ŚFiNiA

towarzyski.pelikan

Od jakiegoś czasu żywo mnie interesuje temat różnic pomiędzy ludźmi, jeśli chodzi o sposób rozumienia i posługiwania się pewnymi pojęciami ogólnymi.

Jedną z istotniejszych inspiracji do takich przemyśleń dostarczyły mi rozmowy ze zwolennikami buddyzmu czy ogólnie filozofii Wschodu, kiedy nie mogłam się z nimi dogadać, ponieważ pod jakieś terminy podkładali absurdalne moim zdaniem znaczenia, np. istnienie, podmiot (Ja), wolna wola (wolność) etc. Kiedy ja mówiłam, że "Ja istnieję" mając na myśli to, że Ja to dynamiczny ze swojej natury organizm biologiczny (zarazem posiadający jakieś życie psychiczne/duchowe), który istnieje, a więc żyje, trwa w jakimś odcinku czasu, to "buddysta" mnie prostował, że zarówno Ja, jak i istnienie to jest iluzja. Kiedy prosiłam o wyjaśnienie, to słyszałam coś w tym stylu, że nie ma żadnego niezależnego i trwałego Ja, które "steruje" moim życiem, tak samo jak nic naprawdę nie istnieje, bo wszystko jest nietrwałe i zależne od czegoś, nie ma własnego bytu/istoty. A ja wtedy sobie myślałam "Ok, właściwie to się z Tobą w pełni zgadzam, ale dla mnie to co twierdzisz jest wpisane w pojęcia JA oraz istnieje".

Przyznam, że początkowo mnie to drażniło, bo myślałam sobie, że wymyśla sobie koleś jakieś pojęcia z dupy, a następnie je neguje. Później jednak postanowiłam opanować moje rozdrażnienie i zastanowić się nad przyczyną. No i doszłam ostatecznie do tego, że wynika to z takiego absolutystycznego/idealistycznego czy teoretycznego podejścia do pojęć. Mianowicie, przypisuje się im pewne absolutne wartości, zastanawiając się niejako co samo pojęcie w sobie zawiera, abstrahując od jego użycia praktycznego, później zauważa się, że doświadczana rzeczywistość nie przystaje do tych pojęć, co następnie owocuje zanegowaniem tych pojęć w ich absolutystycznym rozumieniu oraz szukaniem jakichś pozakonceptualnych form wyrazu, drogi środka.

Podejście przeciwne natomiast polega na tym, że pojęcia się rozumie tak jak się je rozumie w praktyce, a więc odmawia się im właśnie tej niezależnej istoty, jakieś absolutnego, trwałego znaczenia niezależnego od kontekstu. Np. tam gdzie dla pojęciowego absolutysty "istnienie" będzie implikować trwałość i niezależność, dla pojęciowego kontekstualisty nie będzie tego implikować, zależnie od kontekstu będzie oznaczać różne rzeczy, np. we frazie "Bóg istnieje" może wskazywać na trwałość i niezależność, ale we frazie "samochód istnieje" już nie.

Ta różnica w podejściach będzie miała odzwierciedlenie również w systemie logicznym. W logice zachodu "istnienie" rozumie się intuicyjnie, tak samo można powiedzieć, że "Bóg istnieje" jak "samochód istnieje", nikt nie wnika w naturę istnienia. Tymczasem buddyjski logik, zakładając, że przypisywałby rzeczywiste istnienie Bogu, to tylko o Bogu mógłby powiedzieć, że istnieje, a cała reszta np. istnieje i nie istnieje albo ani istnieje, ani nie istnieje, albo nic z tych rzeczy, właśnie dlatego, że na wstępie pojęciu istnieje nadal pewną absolutną oderwaną od doświadczenia wartość.

Obserwując toczący się na śfini spór o znaczenie pojęć "wiara" i wiedza", odnoszę wrażenie, że mamy do czynienia z różnicą tego samego rodzaju.
Zwolennik posługiwania się na potęgę pojęciem "wiara", umieszcza ją na spektrum pomiędzy "wiedzą" (w domyśle absolutną pewnością, nieomylnością) a niewiedzą (absolutną niepewnością, doskonałą omylnością), więc zgodnie ze swoim doświadczeniem rezygnuje z tych dwóch absolutnych pojęć, które do niego nie przystają i decyduje się na słowo środka "wiara". Tak jak dla buddysty wszystko np. jednocześnie istnieje i nie istnieje, tak dla wiarysty wszystko jest wiarą.

Natomiast zwolennik posługiwania się w pewnych sytuacjach pojęciem "wiedzy" rozumie je intuicyjnie, tak jak się go używa w doświadczeniu, a więc "wiedza" jest np. wtedy, kiedy mamy mocne i obiektywne przesłanki, żeby coś uznawać za słuszne (np. doświadczalne albo z silnego autorytetu), natomiast wiara jest tam, gdzie dominuje aspekt subiektywny, jest w utrzymywaniu pewnych twierdzeń spora doza niepewności, te obiektywne przesłanki są umiarkowanie silne albo wręcz słabe.

Teraz myślę, ze warto się zastanowić nad zaletami i wadami obu podejść.

Michał Dyszyński

towarzyski.pelikan

Michał Dyszyński