ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Słowa można rozumieć różnie. Termin "pokora" też ma swoje dość odmienne konotacje. Dla jednych pokora, to coś jak ślepe posłuszeństwo i brak własnego zdania, a dla innych ważna, pozytywna cecha.
Ja zaliczam się do tych ostatnich, tzn. uważam, że jest sens mówić i jakoś w sobie kultywować cechę intelektualnej pokory.
Chciałbym napisać jak tę cechę rozumiem.
I jeszcze zanim to napiszę, wytłumaczę się trochę dlaczego. Marcin Kotasiński w http://www.sfinia.fora.pl/filozofia,4/czy-bycie-szczesliwym-jest-najwazniejsze,6108-50.html#178964 użył tego słowa w jakimś stopniu pejoratywnie. Nie krytykuję go tutaj, bo chyba nie do końca zrozumiałem jego intencje, więc pochopna krytyka byłaby nieuzasadniona. Ale uważam też, że warto sprawę wyjaśnić - napisać, czym jest (czym może być, jeśli się zgodzimy na takie znaczenie) pokora.

Pokora jako wolność od kapryśnych ocen
Dla mnie dość podstawową i genialną stroną pokory jest uniezależnienie się emocjonalne. Pokorę rozumiem, jako przyjęcie zasady, że każdy (także ktoś, kto się ze mną nie zgadza, albo i zgadza) może mieć rację, albo przynajmniej część racji, a jednocześnie przyjmuję, że może tej racji nie mieć. Podobnie jest ze mną samym - NIE MUSZĘ BYĆ NAJMĄDRZEJSZYM. Z resztą NIE JESTEM NAJMĄDRZEJSZYM. Skoro nie jestem, to dopuszczam zgodę na swój błąd, możliwość przyznania się do błędu, a jednocześnie tenże błąd staje się czymś na tyle naturalnym, że mnie nie niszczy. Ot - błądzić, rzeczą ludzką. Skoro tak, to każda krytyka pod moim adresem może być życzliwie przyjęta - ale nie jako pełna prawda - tylko jako czyjś wkład w ocenę. Może będzie to wkład poprawny, a może nie. Czyli mam prawo ten wkład ostatecznie przyjąć, jak i odrzucić. Własnie dzięki temu, że jestem pokorny wobec tego co uważam. Zyskuję wolność.

Pokora jako narzędzie godności
Dla mnie pokora to także element ściśle związany z poczuciem godności. Mógłbym (a na pewno coś mnie kusi w tym kierunku) przyjąć moją godność, wartość jako coś wynikające z wyjątkowych kompetencji. Mógłbym bronić tezy, ze to ja zawsze mam rację. Tak postępują tyrani, dla których ważniejsze jest nie wyjaśnienie merytoryczne wątpliwości, ale spacyfikowanie adwersarzy. Postawa tyrana to w istocie przyznanie się do zasady "to ludzkie mniemania określają moją ważność i godność". Walka o te mniemania miałaby zwiększać godność człowieka.
W moim przekonaniu bardziej poprawna jest postawa skupiająca godność nie w opiniach ludzi, ale na owej - nieco abstrakcyjnej - "prawdzie", czyli na takim stanie rzeczy, jaki zostałby uznany, gdyby wszystkim uczestnikom sprawy rozumu i opanowania emocji (w szczególności chorobliwych ambicji) przybyło z milion razy. Tak jak by wszyscy nagle stali się mędrcami. Ten stan rzeczy jest gwarantem mojej godności, a dzięki temu mogę - prawomocnie wewnętrznie - zlekceważyć czyjeś (być może dziecinne, choć pewien nie jestem) zarzuty pod moim adresem. Mam do tego prawo, bo i sam przyznaję sobie prawo do błędu.

Pokora na cenzurowanym
W dzisiejszych czasach jakoś słowo "pokora" nie jest zbyt często używane. Chyba jest niemodne. Króluje mit profesjonalizmu, pewnej wiedzy. Biznesowa skuteczność nakazuje bronić swojej sprawy, nawet jeśli jest ona merytorycznie i etycznie wątpliwa. Ale skoro da się na czymś zarobić, to prawda niech sobie pójdzie w odstawkę. Dlatego pokora jest odczytywana jako słabość, jako oddanie pola komuś, kto nie przejmuje się takimi "drobiazgami" jak poważne merytoryczne argumenty, lecz wszystkie je pokona mocą sprytnej perswazji i siły nacisku. On będzie zwycięzcą. Ale zwycięzcą w czym?...
Moim zdaniem najczęściej będzie zwycięzcą zakłamywania siebie i innych. Być może zyska też jakieś pieniądze, jakieś uznanie łasej rozrywki gawiedzi. Jeśli tylko takie zwycięstwo kogoś satysfakcjonuje, to faktycznie powinien odrzucić wszelką pokorę i wygrywać, wygrywać - coraz to kolejne objawy uznania od ludzi. Do czasu, aż znajdzie się ktoś silniejszy, albo gdy ludzie - ot, często już niesłusznie, ze zwykłego kaprysu - odmówią mu swojego uznania. Wtedy takiemu człowiekowi nie pozostanie już NIC, bo jak tu się powoływać na prawdę, skoro sam wcześniej tysiące razy tę prawdę znieważał?...

Dla mnie postawa pokory jest czymś w rodzaju "tarczy intelektu" - tarczy trochę przeciwko własnym głupim uczuciom, które nakazują bronić na zabój stanowisk mocno wątpliwych, ale do których bardzo się przywiązaliśmy. Z drugiej strony jest to tarcza osłaniająca przed nieuzasadnioną krytyką innych osób - bo skoro programowo przyznaję się, że mam swoje wady, mogę się mylić, to bez większego bólu mogę się przyznać do błędu, ewentualnie uznać jakąś niepewność w moich argumentach. To sprowadza na dyskutowanie (i myślenie) swoisty spokój, zmniejsza zagrożenie, bo przyznanie się do pomyłki przestaje być katastrofą, a staje rutynową sytuacją na drodze do lepszego rozumienia. Jednocześnie dla dyskutantów nastawionych na konflikt, troli, namolnych krytykantów taka postawa pokory z drugiej strony jest mocno niekomfortowa - bo im najczęściej chodzi o jakiś efekt emocjonalny, o naszą rozterkę, że zostaliśmy zapędzeni w kozi róg. Tymczasem, gdy ktoś w naturalny prosty sposób powie: "może się mylę, pewnie nawet gdzieś jakiś błąd popełniam - któż ich nie popełnia?...", wtedy nie bardzo jest jak rozdeptywać tego błotka negatywnych emocji.

Marcin Kotasiński

Michale sprawa w moim rozumieniu jest bardzo prosta. Pokora w postaci tradycyjnej charakteryzuje się pewnym odgórnym narzuceniem woli na jednostkę po to, aby doprowadzić ją do milczenia. Np. ktoś „ośmiela się” mieć własne zdanie, a tłum, najczęściej dotyczy to tłumu kościelnego, wymusza na nim pokorę, to znaczy strofuje go, aby ten przyjął inną pozycję względem danego zagadnienia, aby zamilkł i nie zadawał trudnych pytań. Aby wywołać w nim poczucie małości, niższości, co dzieje się w sprzeczności z poczuciem wartości jakie nosi dana jednostka. Bowiem własne zdanie mają na ogół jednostki, które widzą własną wartość wyraźniej i wyżej, niż jednostki tworzące tłum, taką świadomą siebie wartość tworzy samodzielność.

Moja opinia o nieuzasadnionym istnieniu takiej pokory w rozumieniu tradycyjnym wynika z prostej rzeczy. Wszystko, co ostatecznie mamy, uzyskujemy z życia, to wiedza, dlatego „wszystko jest poznaniem”. Jednak, aby sięgnąć poznania czy zwykłego ludzkiego, czy wyższego rzędu, poznania Boga w sensie najwyższym, potrzebujemy czegoś, co nazywam „pokorą poznawczą”. Co to takiego? To po prostu postawa, jaką przyjmuje umysł wobec zagadnień, doświadczeń. Po prostu, aby coś poznać nowego trzeba zamilknąć i swoją energię zamiast na gadanie o tym jak jest, zaprząc w proces odczytywania tego jak jest. Inaczej, kiedy pozbawiamy się pokory poznawczej narzucamy doświadczeniu własną interpretację i nie poznajemy.

Czy wobec Boga, władcy albo kogoś wyżej postawionego należy być pokornym - nie, pokornym poznawczo - tak. Bowiem pokora tradycyjna jest wyrazem słabości, obawy o to, że jeśli zadasz pytanie, uczynisz coś samodzielnie, to ktoś danego skrzywdzi, za to, że wyszedł ponad tłum, wzbudził ruch w masie, która ma jedynie wykonywać w milczeniu polecenia. Pokora poznawcza zaś jest po to, aby poznać czy jest i jaki jest Bóg i czy faktycznie jest on Prawdą i Miłością. Jeśli przekonamy się, że tak, wtedy także nie chodzi o pokorę, ale o to, aby wzajemnie się warunkować, sprawdzać czy nadal Bóg jest Prawdą i Miłością, co dotyczy też podmiotu poznającego. Podobnie z władzą, pokora poznawcza jest po to, aby poznawać władzę przez jej działania. Ale pokora tradycyjna stanowiłaby poważną przeszkodę jeśli taką władzę trzebaby usunąć, bo nie spełnia stawianych przed nią zadań. Jeśliby w takim przypadku miała występować pokora tradycyjna, to władza mogłaby robić ludziom, co by tylko chciała.

Michał Dyszyński

Marcin Kotasiński

Isa_bel

Tu dodałabym, przepraszam, bo nie z pułapu filozoficznego, że rozważania prowadzicie dostrzegając trzeci etap rozwoju samooceny charakteryzujący się umiejętnością samodzielnego i krytycznego spojrzenia na siebie..."samoocena dojrzała". I wiadomo co jednostka powinna potrafić dostrzec w sobie i zaobserwować tegoż wpływ na popełniane błędy i sukcesy, a także wyciągnąć wnioski, które uchronią na
przyszłość. Mamy postępowanie więc w aspekcie emocjonalnym, intelektualnym i społecznym.
Pokorę możemy odczytywać jako wartość mając na uwadze wszystkie aspekty. Ją trzeba sobie wypracować, a więc najpierw trzeba poznać siebie.

Michał Dyszyński

Isa_bel

Michał Dyszyński

Isa_bel

No tak, "postawa intelektualna", najkrócej; jest gotowością psychiczną człowieka do analizowania i syntezowania pewnych treści wcześniej poznanych.
Pokora ma powiązanie z wieloma wartościami, ale nie należy kojarzyć i utożsamiać ją z upokorzeniem.
Upokorzenie związane jest z pogardą wobec własnej osoby, z poniżaniem samego siebie, z dostrzeganiem w sobie wyłącznie negatywnych cech czy z zapominaniem o godności, jaką ma każdy człowiek. Nie dotyczy tylko upokorzenia wobec siebie, ale wobec innego człowieka również, ale być może takie upokorzenia ma bliżej do znęcania.
Tak więc każda sytuacja, to analizowanie na ile mam być pokornym, dlatego moim zdaniem, a widzę , ze Twoim również, nie ma idealnego wzorca, ten wzorzec jest zmienny dla każdego człowieka i każdej sytuacji.

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Właściwie przyszło mi do głowy, że postawę intelektualnej pokory najlepiej byłoby zawrzeć w zwięzłej formie paru postulatów. Przy pomyśle na te postulaty uświadomiłem sobie konieczność dodania do każdego z nich zastrzeżenia - przeciwmyśli - a właściwie swoistego komentarza.
Oto moja propozycja postulatów pokory intelektualnej:

1. Każda teoria, opis, myśl, jaką jest w stanie skonstruować człowiek posiada swoje udoskonalenie, lepszą wersję, pełniejszy wyraz istoty rzeczy, dlatego niesłusznym jest bronienie jakiegoś stanowiska w sposób hermetyczny, nie dopuszczający możliwości żadnej krytyki.
Zastrzeżenie
- na danym etapie, bądź przy przyjęciu konkretnych ograniczeń jednak każdy opis, teoria, model może być najlepszy z możliwych, albo przynajmniej najlepszy z dostępnych dlatego - PRZY POSIADANIU RZECZOWYCH ARGUMENTÓW poprawna i jest obrona stanowiska, które się przemyślało i uważa za słuszne. Postulat 1 jest w dużym stopniu bliski postulatowi falsyfikowalności, bo krytyka bazuje niemal zawsze na ruchomych - niedookreślonych elementach, takich właśnie, które stanowić mogą o falsyfikowalności.

2. Obowiązkiem wobec czystego intelektu jest walka z emocjami i pragnieniami wpływającymi na myśl wbrew bezstronnym argumentom i przyjętym zasadom rozumowania. Wszak ewolucyjnym dziedzictwem człowieka jest zdobywanie uznania wszelkimi możliwymi sposobami - nawet wbrew prawdzie i własnym zasadom.
Zastrzeżenie
- emocje, pragnienia zawsze będą gdzieś wyznaczały kierunek naszych myśli, są napędem do działania, więc nie są złem jako takim. Problemem jest jedynie to, czy te emocje, ta żądza zwycięstwa nie skłania myśli i argumentacji do przekroczenia tych granic jakie sami sobie postawiliśmy.

3. Korekta błędów jest koniecznym, niezbywalnym składnikiem każdego poprawnego systemu myśli. Błędy są elementem integralnym ludzkiego myślenia, bo stanowią ścieżkę wolności dla myśli i budują otoczenie środowisko dla wszystkich poprawnych sformułowań modeli. W fizyce wynik pomiaru podany bez zakresu błędu jest bezwartościowy - podobnie jest z błędami teorii, myśli, bo sytuują one
właściwą teorię w przestrzeni rozumowania, a jednocześnie określają, dlaczego właśnie ta wybrana myśl, teoria uznana została za optymalną.
Komentarz
Istnieje nieskończona ilość możliwych punktów widzenia, dlatego nawet wadliwe podejście, błędny pod jakimś względem sposób rozumowania niesie w sobie informację, czy pomoc dla umysłu, a czasem stanowi - przejściowo niezbędny - pomost dla zaburzonych myśli, emocji. I, przynajmniej jeśli mamy zamiar kontaktować się z innymi ludźmi, wzięcie pod uwagę nawet ewidentnie błędnych koncepcji jest koniecznością poprawnej komunikacji. Ludzki umysł widzi rzeczy jako pewien komplet - teza + jej przeciwieństwo. Pomyślenie o czymś, co nie ma swojego alterego, myślowej przeciwwagi jest niemożliwe. Dlatego każde poprawne twierdzenie jest w stanie zafunkcjonować w umyśle jedynie w przestrzeni tego co inne, niż owo poprawne twierdzenie.