ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Na sfinii od lat toczą się spory na ten, bądź podobne tematy. Z ostatnich dyskusji wyciągam aktualnie wniosek, że spierające się strony mają dramatycznie rozbieżne poglądy w zasadniczych kwestiach epistemologicznych. Właściwie to stosują znacząco różne podejście odmienne (w jakimś stopniu przeciwstawne) definicje pojęć. Spróbuję w tym wątku po prostu wytłumaczyć całą też - w moim przekonaniu niezwykle ciekawą, a intelektualnie inspirującą - konstrukcję, która właściwie określi nam podstawowe pojęcia:
- pojęcie obiektywizmu
- pojęcie zasadności
Rzuci też mocne światło na pojęcia prawdy, istnienia, osądu.

Na początek chciałbym zacząć od pojęć, które muszę przyjąć jako wysoce pierwotne (choć opatrzone opisem intuicyjnym)
- pojęcia DOZNANIA I ROZPOZNANIA
- pojęcie INTUICJI
Doznanie jest tym, z czym umysł zaczyna swoją "przygodę", to jest właściwie wszystko, co się w nim pojawia.
Rozpoznanie jest tym, co doznanie jest w stanie ZAKWALIFIKOWAĆ DO KATEGORII. Np. rozpoznając przebiegające zwierzę jako kota, kwalifikujemy je do kategorii "kot", już obecnej w naszej pamięci.
Intuicja jest tym aspektem aktywności umysłu, który daje efekt rozpoznania na poziomie pierwotnym, które przychodzi nie wiadomo skąd, pojawia się w umyśle i jest, a my nie nie jesteśmy w stanie zdiagnozować jak to powstało, czy skąd się wzięło. Intuicja jest arbitralna w tym sensie, że nie ma dla niej uzasadnienia innego, niż "tak to się wydało osobie intuicji doznającej". Większość rozpoznań jest właśnie intuicyjna.

Wszystko co umysł przetwarza zaczyna się od intuicji. Choćby przez moment, gdy jeszcze nie wiemy, czym właściwie jest to, czego dotykają nasze zmysły, czy rozumowanie, rzecz jawi się jako intuicja, jako pierwsze odczucie. Można by zatem intuicję nazwać "zmysłem rozumowania".
Intuicja dlatego jest "zmysłem", że - podobnie do zmysłów typu słuch, wzrok - produkuje nam doznanie, niezależnie od stanu naszej wiedzy, doświadczenia, mądrości. Tak jak dźwięk słyszy już nie mające doświadczeń niemowlę, tak i intuicji (jakichś) w kontekście doznań i myślenia o nich doznaje każdy człowiek, który myśleć, klasyfikować, rozumować zaczyna. Intuicji się nie potrzebujemy uczyć, ona pojawi się niezależnie od naszych zdolności intelektualnych, czy doświadczenia. Intuicję ma Aborygen nie mający dostępu do cywilizacji, upośledzony umysłowo pensjonariusz domu opieki, ale też inżynier, czy profesor matematyki. Od intuicyjnego stanu umysłu - od owego "intuicyjnego dotknięcia" do zagadnienia zaczyna się każde myślenie.

Intuicjom warto się przyjrzeć bliżej, bo z tego zrozumienia jakie one właściwie są wynika bardzo wiele na temat tego, czym jest rozumowanie człowieka, a szczególnie jakie błędy popełniają ci, którzy swoich intuicji nie poddają żadnej refleksji. Najczęściej chyba spotykanym błędem jest po prostu ABSOLUTYZOWANIE intuicyjnych kwalifikacji.
Osoby z silnym przegięciem w myśleniu w stronę intuicji mają silną skłonność do uznawania swojego rozumowania, swoich odczytów jako czegoś w rodzaju absolutnej prawdy. Nawet jeśli takie osoby będą mówiły, że wcale swoich klasyfikacji za absolutne nie mają, to W REALNYCH REAKCJACH będą one prezentowały postawy, jakby byli wręcz wszechwiedzący - tzn. będą miały skłonność do odrzucania z góry alternatyw dla swojego rozumowania, nie będą chciały rozpatrywać pytań na ich temat, będą upierały się, że to jest dokładnie tak, jak one to widzą. Jednocześnie najczęściej takie osoby nie potrafią opisać wystarczająco przekonywająco tego, co "myślą", będą posługiwały się ogólnikami, albo odwrotnie arbitralnymi uznaniami konkretnych przypadków jako "to tak jest". Ale nie umieją powiedzieć DLACZEGO coś "tak jest". Takie osoby będą się złościły, że inni nie rozumieją ich intuicyjnych klasyfikacji, przypiszą im czasem złą wolę. Bo właśnie taka jest natura intuicyjnego rozumowania - ZAWŁASZCZAJĄCA MYŚLENIE DO JEDNEJ OPCJI.
Intuicja w rozumowaniu ma wielką zaletę - daje wskazanie nawet tam, gdzie nie ma wyraźnych przesłanek do wskazania czegokolwiek. Czyli intuicja jest czym czynnikiem "odblokowującym" działanie, myślenie - co by nie było, ona podsunie rozwiązanie. Dzięki temu człowiek może działać, nie pokazuje mu się niebieski ekran śmierci (jak w Windows), bo akurat procedury się skonfliktowały na tyle, że system wpada w nieskończoną pętlę. Intuicja wyprowadza umysł z zablokowania. Ale ta wielka zaleta intuicji jest jednocześnie jej największą wadą... :shock:

Tak - jest wadą, bo to, że intuicja daje wskazanie w każdym - nawet tym kompletnie nie dającym szansy na sensowne uzasadnienie - przypadku, oznacza automatycznie (!) że
... wskaże nam, jako zasadne, przypadki właśnie nieuzasadnione!
Intuicja jest w rozumowaniu niezbędna, bez niej umysł by się zablokował, rozwalił, nic by nie zrobił. Ale jeśli w rozumowaniu jest tylko TYLKO intuicja (albo jest wyjątkowo duża przewaga intuicji), to znaczy, że w tym rozumowaniu rzeczy są przyjmowane "z palca", właśnie bez uzasadnienia, z przypadku, czy z przesłanek bardzo bardzo słabych. Ale intuicja "nie ma tego napisane" na sobie, że może (nie musi, nie wiemy z góry jak jest) nam wskazywać bardzo niepewne, może mylące i fałszywe wyniki. Intuicja zawłaszcza umysł pokazując to jej rozwiązanie i nie dopuszcza konkurencji.
Zatem intuicjoniści w myśleniu będą osobami apodyktycznymi, skupionym na sobie, domagającymi się posłuszeństwa od innych ludzi, aby ci ludzie zaakceptowali "przecież oczywiste" i nawet "jedyne możliwe" klasyfikacje spraw. Tak intuicjoniści będą postępowali, bo właśnie tak intuicje im rzeczywistość malują, a nie za bardzo coś poza intuicjami mają.

Droga do obiektywizmu jest drogą do przewalczenia odruchowej intuicyjności myślenia
Intuicyjność w myśleniu jest odruchowa. Ona przychodzi sama z siebie. Bo taka jest właśnie jej natura. Widząc jednak, jak często intuicje dają wskazania sprzeczne - bo jedna intuicja pokazuje coś dokładnie odwrotnego niż druga, a "obie chcą być te najważniejsze" - pojawia się myśl (najpierw też w postaci intuicji...), że warto byłoby coś z tym bałaganem sprzecznych wskazań zrobić. Pojawia się idea poprawienia rozumowania intuicyjnego, wzbogacenia go o coś, co z chaosu intuicji wszelakich wyłoni nam najpierw te intuicje bardziej obiecujące, a później może przekonstruuje te intuicje do czegoś dającego nową jakość - czegoś, co byłoby myśleniem opartym o trwałe podstawy.
W ten sposób rodzi się idea obiektywizmu w myśleniu. Obiektywizm w poprawnej (wg mnie) postaci jest postulatem "ucywilizowania intuicji", doprowadzenia ich do takiej postaci, w której już nie incydentalność rozpoznań i arbitralne chciejstwo umysłu, który "aktualnie ma swoją wizję" będzie decydować, lecz będą decydowały aspekty bardziej trwałe - czyli wobec (chętnego do intuicyjnych arbitralności) umysłu ZEWNĘTRZNE (UWAGA: chodzi o znaczenie "zewnętrzne mentalnie", a nie zewnętrzne w sensie materialnym, bo o materialnym bytowaniu umysłu tutaj nie ma rozważań).

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński