ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Chcę tu napisać coś, co zapewne większość osób uzna za bzdurę. Bo na pierwszy rzut oka moja teza będzie kłóciła się ze zdrowym rozsądkiem. Ale, jeśli nawet ktoś nie przyjmie całości tych wywodów, to może przynajmniej będzie miał okazję do zdziwienia się, że "coś jest na rzeczy".

Większość osób zapytana na czym polega myślenie, pewnie powiedziałaby coś w stylu, że jest to używanie pojęć w celu generowania wniosków, czasem może nowych pojęć - ogólnie, że jest to pewna "gra" pojęciami.
Ja zamierzam postawić dość dziwną tezę, że właściwie pojęcia do myślenia wcale nie są niezbędne, właściwie są w wielu przypadkach elementem wtórnym. Oczywiście w pewnych typach myślenia pojęcia wysuwają się na pierwszy plan. Ale nawet tam myślenie będzie odbywało się nie tyle samymi pojęciami, co czymś z tymi pojęciami związanym, trudno uchwytnym, ale ostatecznie kluczowym.

Może najpierw podałbym parę przesłanek do tego, że myślenie pojęciowe wcale nie musi być tym najważniejszym.
Zwierzęta też myślą. A przecież zwierzęta nie znają składni językowej, nie przypisujemy im umiejętności tworzenia pojęć.
Niemowlęta od czegoś startują swoje myślenie. A skoro można (i trzeba, będąc oseskiem) obywać się na jakimś etapie rozwoju intelektualnego bez pojęć, bez języka, to zupełnie dziwaczne byłoby założenie, że później ta zdolność nagle znika z arsenału intelektualnych możliwości.
Komputery wyciągają wnioski dzięki algorytmom, a nie pojęciom. Komputerowa analiza danych to też pewna forma przekształcania informacji, pierwowzór myślenia. Komputer jednak nie tworzy pojęć, nie obraca nimi. On po prostu realizuje algorytm, którego wynikiem może być np. rozpoznanie twarzy, czy rozwiązanie problemu matematycznego. Czyli - przynajmnije w jakmś ograniczonym aspekcie - da się wykonywać operacje intelektualne bez posługiwania się pojęciami. Czy czasem nasze umysły - tez w ograniczonych zakresach - tego nie dokonują?...
Podświadome, czy mimowolne działania. Człowiek wiele rzeczy robi nieświadomie. Nie umie tego nazwać, co się dzieje, ale unika określonych sytuacji, poszukuje innych. I co prawda za chwile będzie w stanie jakoś określić słowami co się stało, jednak na etapie działania to nie jest ważne, czy nazwę na nasze zachowanie znajdziemy, czy też zostawimy całe zdarzenie bez opisu, bez nazwy...

Jeśli Czytelnik tego tekstu jest w stanie jakoś "przełknąć", że przynajmniej dla pewnych sytuacji możliwe jest myślenie bez udziału pojęć, bez kulturowo- językowego wsparcia, to być może dałby się naciągnąć na postąpienie krok dalej i zastanowienie nad pytanie: a jak właściwie owo myślenie bez pojęć mogłoby wyglądać?
- Tutaj odpowiedź nie jest taka bardzo trudna. Oto mamy pewne elementy podobne jak w komputerze - wejście (input) i efekt wyjściowy (niekoniecznie output...). Wejściem na początek mogą być zmysły. Umysł filtruje to co dostał ze zmysłów, a potem próbuje jakoś "dojść do ładu" z tym co tam jest. Ewolucja preferuje tutaj oczywiście pewne schematy związane z bezpieczeństwem, możliwością rozrodu, współpracą z grupie. Ale później umysł zaczyna tworzyć bardziej złożone konstrukcje. Okazuje się, że mózg ludzki jest bardzo plastyczny - pewne jego obszary przejmują rolę obszarów uszkodzonych. Podobnie jakieś potwarzające sie typy bodźców powodują utworzenie się w mózgu dla nich nowych reprezentacji. Np. można sobie wbudować w umysł nowy typ zmysłów (były np. takie badania związane z podłączeniem elektrycznym mózgu do czytników położenia GPS) i po jakimś czasie treningu mózg to obsłuży.
Ogólnie umysł jakoś musi scalać w całość wszystko to co do niego dotarło, a jest potencjalnie ważne. I nie zawsze ma na to nazwę. Nazwy - pojęcia się tworzą po fakcie. A przed utworzeniem nazw mamy etap obsługiwania danego mechanizmu myślowego jakiś takie wewnętrzny, instynktowny, niewerbalny.
Ale moja teza idzie nieco dalej, niż tylko do prostego spostrzeżenia (dla mnie oczywiste), że myślimy NIE TYLKO pojęciami. Oto twierdzę, że w istocie myślimy PRZEDE WSZYSTKIM NIE POJĘCIAMI, zaś przypisanie pojęć odbywa się w większości sytuacji dopiero na końcowych etapach obróbki informacyjnej. Mozna tu zrobić porównanie z komputerem i monitorem. Co prawa większość (jeśli ktoś nie ma karty dźwiękowej to wszystko) informacji docierającej od komputera do użytkownika odbywa się za pomocą układu pikseli na monitorze, ale oczywistą głupotą byłoby stwierdzenie, że istotą przetwarzania informacji przez komputer są właśnie piksele. Piksele są bowiem kontenerem, ostatecznym zobrazowaniem owego przetwarzania. I podobnie jest z pojęciami - one są jakby "pikselami" naszego myślenia - służą do komunikacji, czy to z innymi ludźmi, czy też z jakimś oddalonym mentalnie/czasowo "nowym ja" (np. gdy czytam własny tekst pisany w zeszłą środę).
Pojęcia to takie szufladki, takie zagłębienia na obszarze komunikacyjnym, w które wpadają "kulki" naszego myśłenia. Te szufladki z resztą nie są w pełni stabilne - zmieniają swoje położenie, przez co zaczynają być inaczej obsługiwane w przestrzeni informacyjnej.

W religii mamy pojęcie "ducha" - np. chrześcijaństwo mówi o "narodzeniu się z ducha". Abstrahując od religijnego kontekstu, można tu dostrzec bardzo ciekawy aspekt intelektualny. Czym byłby ów "duch"?
- W moim ujęciu jest to konkurencyjny wobec pojęć i wrażeń sposób organizacji myślenia. Ta konkurencyjność polega na bardziej całościowym (holistycznym) podejściu, łączeniu pojęć w nowe konglomeraty, wychodzeniu poza pojęcia i KONCENTROWANIU SIĘ PRZEDE WSZYSTKIM NA JESTESTWIE JAKO TAKIM.
Ale zostawmy religię i ducha. Twierdzę, że można myśleć, działać bez posiłkowania się pojęciami, a także że całkiem kształcące dla dobrej (niesprzecznej) organizacji samych pojęć dobrze jest wychodzić z myśleniem z pojęciowego gorsetu i - niejako z perspektywy - ocenianie jak ta nasza pojęciowość wygląda. Taka analiza jest w stanie oszczędzać ludziom wielu cierpień i rozczarowań, bo gdy zdiagnozujemy to, co w sposób oczywisty, jest niemożliwe, to już nie będziemy się tym stresować na próżno. Niektórzy pewnie w kontekście takiego diagnozowania gotowy byliby użyć terminu OŚWIECENIE.

Piotr Rokubungi

Michałku, sporo napisałeś, sporo nagmatwałeś- ale to twój styl chyba. ;-P

Moim zdaniem opisałeś powyżej dość oczywiste zjawiska. Tylko nieco pomieszałeś zachowania instynktowne zwierząt z myśleniem świadomym. Zachowania instynktowne- również te ludzkie- wynikają z "obiegu" impulsów nerwowych z pominięciem świadomości, a dokładniej z pominięciem tych obszarów mózgu, w których odbywa się porównywanie z ideami, z tworami symbolicznymi- z pojęciami właśnie. Z czego raczej wprost wynika moja definicja świadomości: jest to proces sprzężenia zwrotnego pomiędzy tym, co na nas oddziałuje, a "bytami idealnymi" [ideami z platońskiego trójpodziału bytów], czyli pojęciami symbolicznymi.

Michał Dyszyński

Piotr Rokubungi

wujzboj

Ja ująłbym to, Michale, raczej tak: myślimy pojęciami, ale werbalizacja służy tylko do kontroli całego procesu.

Ale co do samej istoty twojego postu zgadzam się; może tylko nieco inaczej nazywam struktury i zjawiska. Poprawny proces przetwarzania informacji to proces przetwarzania treści, a nie proces przetwarzania symboli. Dlatego właśnie nie jest łatwo przetłumaczyć myślenie na równania matematyczne; matematyka to bowiem werbalizacja, ta zaś jedynie pomaga nam sprawdzić, czy przetwarzanie treści nie doprowadziło do pojawienia się ewidentnych przekłamań. Czyli, czy wygląda na to, że dane wyjściowe można uznać za spójne z danymi wejściowymi.

Proces myślowy polega, o ile się orientuję, na równoległym przeszukiwaniu powiązań pomiędzy strukturami neuronowymi zawierającymi dane, przy czym wagi statystyczne poszczególnych powiązań są ustalane dynamicznie, w samo-uzgodniony sposób, w zależności od tego, w jakim stopniu przekrywają się dane znajdujące się w strukturach biorących aktualnie udział w tym procesie. Werbalizacja jest przybliżeniem tego zachowania: strukturom przypisywane są nazwy (słowa) w sposób zgodny z kontekstem (czyli ze wspomnianym przekrywaniem się).

Dlatego też automatyczne "rozumowanie" ze słownikiem w ręku nie ma sensu: definicje słownikowe zawierają z konieczności tylko drobną część kontekstu i jeśli to za ich pomocą chce się wyznaczyć nie patrzy się konkretną istotę (konkretne treści) zawarte w rozumowaniu, łatwo wpada się albo w ekwiwokację, albo w niemożność sformułowania własnej zamierzonej lub odczytania przekazywanej myśli. Powinno to być przeprowadzane dokładnie odwrotnie: najpierw należy ukształtować kontekst, za pomocą którego wyznaczy się odpowiednie zawężenie lub rozszerzenie najbliższych znaczeniowo wyrażeń słownikowych. Matematycznie rzecz biorąc, poprawne rozumowanie i poprawna dyskusja zaczynają się od aksjomatyzacji.

Każde rozumowanie i każda dyskusja toczy się z matematycznego punktu widzenia w ramach nowej teorii. Która jest modelem procesu myślowego. Tylko modelem.

Michał Dyszyński

wujzboj

Chodzi mi o to, że poprawne odwzorowanie każdego istotnie nowego problemu na język mowy czy myśli wymaga nowego określenia znaczeń słów. Jest to więc jakby nowa aksjomatyzacja. Inaczej mówiąc, jest to nowa teoria, zawierająca nieco inne (a niekiedy - zupełnie inne) relacje zachodzące pomiędzy używanymi przez nią obiektami (słowami), niż było to w dotychczasowych teoriach.

Piotr Rokubungi

Michał Dyszyński

Piotr Rokubungi

Poprzedni post napisałem niezupełnie zgodnie z tym, co na ten temat uważam. Jego treść była raczej trochę prowokacją [taki "zabieg" stosuję nierzadko].

wujzboj