ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Śledząc dyskusję Wuja z Konrado (i czasami się do niej włączając) na temat wszechmocy Boga zebrało mi się na garść refleksji w temacie; a właściwie w temacie trochę pobocznym. Chciałbym je tu przedstawić w postaci takiego eseju, który - być może - wniesie coś do kilku innych dyskusji.

Podstawowe pytanie jakie chcę tu postawić wiąże się z ideą stosowania logiki w rozumowaniu. Różne osoby zajmują różne stanowiska na temat czym jest logika w ogóle. Dla mnie najbardziej sensowną wydaje się koncepcja, że logika nie jest żadnym dodatkowym rodzajem "więzów" świata, a jedynie zbiorem reguł pozwalającym nam polegać na wypowiedziach ten świat opisujących. Inaczej mówiąc - logika czuwa nad tym, że jeśli gdzieś powiedziałem COS, to w wyniku użycia tego COSia w zmienionej (lub nie) postaci w innej wypowiedzi, dalej istotne znaczenie owego COS zostanie zachowane. Inaczej mówiąc, logika pozwala nam na komunikowanie się i opisywanie świata w swoich wypowiedziach.
Przy czym chcę zaznaczyć, ze sam świat w swoim jestestwie nie jest (a przynajmniej nie musi być) logiczny, ani nielogiczny. Świat jest - jaki jest, dokładnie zespolony ze swoim jestestwem, być może nawet LOGICZNIE NIEPOJĘTY, bo nieopisywalny (przynajmniej w jakiejś części swoich aspektów).
Z problemem nieopisywalności fizycy zmagają się od wielu lat. Teoria kwantów operuje dualizmem korpuskularno - falowym, którego funkcjonowanie opiera się na połączeniu dwóch sprzecznych aspektów (korpuskularnego - czyli określonego w przestrzeni i czasie oraz falowego - operującego rozmyciem, rozłożeniem wartości). Nieraz też fizycy napotykają na problem rozbieżności rozwiązań równań, a więc spotykają się z problemem, którego opis w ramach znanych praw fizyki jest niemożliwy. Inaczej mówiąc - stosując znane nam prawa fizyki otrzymujemy co prawda jakieś rozwiązanie, ale przyjmuje ono formę nieakceptowalną z innych powodów.

Można więc postawić pytanie ogólniejsze:
Czy zawsze da się opisać określony fenomen świata?
A może jest cała grupa takich fenomenów, które są z natury nieopisywalne?

Dlaczego pewne kwestie miałyby być nieopisywalne?
Z paru (przykładowych) powodów:
- np. dlatego, że są IDEALNIE JEDNOSTKOWE - czyli nieporównywalne z czymkolwiek innym. Wszak każdy opis opiera się na jakimś odniesieniu jednych cech względem innych - znanych, stanowiących bazę.
- dlatego, że ich struktura jest zbyt złożona (tu mamy analogię do tych rozbieżnych rozwiązań), zbyt zmienna, aby wyróżnić elementy stałe będące podstawą opisu. W rezultacie opis takiego obiektu ciągnąłby się do nieskończoności, jako zawsze niezbędne byłoby dodatkowe dookreślanie już stworzonych elementów opisu.
- dlatego, że opis (choć teoretycznie możliwy) byłby FUNKCJONALNIE NIEEKONOMICZNY - np. wymagałby zaangażowania mocy obliczeniowej zbliżającej się do nieskończoności.
Nieopisywalność może mieć jeszcze jedno swoje wydanie - subiektywne.
Może być tak, że ogólnie dana kwestia dałaby się opisać - np. za pomocą układu logiczno - przetwarzającego o pewnej minimalnej złożoności. Jednak dla układu słabszego - już nie. Przykładowo komputer posiadający określoną ilość pamięci nie jest w stanie w ogóle przetwarzać liczb, których zapis w systemie binarnym zajmuje więcej bitów. Podobnie pewne opisy mogą wymagać operowania wieloma obiektami intelektualnymi na raz. I dlatego w systemach nie dających możliwości przetwarzania równoległego i porównywania jednocześnie wielu elementów jakaś operacja przetwarzania może być nierealizowalna. Natomiast w innych systemach - bardziej zaawansowanych - już tak.

Wracając zaś do logiki. Logika jest bezradna wobec fenomenów nieopisywalnych. Ona może działać dopiero na poziomie późniejszym: opisowym – werbalnym. A jeśli samego opisu nie ma (i nie będzie), to logika tu nic nie pomoże. Czy to oznacza, ze takie coś jest nielogiczne? Oczywiście nie. Jest co najwyżej ALOGICZNE - czyli działające wg zasad niemożliwych do sformułowania. Ale działające poprawnie wg reguł, które istnieją poza możliwościami naszego aparatu opisowego, pojęciowego.

Podsumowując:
W wielu problemach, zamiast kręcić się "w kółko" wokół nierozwiązywalnych zagadnień, warto byłoby przynajmniej na wstępie wziąć pod uwagę kwestię opisywalności. Takie postawienie sprawy rzuca nowe światło na szereg problemów. Przykład - wszechmoc Boga. Czy jest sens pytać wartość mocy Boga. A kto powiedział, że ona w ogóle parametryzowalna, opisywalna? Bo powiedzenie, ze jest ona "maksymalna", lub "nieskończona" implicite zakłada, że można do niej stosować logikę liczb, czy choćby rozumowanie w kategorii większy - mniejszy.
Inny zbliżony problem, to kwestia wolności woli. Być może właśnie wolna wola jest nieopisywalna (lub w jakiejś części taką jest)?
I pewnie parę innych.

wujzboj

Michał Dyszyński

wujzboj

Aby w ogole zbudowac ten miernik, trzeba najpierw wspiac sie na pewien poziom opisu, na pewien poziom zrozumienia. W przeciwnym przypadku liczby pokazywane przez miernik w ogole nie wywolaja zaskoczenia, bo beda one postrzegane jako efekt GIGO: Garbage In, Garbage Out.

Samo zdziwienie wynikami jest wiec juz efektem zastosowania modelu. A co sie dzieje potem? Model jest poprawiany. Tak sie zabawnie sklada, ze zawsze gdy cos sie w wynikach nie zgadza, to po w miare krotkim czasie (miesiace? lata? ale raczej juz nie dziesiatki lat) pojawia sie model pozwalajacy te wyniki umiescic w spojnej strukturze wiedzy. Naturalnie, system swiat-wiedza jest otwarty i po tej operacji pojawiaja sie wkrotce nowe wyniki, ktore znow nie pasuja. Ale dzieje sie to niemal zawsze na granicach wiedzy, na horyzoncie, ktory sie poszerza szybciej lub wolniej, lecz poszerza sie. Nie ma skokow daleko do przodu; tam jest za ciemno, bysmy mogli cokolwiek dostrzec.

Czasami horyzont dochodzi do szklanej sciany: widac za nim jakies niezrozumiale rzeczy, ale dojsc do nich nie sposob. Wtedy nastepuje kryzys i caly system ulega przebudowaniu. Pojawia sie nowy paradygmat w danej dziedzinie nauki i za jego pomocą szklana ściana zostaje ominięta. Znika, bo okazało się, że była ona skutkiem błednie postawionego pytania. Ale tak czy owak to, co zobaczyliśmy za tą ścianą, dawało się sensownie wyrazić w pojęciach znanych nam po naszej stronie ściany. I było na tyle spójne, że nie uznaliśmy tego za błąd doświadczalny lub za GIGO.

Michał Dyszyński

wujzboj

Michał Dyszyński

wujzboj

Mnie tez nie chodzi o pesymizm poznawczy, lecz po prostu o to, ze swiat JEST opisywalny, opisywalny wlasnie w taki postepujaco-krokowy sposob. Przed nami zawsze jest obszar polcienia "na krok". Opisujemy na tyle, na ile potrafimy zadawac pytania, minus drobny margines niezbedny do tego, bysmy mogli pytac dalej. Zanim zbudowano interferometr, nie bylo o co pytac.

Atom wodoru jest wiec calkowicie opisywalny z kazdego praktycznego punktu widzenia, i calkowicie nieopisywalny ze wzgledu na nieskonczenie daleka perspektywe rozwoju opisow.

Michał Dyszyński

wujzboj

Jesli zalozysz sobie, ze zmierzysz predkosc swiatla z dokladnoscia do stu miejsc po przecinku, to moze ci sie to nie udac. Chociazby dlatego, ze predkosc swiatla moze miec sens tylko do dziewiecdziesiatego miejsca po przecinku, a kazdy pomiar wymagajacy wiekszej dokladnosci musi korzystac z innej teorii, w ktorej klasycznoe zdefiniowana predkosc swiatla nie jest dobrze zdefiniowana.

Ale jesli owa "zalozona dokladnosc" dotyczy WYKONYWALNYCH eksperymentow (czyli dotyczy tego "obszaru polcienia"), wtedy opis jest wykonalny z zamierzona dokladnoscia. I kiedy staje sie niewykonalny, to rownoczesnie pada teoria, w ramach ktorej zakladano owa dokladnosc.