ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Zagadnienie, które tutaj chcę poruszyć, pojawiało się wielu dyskusjach, zwykle w postaci dość pobocznej, bez skupienia się na samej treści głównej. Wydaje mi się, że wyciągnięcie go na światło dzienne, może okazać się pomocne w diagnozowaniu tego, jak funkcjonuje nasz umysł, uczucia, emocje.

Energia (także pochodne pojęcie mocy) jest pojęciem relatywnie młodym, bo sięgającym XIX wieku. Wcześniej pojęcia energii w ogóle nie było w języku. Później owo pojęcie zaczęło się rozrastać. Mamy już nie tylko moc i energię w sensie fizycznym, ale "moc przetwarzania" informacji przez komputery. I to właśnie to ostatnie ujęcie zagadnienia energii/mocy w kontekście przetwarzania informacji jest w centrum mojej uwagi w związku z tym tematem. Choć chciałbym to pojęcie potraktować tu dość luźno, rozszerzając początkowe znaczenia.
Mówi się nieraz o "energii psychicznej", w kontekście stanów chorobowych używane jest sformułowanie "brak energii". Czym ono właściwie jest? Jak przełożyć ową intuicję braku energii (vs jej posiadania) na coś bardziej konkretnego?
Aby odpowiedzieć na te pytania, warto jest uświadomić sobie, jak funkcjonuje nasza uwaga. Człowiek działa przenosząc swój "reflektor uwagi" z jednych obiektów na inne. Przy braku celu działania będzie dominowała uwaga rozproszona - wtedy po prostu luźno obserwujemy świat, nie skupiając się specjalnie na niczym. To się zmienia, gdy coś wzbudzi nasze zainteresowanie. Wtedy próbujemy SKUPIĆ UWAGĘ.
Intencjonalne skupienie uwagi jest związane z pewnym wysiłkiem, wymaga wykonania w naszym umyśle pewnej pracy, polegającej na tym, że na jakiś czas wypychamy z naszego umysłu mniej ważne aktywności, umniejszamy ten tryb luźnego skanowania zmysłami i myślami otoczenia, a próbujemy dać przewagę doznaniom i myślom związanym z obiektem naszego zainteresowania. Po prostu próbujemy się skupić.
To, że takie skupianie się bywa męczące wie każdy, kto zakuwał do jakiegoś egzaminu. Umysł spontanicznie broni się przed zmuszaniem go do jednej rzeczy. Jest to prawdopodobnie związane z ewolucyjnymi mechanizmami. Tryb skupienie się jest bowiem też trybem zagapienia się. Zwierzę, które wciąż się na coś zagapia, które zrezygnowało z cyklicznego przeszukiwania otoczenia pod kątem choćby zagrożeń związanych z obecnością drapieżników, z większym prawdopodobieństwem staje się ich ofiarą. Dlatego nasze ewolucyjne mechanizmy wymuszają na nas cykliczne rozpraszanie swojej uwagi - jeśli się na czymś skupiamy, to na trochę, a po dłuższym okresie takiego skupienia "coś nam nakazuje" odwrócić uwagę, rozproszyć, spojrzeć w bok, zająć się czymś dodatkowym, zmienić jednolity tryb uwagi na bardziej rozproszony. Aby nieustannie pracować nad jedną sprawą, problemem trzeba się zmusić, trzeba zainwestować w to właśnie psychiczną energię.

Jak się tak dokładniej przyjrzymy naszym odczuciom, to już nawet proste rozpoznanie czegoś wymaga zużycia energii. Najłatwiej jest to zaobserwować, gdy jesteśmy zmuszeni rozpoznać coś niewyraźnego - np. jakiś kształt, czy niewyraźną czyjąś mowę. Gdy rozpoznanie robi się trudniejsze, a szczególnie gdy trwa dłużej, wtedy często zaczynamy odczuwać oznaki zmęczenia - będzie nas bolała głowa, uwaga zacznie się stępiać, pogorszy nam się nastrój. Praca z napiętą uwagą, związana z wytężoną percepcją jest po prostu męcząca, wyczerpuje zasoby naszej psychicznej energii.
Męczące bywa samo myślenie konceptualne. Ewolucyjnie bardziej naturalnym sposobem myślenia jest doglądanie emocji.
I tak funkcjonują chyba w większości ludzie - zajmują się swoimi emocjami, bo taka postawa jest wspierana przez nasz ośrodek nagrody, co objawia się lepszym samopoczuciem. Jednak nie wszyscy ludzie tak reagują. Jest spora grupa ludzi (choć raczej są oni w mniejszości), którzy też do rangi swoistej naturalności podnieśli aktywność intelektualną. Sam fakt, że rozrywką dla wielu ludzi jest rozwiązywanie krzyżówek, sudoku, czy ogólnie zajmowanie się bardzo trudnymi intelektualnie problemami, świadczy o tym, że - jeśli już energię psychiczną posiadamy - to pragniemy ją w coś zainwestować, gdzieś ją ulokować. To także powoduje, że osobnik będący na dużym poziomie energii psychicznej jest po prostu ciekawski, szuka sobie wyzwań, próbuje niejako "pozbyć się" owego nadmiaru energii, która go rozpiera. To zdaje się być też zdobyczą ewolucyjną, wynika z tego, że korzystne z punktu widzenia przetrwania jest poznawanie świata, więc gdy mamy nadmiar energii, to nasza natura biologiczna skłania nas (mechanizmem nagrody) do ciekawskiej eksploracji świata.

Ciekawe odczucia pojawiają się, gdy - np. z powodu choroby, przemęczenia - nasza energia zacznie wchodzić w stany deficytu. Wtedy percepcja rzeczywistości może robić się nawet bolesna. Szczególnie przy zaburzeniach neurologicznych ten efekt jest wyraźny. Dobrym stanem modelującym opisywane zjawisko jest funkcjonowanie na kacu - gdy na dźwięki, ostre światło, konieczność zmuszenia się do czegoś, głowa reaguje bólem, przykrością. Podobne stany niskiej energii uświadamiają, ze nawet proste rozpoznanie czegoś w otoczeniu jakiegoś tam zasobu energii psychicznej wymaga.

Na co jest wydatkowana taka energia rozpoznań?
Aby coś rozpoznać (w szerszym znaczeniu też zrozumieć, przyswoić sobie) niezbędne jest dokonanie w umyśle pewnej pracy. Umysł, niczym komputer, musi najpierw doznanie jakoś utrwalić w pamięci, nie pozwolić mu na rozpłyniecie się. To (również w komputerze) wymaga stałego podtrzymywania energią. Potem, gdy umysł ma owo rozpoznanie w jakimś tam względnie stabilnym obszarze pamięci, trzeba je skonfrontować z bazą zapisanych wspomnień - wzorców. Np. trzeba przeszukać zapamiętane wizerunki twarzy, aby rozpoznać twarz znanej nam osoby. Takie przeszukanie bazy danych w pomięci też - energetycznie - kosztuje. Na koniec, np. gdy już znajdziemy odpowiednik w pamięci dla naszego rozpoznania, jeszcze trzeba to rozpoznanie "zaliczyć" i zapisać w pamięci bardziej trwałej, aby później było ono dostępne na żądanie, a jednocześnie aby nie musieć wciąż podtrzymywać świadomością tego, oco pamiętamy aktualnie. Bo nasza pamięć funkcjonuje podobnie jak pamięć komputerowa - ma swoje dwie wersje:
- pamięć krótkoterminowa - robocza
- pamięć długotrwała - stała.
Ta pierwsza pamięć wymaga ciągłego dopływu energii, jest niejako ciągłym myśleniem o tym, co pamiętane, zajmuje nasze zasoby przetwarzania, drenując nam tę energię. Drugi rodzaj pomięci jest od strony energetycznej dużo oszczędniejszy i polega na wytworzeniu się stałych powiązań neuronalnych. Do utworzenia tych powiązań energia oczywiście jest wymagana, ale już później nie potrzeba tych powiazań ciągle podtrzymywać, jak to ma miejsce przy pamięci krótkotrwałej.
To co wyżej napisałem jest wstępem - pewnie dla części osób dość oczywistym - w kontekście energii. Ktoś powiedziałby, że tutaj "Ameryki nie odkrywam". Ale to jest wstęp. Dalej chciałbym rozszerzyć owe rozważania do wniosków bardziej nietrywialnych. Ale to dalej.

Piotr Rokubungi

Co prawda nie o tym raczej napisałeś, ale ja zapytam: czy myśli są energią? Inaczej: czy tzw. energię psychiczną można byłoby zmierzyć, jako parametr fizyczny?

Michał Dyszyński

Piotr Rokubungi

Michał Dyszyński

Ja nie widzę (przynajmniej na razie) szansy na to, aby zobaczyć myśli. Zobaczyć możemy ich skutki, ewentualnie jakieś fenomeny uboczne powstawania tych myśli.

Piotr Rokubungi

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

W kontekście energii myśli warto by trochę napisać o energii życiowej ogólnie, czy o jej braku, depresji, stanach skrajnych - np. w rodzaju choroby afektywnej dwubiegunowej.

Jednym z ciekawszych odkryć neurologów na temat depresji było wzięcie skanów mózgów ludzi z depresją i bez niej. Okazało się, że ludzie w depresji nie mają wcale mózgów uśpionych (jakby się wielu spodziewało), lecz przeciwnie - na skanach świecą się one w bardzo wielu obszarach. Depresja związana jest zatem bardziej z chaosem, brakiem porządku w pobudzeniach neuronalnych, a nie uśpieniem mózgu. Dlatego depresję wywołują pewne stany zapalne - np. w wyniku infekcji. Mózg człowieka w depresji jest przytłoczony nadmiarem sygnałów, dobiegających z różnych miejsc, z którymi sobie nie radzi.
Nadmierne pobudzenia neuronów dodatkowo po prostu wyczerpują mózg, co objawi się jego nieodżywieniem, czy zaburzeniem wytwarzanie energii przez mitochondria, albo brakiem odprowadzenia produktów przemiany materii, co jeszcze bardziej spotęguje niezdrowe jego stany.
Energia psychiczna jest związana zatem chyba bardziej ZE STEROWNOŚCIĄ mózgu, niż z możliwością generowania samych pobudzeń nerwowych. Cierpiący na depresję żyją nie w braku bodźców, lecz w ich nadmiarze - nadmiarze, z którym sobie nie radzą, nie potrafią wyróżnić rzeczy istotnych vs te nieużyteczne, czyli szum.
Co ciekawe, do pewnego stopnia także i szum jest cenny i użyteczny w pracy mózgu. Ale tylko do pewnego stopnia, bo nie może on "samowolnie" rozlewać się na wszystkie obszary mózgu, a już szczególnie niedobrze jest, jeśli powstaje on jako efekt infekcji, zatruć, czy innych uszkodzeń funkcjonowania tkanki mózgowej.

Kiedy czujemy się, że mamy energię psychiczną?
Zwykle wtedy, gdy umysł poprawnie "klei się" do rozpoznań, gdy jest w stanie je obsługiwać, zajmuje się nimi w jakoś tam skuteczny sposób. Brak energii objawiać się będzie funkcjonowaniem odwrotnym - gdy pobudzenia przychodzą, ale umysł nie potrafi się zorientować w ich charakterze, ma problem z zareagowaniem w sposób adekwatny, gdy czuje, że nie realizuje tych celów, jakie sobie wyznacza.

Piotr Rokubungi

[quote=„Michał”] Wg mnie trudno jest przeprowadzić jakąś twardą granicę pomiędzy wyobrażeniami, a myślami. Myśl jest trochę wyobrażeniem, a wyobrażenie trochę myślą.[/quote]Ja uważam odmiennie: myśl jest „ostatecznym” nośnikiem stanu emocjonalnego, napięcia psychicznego wywołanego odczuciem poprzez „pobudzenie” informacją, natomiast wyobrażenie jest tą informacją przetworzoną..

Michał Dyszyński

Piotr Rokubungi

Do Michała [i nie tylko]:

Michał Dyszyński