ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Zagadnienie, któremu nadałem nazwę "wytrwania w prawdzie" chcę postawić ogólnie, jako problem filozoficzny, epistemiczny. Właściwie to trochę w tym kontekście chcę nawiązać do tego, co w całej epistemologii gdzieś się przewija. Związane jest to z pytaniem:
- czy o prawdzie powinniśmy mówić bardziej jako o STANIE DOCELOWYM
- czy też zasadniej jest mówić o prawdzie jako o METODZIE - DRODZE jaką ma przebyć umysł; o wskazówkach, zasadach jak utrzymać się na ścieżce prawdy.
Ten podział można by też przedstawiać jako rozdzielnie realistycznego (stan jest tym co "realne") vs konstruktywistycznego podejścia do prawdy (metoda jest jakimś myślowym konstruktem).

Patrząc na znane koncepcje prawdy, widać, iż obie opcje są w grze:
- klasyczna, korespondencyjna koncepcja prawdy postrzega prawdę, jako ZGODNOŚĆ z rzeczywistością. A więc jako stan.
- podobnie koherencyjna koncepcja prawdy (prawda jako to, co jest wewnętrznie spójne) odnosi się do prawdy jako stanu.

Ale mamy też koncepcje, w których prawda jest bardziej metodą -np.
- koncepcja pragmatyczna postrzega prawdę, jako to, co jest użyteczne (w szerokim słowa "użyteczność" rozumieniu)
- koncepcja zgody powszechnej - związana jest konstruowaniem idei "prawdziwych" poprzez uzgadnianie tych idei w grupie niezależnie myślących, a komunikujących się jednostek.

- koncepcja konsensualna łączy oba te ujęcia. Może więcej jest tu wskazania na metodę, ale jest też zwrócenie uwagi na to, iż ostatecznie ma powstać pewien stan docelowy, który ludzie przybliżają sobie za pomocą zaangażowania się w dyskusję (która powinna być idealna).
- w koncepcji ewidencyjnej (oczywistości) też chyba jesteśmy bliżej postrzegania prawdy jako metody, ale też i jako stanu.

Oba podejścia wydają się być w jakimś stopniu słuszne. Bo aby do prawdy rozumianej jako jakiś stan (stan rozumienia, stan opisu, stan traktowania idei umysłem) dojść, trzeba się trzymać pewnych reguł, trzeba mieć na to metodę. A uznawszy pewne minimum pokory wynikające z prostego spostrzeżenia, że większość znanych koncepcji ludzkości jest nieustannie poprawiana, to chyba wypada uznać, iż ten (postulowany przez wielu) stan prawdy najlepszej (może "absolutnej", "ostatecznej") i tak dostępny byłby chyba umysłowi doskonalącemu się nieskończenie. Jest to zatem stan - nam ludziom znanego nam świata - niedostępny. Zatem zasadnie można mówić o DOSTĘPNYCH formach prawdy:
- jeśli prawdy rozumianej jako stan, to jednak tylko stan TYMCZASOWY, zastępowany zapewne w przyszłości lepszym ułożeniem sobie danych zagadnień przez umysł.
- a jeśli prawdy rozumianej jako metoda, to też metoda ewoluująca w stronę bardziej doskonalszych postaci.

Aspekt osobisty - wola
Do tej układanki chcę dorzucić jeszcze jeden aspekt prawdy - wolę. W realnym życiu bowiem człowiek działa w ramach swoistego rozdarcia pomiędzy przeciwnymi, albo jakoś odmiennymi opcjami.
Człowiek próbuje sobie ułożyć swoje rozumienie w kontekście
- celów i pragnień
- nawyków, przyzwyczajeń, wpojonych mu norm społecznych
- instynktów i wpływów podświadomych
- a razem jakiejś tego syntezy, która daje się stosować w rozsądzaniu dylematów życia, przy tym CHRONIĄC OSOBĘ UMYSŁ - sam podmiot i ośrodek rozsądzania owych spraw, tworzenia prawd.

Gdzieś pośrodku tego rozsądzania spraw i uznawania co jest "prawdziwe", jest sam człowiek, który musi zachować to minimum spójności wewnętrznej, sprawczości myślowej, aby uznane stany rozpoznań wcześniejszych (prawdy) jakoś dawały się aplikować do rozpoznań późniejszych (zastosowanie tych prawd, określenie siebie samego wobec nich).

Rozważenie tego, czym jest sam człowiek wobec prawdy - konstruuje nam jeszcze jeden podział prawd:
- prawdy zobiektywizowane, interpersonalne, dające się dzielić w jakiejś tam społeczności, zewnętrzne w jakimś tam stopniu względem konkretnej osoby
vs
- prawdy osobiste, użytkowane na własny użytek (np. prawdy osobiste o tym, jak się sami czujemy, co myślimy, lubimy, co sobie sami ustaliliśmy, choć z racji na ich bardzo osobisty charakter nie zamierzamy się tym z nikim dzielić, czy tego z kimkolwiek uzgadniać.

Tu ujawnia się ten aspekt WOLI, która będzie określała jak człowiek buduje swoje prawdy - prawdy na swój użytek, prawdy osobiste. Możemy owej prawdy dla siebie chcieć mniej lub bardziej, chcieć w postaci tymczasowej, incydentalnej, albo też chcieć w postaci możliwie najbardziej trwałej. Oportuniści poświęcą trwałość tych swoich uznań (swoich prawd) na rzecz tego, aby było im przyjemniej, wygodniej, aby mieć z tymi uznaniami lepsze samopoczucie. Zwolennicy prawdy trwałej będą poszukiwali (często z trudem i uporem) takiego pojmowania rzeczywistości, w ramach którego prawda jest bardziej jedna (aspekt koherencyjny), jest w niej możliwie najmniej niespójności.
Ten aspekt poszukiwania możliwie najlepszego ujęcia prawdy, najbardziej spójnego, ale przez to też trudnego do wypracowania osobiście domaga się właśnie owej woli nieustannego przekraczania stanu dotychczasowego - woli rozwoju umysłu.

Michał Dyszyński