ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Jest ogromna różnica w podejściu do tego, co i jak można powiedzieć w dwóch głównych trybach komunikowania się ludzi.
Tryb komunikowania się potoczny, ten na co dzień spotykany ma na celu niańczenie ludzkich emocji, pragnień. W nim występują te różnorakie formy grzecznościowe (proszę, dziękuję, przepraszam), w nim nie mówi się o rzeczach przykrych, krytycznych albo jeśli się mówi, to będzie to często formą ataku personalnego. Właśnie kwestia oceny, mającej w sobie aspekt krytyki jest chyba kluczowa dla tej różnicy, którą chciałbym tu wskazać. W trybie potocznym raczej nie powiemy komuś "twoje zachowanie nosi znamiona reakcji psychopatycznych". A jeśli nawet ktoś coś podobnego powie, to zapewne efektem tego nie będzie refleksja nad postawą owej osoby, lecz konflikt personalny.

Tryb intelektualny komunikowania się działa w oparciu o odmienne, w dużym stopniu przeciwne reguły. Tutaj znikają różnorakie tabu, nikt się nie obraża za jakąś sugestię, tu nie występuje kwestia walki personalnej (nie twierdzę, że owa kwestia nie pojawi się w rozmowach naukowców, intelektualistów, ale twierdzę, iż wtedy będą oni rozmawiali już w trybie potocznym - emocjonalnym, a nie intelektualnym). Tu "o wszystkim można mówić", wszystko analizować. W trybie intelektualnym w ogóle nie występuje coś takiego jak obrażanie się za sugestię, za sformułowanie. W tym trybie stwierdzenie "twoja matka jest prostytutką" jest po prostu stwierdzeniem faktu o neutralnym zabarwieniu emocjonalnym. W trybie intelektualnym stwierdzenie "obywatele narodu A wymordowali milion ludzi z narodu B" nie jest wstępem do sporu, tylko stwierdzeniem konkretnej okoliczności, którą druga strona ma intelektualny "obowiązek" potraktować jak każdą inną informację, niezależnie od tego, czy jest z narodu A, narodu B, czy jeszcze innego narodu. W trybie intelektualnym ambicje, emocje, ludzkie pragnienia, zwyczajowe normy i oceny są równo "materiałem do oceny", nic tu nie jest uprzywilejowywane. Celem jest ustalanie "jak jest", czy też "jaką interpretację możemy tu zastosować i co z tego wyniknie dla realizacji naszych celów poznawczych". Tryb intelektualny jest trybem dążącym do obiektywizacji, czyli do uniezależnienia sądów od osoby je wygłaszającej. W idealnym wydaniu tego trybu intelektualista jest w stanie rozważyć najgorsze oskarżenia, najbardziej poniżające okoliczności dotyczące siebie, swojej rodziny, osób z którymi żyje tak, jakby rozmawiał o warunkach pogodowych na Antarktydzie piętnaście lat temu. Traktuje się sprawy tak, jakby emocje na ich temat w ogóle się nie pojawiały.

Nie będę ukrywał, że uważam tryb intelektualny za fundamentalny wynalazek, za coś co wznosi rozum na poziom ponadewolucyjny, jest to zerwanie z naszą zwierzęcą naturą. Dzięki zdolności do porzucenia trybu emocjonalnego na korzyść intelektualnego w kontekście tak komunikacji, jak i myślenia, człowiek uzyskuje szansę na opisywanie świata w sposób obiektywny, niezależny od chciejstw, czyli po prostu UŻYTECZNY W DALSZYCH ZASTOSOWANIACH.
Nie tak dawno, bodaj na Netflixie, oglądałem serial poświęcony powstaniu w USA wydziału, grupy psychologów analizujących psychikę seryjnych morderców. Serial jest nieźle zrobiony, więc go obejrzałem (co u mnie rzadkość...) prawie w całości. Najciekawsze w kontekście tego wątku jest sam pomysł, jaki zrodził się w głowach twórców programu. Pomysł związany z odejściem od emocjonalnego traktowania zagadnienia, a zwrócenie się ku podejściu intelektualnemu. Emocjonalnie bowiem podchodząc do sprawy, taki wielokrotny morderca to nic innego tylko najgorszy rodzaj człowieka, którego można tylko potępić i trzymać się od niego z daleka. Sam kontakt w postaci normalnej rozmowy z taką osobą może ktoś uznać za uwłaczający uczciwej osobie. Z takim draniem przecież nie powinno się rozmawiać, ale go umieścić co najwyżej w miejscu położonym jak najdalej od ludzkości i porzucić w emocji potępienia. A tutaj nagle ktoś wpada na pomysł, aby z takimi draniami rozmawiać, analizować ich psychikę, motywy postępowania. I to, jak się okazuje, ostatecznie przynosi pozytywne efekty w postaci pojawienia się umiejętności profilowania psychiki innych seryjnych morderców, ułatwia złapanie tych drani terroryzujących społeczności.
Emocjonalnie patrząc na sprawy, będzie skupienie na tym wrażenie i na prostej konstatacji - akceptacja vs odrzucenie. Emocje są najczęściej zerojedynkowe, one nie dają szansy na analizę elementów sytuacji.

W życiu jest tak, że nawzajem sobie niańczymy nasze emocje, chodzimy wokół nich ostrożnie, staramy się nie zadrażniać. A jeśli już do zadrażnienia dochodzi, to sytuacja rozwija się w kierunku rozstrzygania ewolucyjnie nam wmontowanej walki o dominację, zaczyna się walka "kto - kogo?". Tak to działa u zwierząt, a ludzie (o ile nie odkryją w sobie potrzeby poszukiwania obiektywnych form rozumowania) to najczęściej powielają.

Michał Dyszyński