narzuconej reguły, czy interwencji, z natury systemu mielibyśmy wspaniałe samodoskonalenie się - oto ktoś ekonomicznie sprawniejszy, czyli pożyteczniejszy dla innych ludzi, zdobywa więcej środków na swoją działalność, a nieudacznicy odpadają - czyż to nie jest WSPANIAŁE?

Jednak...
Jednak jakoś się nie sprawdza. Oczywiście wolnorynkowcy na takie stwierdzenie krzyczą: sprawdza się, tylko trzeba wszystko konsekwentnie wprowadzić! Ale...
Jednak się nie sprawdza, bo właśnie po pierwsze nikomu się tak konsekwentnie jak chcieliby zwolennicy, wolnego rynku nie udało wprowadzić. A jeszcze tam, gdzie robi się dużo w tym kierunku, gdzie zaczyna się budować świat "bardziej" wolnorynkowy, to okazuje się, że coś się PSUJE. Psuje się na wielu frontach, właściwie nie wiadomo dlaczego, nie sposób prześledzić przyczyn, ale się psuje. Tak jak by wewnątrz systemu znajdował się jakiś nierozpoznany czynnik, który działa wbrew optymistycznym przewidywaniom.

Może więc jest tu jakiś błąd modelowy - systemowy?
Wg mnie chyba jest. Model wolnorynkowy można by porównać (i dość powszechnie się to robi) do ekosystemów biologicznych. Mówi się wręcz o darwinizmie ekonomicznym. I faktycznie biologia, nauka o procesach w środowisku zwierząt i roślin, uczy wielu ciekawych rzeczy. Gdyby wolnorynkową ekonomię porównać do aspektów biologicznych, to chyba najlepiej pasowałby tutaj model DRAPIEŻNIKÓW w ekosystemie biologicznych. Drapieżnik, który jest sprawniejszy, przeżyje, spłodzi więcej potomstwa, czyli jego geny rozwiną się. Podobnie jest w ekonomii - przedsiębiorca, który wykosi konkurencję wygra na rynku. W biologii to nieźle działa. W ekonomii?...

Przy przenoszeniu modeli (tutaj z biologii na ekonomię) warto przyjrzeć się jednak spójności owego przeniesienia. Problem jest w tym, że w biologii mamy do czynienia ze znacznie szerszym kontekstem - występują przecież nie tylko drapieżnicy, ale i roślinożercy. Bez roślinożerców drapieżnicy by wymarli w krótkim czasie. A nawet "lepszość" obróciłaby się przeciwko nim, bo w warunkach niedoboru roślinożerców do zjedzenia prędzej przetrwałby taki układ, w którym relatywnie słaby drapieżca jakoś tam "zaciśnie pasa", ale z racji na to, że nie wytrzebi sobie słabującego pożywienia wokoło, jakoś wszystko to przetrwa. Ci najsprawniejsi drapieżcy wybiją wszystko "do nogi", a potem... sami z głodu padną.
Wydaje mi się, że owa niekompletność przeniesienia analogii biologicznych na ekonomię jest pewnym wyjaśnieniem słabości naiwnej logiki wolnorynkowej. Kapitalizm jest nastawiony na drapieżnictwo, na wygrywanie, obżeranie się za wszelką cenę. Nie bierze się pod uwagę, że w tym systemie można być ZBYT SKUTECZNYM! . Widać to problemach z monopolami, korupcją, działaniami przestępczymi.
I, wbrew życzeniowym myśleniom wolnorynkowców, właśnie to być może jest najbardziej podstawowym problemem - co się stanie, gdy wolnorynkowy zwycięzca osiągnie swój cel, gdy stanie się bardzo (zbyt) silny?...
Ano wtedy właśnie... wszystko zaczyna się sypać!
Paradoksalnie wolnorynkowość działa najlepiej wtedy, gdy...
... JEST JEJ NAJMNIEJ!
W środowisku o słabej konkurencji, jakoś tam przeregulowanym, czy ogólnie ograniczającym ludzką kreatywność, dopuszczenie wolności gospodarczej jest jak powiew świeżego wiatru, jak ożywczy deszcz po suszy. Ale im więcej owej "wolności" (w rozumieniu typowego wolnorynkowca wolność w ogóle jest dość paradoksalnym pojęciem, więc tutaj pozwolilem sobie na cudzysłów) tym bardziej zaczyna się robić źle - czyli powiew wiatru, który odświeżał zamienia się w niszczące porywy huraganu, a ozywczy deszczyk transformuje się w ulewy i powodzie. A w pełni konsekwentny system wolnorynkowy zapewne okazałby się piekłem na ziemi...

Poprawny model ekonomiczny
Poprawny model ekonomiczny, porównując go do systemów biologicznych, musi bowiem UWZGLĘDNIAĆ CAŁOŚĆ UWARUNKOWAŃ.
Ta całość uwarunkowań oznacza także obecność w systemie tych słabszych - roślinożerców. A może w ogóle zbyt duża sprawność wolnorynkowa jest po prostu szkodliwa? Może rozsądny system ekonomiczny w ogóle powinien jakoś wymuszać nie przekraczanie pewnej granicy udziałów rynkowych przez podmioty gospodarcze? Może powinien on tez jakoś sztucznie chronić różnych roślinożerców (np. zwykłych robotników, małych konsumentów), bo być może w takim układzie wszystko się - prędzej czy później - PRZESTERUJE, wypadnie poza obszar samodostosowania się.

Jeśli na wyspę z trawą wrzucimy jednego królika, to tenże królik dożyje pewnie poźniej starości (zakładam, że nie ma drapieżników). Jeśli na tę wyspę wrzucimy parę królików, to - z racji na sprawność w rozmnażaniu się - jest szansa, iż po kilku pokoleniach populacja królików wyżre całą dostępną trawę na wyspie. Zginie wszystko - i trawa, i króliki.
Jeśli na tę samą wyspę wrzucimy kilka królików i do tego kilku drapieżników, zacznie się gra - gdy populacja królików zbyt wzrośnie, drapieżnicy się rozwiną, bo będą miały łatwy łup. Wtedy populacja królików zmaleje, ale też i trawa zdąży odrosnąć dla następnych pokoleń królików i z pożytkiem dla następnych pokoleń drapieżników.
Mamy wreszcie jeszcze jeden wariant w tym układzie, gdy na wyspie są króliki i drapieżnicy. Jeśli drapieżnicy okażą się zbyt skuteczni, udoskonalą się na tyle, że zjedzą ostatniego królika, to wtedy wygranym będzie.... trawa.

I tak to chyba trochę jest z myśleniem naiwnych wolnorynkowców - prostota rozumowania prowadzi do fałszywych wniosków - oni nie wiedzą, że jeśliby ich wymarzona "pełna wolnorynkowość" doszła do skutku, czyli gdy wreszcie w końcu gdzieś najsprawniejsi drapieżnicy w systemie mogliby w pełni się wykazać, to wygraną będzie trawa.

Piotr Rokubungi

Michał Dyszyński

Piotr Rokubungi

Michał Dyszyński

Piotr Rokubungi

@ Michał Dyszyński: Nie ty decydujesz, tylko zasady prawidłowego rozumowania, analizy znaczeniowej, procedur wnioskowania i t. p.

Michał Dyszyński

Piotr Rokubungi