ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Ostatnio wpadł mi w oczy post Banjankri ( http://www.sfinia.fora.pl/filozofia,4/banjankri-byc-moze-zrobi-cos-mojej-glowie,6470.html#185622 ), w którym bardzo ładnie skomentował pewien ciekawy aspekt sprawy dotyczący ogólnie poszukiwania prawdy, a nawet filozofii w ogóle. Podoba mi się taki tok myślenia, bo oczyszcza on myślenie z paru powszechnie "stosowanych" iluzji.
Uważam, że warto to trochę skomentować, patrząc z różnych stron.
Podobną myśl wyraził też Ludwig Wittgenestein i wniosek jaki wyciągnął też mi się wydał dość naturalny - chodziło z grubsza o to, że im bardziej prawdę o czymś staramy się "przygwoździć", uchwycić, złapać w czystej postaci, tym bardziej owa prawda się nam rozmywa.

Bo jeśliby ktoś chciał jednoznacznie i ostatecznie wyrazić najprostsze pojęcie - np. siedzenia - to jak się rzetelnie za to weźmie, to zabrnie coraz dalej i głębiej, coraz bardziej męcząc i nudząc potencjalnego słuchającego. Bo co to jest siedzenie?...
Czy chodzi o kontakt tyłka z podłożem, czy może o fakt odpoczynku? A może aspekt wsparcia pośladków? A może myśląc o siedzeniu jednak skupiamy się bardziej na społecznej roli - zasiadania, unieruchomienia (rozsiadł się na stanowisku, mamy "zasiedzenie"). Możemy teraz zacząć pracowicie wyjaśniać poszczególne wątpliwości interpretacji, wchodzić w coraz to głębsze szczegóły, korygować niespójności, rozstrzygać problemy interpretacyjne. Wtedy z toku przekazu, zamiast klarownego komunikatu zrobi się jakaś taka rozprawa o wszystkim na raz. Odbiorca nie będzie w stanie się połapać, o co nam właściwie chodzi, wyjaśnienia będą nas nie tyle zbliżały do rozwiązania, co - na swój sposób - jakoś oddalały. Bo każde pojęcie jakiego używamy w myślach, jest na wiele sposobów powiązane z innymi pojęciami, a te z kolei następnymi pojęciami. Te związki nie są z resztą idealnie u wszystkich identyczne, nie są w ogóle ustalone, jednoznacznie określone. Właściwie to nawet nie bardzo wiemy, jakie one są u innej osoby, a podobieństwa ujawniają się tylko na poziomie efektu końcowego - czyli np. porozumieniu w jakiejś konkretnej sytuacji (bądź przeciwnie - uświadomieniu sobie, że się jednak nie rozumiemy). Do tego jak się weźmiemy za werbalizację tych związków, to za chwilę z tej werbalizacji pojawią się nowe wnioski, które umysł pochwyci, a które jakoś zmienią nam pierwotną (może wtedy bardziej naturalną, ale też i naiwną) wizję sprawy. I będzie coś jak z zasadą nieoznaczoności w fizyce kwantowej - że pomiar zaburza sytuacje mierzoną, czyli wyjaśnianie zaczyna tutaj zmieniać sens tego co wyjaśniamy. Będzie zmieniać, bo będzie poruszać w umyśle jakieś nowe struny powiązane z ową treścią, a owe struny znajdą jeszcze inne struny i wszystko zacznie "grać" na nowy sposób. Jak to Heraklit powiedział - nie da się wejść dwa razy do tej samej rzeki, tak chyba też nie da się dwa razy odtworzyć w umyśle dokładnie tego samego obrazu pojęcia. Bo za każdym nowym odtworzeniem coś się zmieni w stosunku do poprzedniego odtworzenia.
Gdy szukamy znaczenia słowa w encyklopedii, to znajdujemy tam jakiś opis. Ten opis używa jakichś nowych słów, pojęć. Jeśli nie za bardzo je rozumiemy, to możemy oczywiście użyć tej samej encyklopedii, dla "rozstrzygnięcia sprawy". Ale tam znajdziemy kolejne opisy, które najczęściej poprowadzą nas do jeszcze innych terminów, a czasem też wrócą do tego, który pierwotnie był obiektem wątpliwości. I tak możemy sobie - łącze po łączu - przewertować całą encyklopedię. Czy wyjaśni nam ona znaczenie pierwotnego terminu? - W moim przekonaniu, niekoniecznie - tzn. jeśli na początku nie mieliśmy jakieś własnego zastanego, bazowego zasobu wiedzy i rozumienia, to takie błądzenie po hasłach rozumienia nam nie przysporzy. Raczej stworzy zamęt w umyśle, bo nie będziemy w stanie ustalić do końca charakteru związków pomiędzy linkowanymi elementami. I to jest nawet zrozumiałe o tyle, że te związki niejako są wyznaczone przez linkowane pojęcia, a linkowane pojęcia określają ich związki... Czyli mamy problem podobny jak z ustaleniem pierwszeństwa jajka i kury...

Trochę podobnie chyba jest w związkach między ludźmi. Pierwszy pocałunek, to ów wspaniały "pierwszy pocałunek", ale z kolei następny pocałunek, czerpiąc z doznań pierwszego też jest jakiś nowy, jakiś wzbogacony. Co prawda może najczęściej mniej będziemy pamiętać ten drugi, niż ten pierwszy pocałunek, ale on wcale nie był gorszy, a nawet może jakoś tam lepszy, choć pewnie słabiej zapamiętany.
Myśląc cokolwiek, żyjąc świadomie, idziemy jakby drogą w jakiejś okolicy, obserwując jakby krajobraz. Na bieżąco spoglądamy na drzewo, na górę. Wydają się nam niezmienne, ale to tylko przybliżenie, pojawiające się wtedy, gdy widzimy obiekty odległe, gdy nie staramy się im przyjrzeć z bliska. Jednak one też się zmieniają, a my idąc też zmieniamy kąt pod jakim patrzymy, zmienia nam się wrażliwość, starzeje zmysł wzroku. Wszystko ciągle jest nowe, choć zawiera wspomnienie starego.
Prawdy nie da się przygwoździć, złapać na lasso i schować do worka. Bo złapana na lasso prawda będzie już inną prawdą, niż ta, która luźno hasała sobie po łące. A jeszcze inną prawdę dostaniemy, jak tą złapaną z lassa schowamy do worka.
Oczywiście w jakimś przybliżeniu prawda pozostanie stała - da się to sprawdzić, testując zgodność rozpoznawania owej prawdy w różnych sytuacjach. Większość ludzi zgodnie rozpozna większość sytuacji, które określi jako siedzenie człowieka. Ale to funkcjonuje tylko w przybliżeniu. Jakiś zakres sytuacji będzie na granicy, będzie nieokreślony, a poza tym ludzie zaangażowani do analizy zjawiska "siedzenie" po jakimś czasie zaczną dodatkowo uogólniać, zmieniać pierwotną naturalną rozpoznawalność tego terminu. Ich rozumienie będzie się zmieniało, ewoluowało.

Jaki stąd wniosek?
- Dla mnie dość praktyczny. Zrezygnować z iluzji prawdy doskonałej, w pełni określonej, niewzruszalnej (myślę o prawdzie wyrażonej słowami, bo być może, gdyby następowało jakieś genialne połączenie umysłów, to pewne myśli dałoby się przekazywać, porównywać wiernie - choć pewnie też tylko na krótki czas, bo potem odmienność umysłów spowodowałaby rozjechanie się myśli). Pogodzić się z tą prostą okolicznością, że dla każdej takiej prawdy istnieje co prawda jakiś rdzeń, który zachowuje zgodność rozpoznawania, ale tez i peryferia, które są już niedookreślone. Te peryferia można oczywiście zacząć dookreślać, ale decydując się na taką pracę ostatecznie zmienimy pierwotne znaczenie, czyli właściwie zaczniemy mówić o innym bycie intelektualnym.
W aspekcie dyskusyjnym oznacza to jednocześnie, że poprawnie prowadzona dyskusja powinna mieć co jakiś czas swoiste punkty kontrolne - w których strony dokonują jakby testów zgodności rozumienia pojęć. Takie testy polegałyby na zadaniu sobie jakiegoś w miarę jednoznacznego osobnego pytania i sprawdzeniu, czy odpowiedź na nie jest taka sam u obu stron. Jeśli tak, to jest szansa, że jeszcze rozmawiamy o tym samym, a jeśli nie, to czeka nas nowa praca uzgadniania jakichś tam aspektów widzenia. I nie ma co się łudzić, że uzgodni się wszystkie aspekty. Trzeba wybrać jakieś konkretne, kluczowe dla dyskusji i na nich się skupić.
Chociaż poprawna dyskusja filozoficzna chyba ze swojej natury w ogóle jakoś krąży wokół tego właśnie aspektu - uzgadniania sposobów patrzenia. I chyba nawet w większości sytuacji myślenie w ogóle można uznać za czynność uzgadniania traktowania siebie i świata - uzgadniania z innymi ludźmi i z samym sobą, czyli z innymi aspektami naszego postrzegania rzeczywistości.

Na koniec przypomniał mi się taki wiersz, który kiedyś skleciłem, a dzisiaj nieco zmodyfikowałem. Wydaje mi się, że on dodatkowo jakoś ilustruje to, co chciałem wyrazić w swoim poście.

Nie powiem Ci prawdy
Jeśli myślisz, że usłyszysz ode mnie PRAWDĘ,
to mylisz się bardzo.
Nie mam prawdy do przekazania,
Niemożliwe jest „powiedzenie Prawdy”.

Im bardziej wydaje mi się,
że coś ważnego czuję i rozumiem
tym bardziej bezradny jestem
próbując ubrać to coś w Słowa.

Bo żadne dźwięki i żadne litery
nie są w stanie przekazać tego co
NAPRAWDĘ WIELKIE,
NAPRAWDĘ DOBRE,
lub po prostu W PEŁNI GŁĘBOKO PRAWDZIWE.
Słowa jedynie malują obrazy -
czasem piękne, czasem smutne,
słowa pokazują jakieś okruchy
tego co może się zdarzyć
jeśli to, albo tamto...

Każde powiedzenie, że
Oto teraz powiedziałem Wielką Prawdę
jest kłamstwem
- tym większym, im większe rzeczy
miała ta „Prawda” wyrażać.

Dlatego czasami sobie myślę, że najmniejsze niebezpieczeństwo fałszu,
osiągnę wtedy, gdy opowiadam dowcipy,
o których przecież nikt nie pomyśli, że są „ważne”,
lub gdy gadam sobie po prostu „ot tak”
albo gdy mówię o prostych doznaniach
że jest mi ciepło
i mam ochotę na łyk dobrej herbaty

Ale nawet
gdybym
jakimś czarodziejskim zrządzeniem losu
może boską interwencją
przebłyskiem niezwykłego geniuszu
znalazł te słowa JEDYNE I NAJLEPSZE,
to często i tak
nie na wiele by się to zdało,
bo
NIE MA PRAWDY SŁÓW, BEZ PRAWDY SERCA
a tylko drugi człowiek,
człowiek, który słucha słów
ma do niego klucz.

czwartek, 14 marca 2002
nieco zmienione 10 października 2013

Banjankri

Prawda to rzeczywistość, nie znajedziesz jej więc w rzeczywistości. Jeśli uda ci się przekonać samego siebie, że absolutnej prawdy znaleźć nie można, to.. będzie fajnie.

Michał Dyszyński

Banjankri

To co piszesz jest prawdą, z twojego punktu widzenia. Skoro nie wierzysz w prawdę absolutną, to powinno ci wystarczać w zupełności.
"Prawda", przez to że jest tak wysoko ceniona, jest bardzo szkodliwa. Narzędzie, które może być przydatne w niektórych sytuacjach, stało się złotym cielcem ludzkości. Jesteśmy uwarunkowani do szukania i chwytania się prawdy, za wszelką cenę.
Chcieścijaninowi polecam "The Clound of Unknowing" - w tłumaczeniu Carmen Butcher. Ten tekst powinien być podstawą edukacji chrześcijańskiej.

koperta · Dołączył: 13 Mar 2012 Posty: 26 Przeczytał: 0 tematów

Prawda absolutna jest doświadczalna, ale niewyrażalna.

Jeśli ktoś szuka prawdy absolutnej, którą będzie potrafił ująć w ramy jakiejś idealnej teorii, jakiegoś idealnego systemu pojęć, to oczywiście...robi się w konia.

Jednak doświadczając rzeczywistości, doświadcza się prawdy absolutnej. Jestem tego absolutnie pewna.

Michał Dyszyński

Banjankri

http://www.youtube.com/watch?v=NoMMNlX6Ny4
W temacie.

Michał Dyszyński