ŚFiNiA

towarzyski.pelikan

W epistemologii mówi się o dwóch przeciwstawnych stanowiskach dotyczących uzasadniania sądów: fundacjonalizmie i koherencjonizmie.

W fundacjonalizmie (fundamentalizmie epistemologicznym) chodzi o to, że są pewne niepodważalne prawdy bazowe, które nie wymagają uzasadnienia, coś jak dogmaty w religii. I te bazowe prawdy są punktem wyjścia dla innych sądów.

Natomiast koherencjonizm mówi, że sądy są uzasadnione wtedy, kiedy są w zgodzie z ogółem sądów (tworzą spójną teorię), to całościowy kontekst uzasadnia sądy.

Jedno i drugie stanowisko ma swoje wady i zalety. Zaletą fundacjonalizmu jest to, że daje jakąś bazę wyjściową, dzięki której można przezwyciężyć problem nieskończonego regresu uzasadnień i tym samym budować teorie na jakichś pewnikach. Natomiast jego wadą jest to, że nigdy nie mamy pewności, czy nasze pewniki rzeczywiście są pewnikami, czy słusznie przyjęliśmy je jako bazę. Jeśli się pomylimy na wejściu, to i na wyjściu będziemy w błędzie.

Jeśli chodzi o koherencjonizm to jego zaletą jest to, że przezwycięża problem dogmatyzmu, ponieważ nie ma żadnych uprzywilejowanych sądów, które miałyby nie wymagać uzasadnienia, dzięki czemu mamy większą szansę uniknąć tego, że totalnie się pomylimy przez pochopne uznanie za pewnik czegoś, co wcale pewnikiem nie jest. Z drugiej jednak strony rezultatem koherencjonizmu, który przyjmuje jako jedyne kryterium uzasadnienia sądów ich spójność w ramach systemu, jest mnogość różnych alternatywnych teorii, z których nie sposób wybrać tej najlepszej, co przy założeniu, że prawda jest jedna, stawia nas w kłopotliwej sytuacji.

Myślałam o tym, czy da się wybrnąć z tego problemu i jedyne co mi przychodzi do głowy to połączenie jednego z drugim, co wcześniej próbowałam już zaproponować w temacie o spirali poznania. W tamtym temacie powoływałam się na doświadczenie jako ten punkt oparcia. Teraz bym chciała to trochę doprecyzować. Bardzo mi w tym pomogły moje ostatnie boje stoczone z idealizmem i na tym przykładzie to wyjaśnię.

Jak weźmiemy sobie stanowiska idealizmu i realizmu (tak ontologicznego jak epistemologicznego) to porównując je pod kątem spójności sądów nie będziemy w stanie rozstrzygnąć, które jest słuszne. Jest tylko jeden sposób i to właśnie koherencjonistyczny, który pomaga nam wyjść z impasu, mianowicie przystawić oba stanowiska do ludzkiego doświadczenia. E. Gilson na wstępie swojego "Vademecum dla początkującego realisty" pisze:

blackSwan

towarzyski.pelikan

blackSwan

towarzyski.pelikan

Michał Dyszyński

towarzyski.pelikan

blackSwan

towarzyski.pelikan

Michał Dyszyński

blackSwan

Michał Dyszyński

Pięknym przykładem postawy fundacjonistycznej jest funkcjonowanie współczesnej fizyki teoretycznej. W szczególności myślę o powstaniu fizyki kwantowej, o opisie, który Planck zaproponował w celu wyjaśnienia krzywej (wziętej z doświadczeń) promieniowania ciała czarnego.
Planck posłużył się bardzo wysoce spekulacyjnym rozumowaniem - energię ciała "rozparcelował" matematycznie w przestrzeń stanów, które mogły być tworzone na dwa sposoby - w sposób ciągły, bądź w sposób skwantowany (porcjami). I okazało się, po przeliczeniu stosownych całek, zsumowaniu przyczynków energii dla różnych stanów, że ten pierwszy sposób daje nam krzywą kompletnie niezgodną z doświadczeniem, zaś sposób drugi generuje krzywą idealnie dopasowaną do wyników doświadczeń. Stąd narodziła się (plus parę innych doświadczeń i rozumowań) fizyka kwantowa, której podstawowym postulatem jest stwierdzenie, że liczne wartości fizyczne mają postać skwantowaną - zawartą w porcjach, a nie w ciągłej postaci.
Skądinąd uważam, że kwantowość rzeczywistości właściwie dałoby się wyprowadzić z czystej refleksji nad postrzeganiem - wszak ciągłość nie daje konkretnej percepcji. Coś ciągłego nie wiadomo, gdzie się zaczyna, gdzie się kończy, nie sposób tego postrzegać bez narzucenia dodatkowego schematu porcjowania - właśnie kwantowania. Ale to była dygresja.
Wracając do fundacjonizmu...
Dopiero matematyka wynosi tę ideę na wyżyny. W matematyce fundacjonizm, w postaci aksjomatyk teorii, osiąga czystą postać i działa z pełną mocą. Choć koherencjonizm chyba nie mniej tu się przydaje...

Semele

towarzyski.pelikan

towarzyski.pelikan

blackSwan

Michał Dyszyński

towarzyski.pelikan

towarzyski.pelikan

Michał Dyszyński

towarzyski.pelikan

Michał Dyszyński

lucek

towarzyski.pelikan

Michał Dyszyński