ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Nasze uznawanie prawdy jest rozpostarte dualnie pomiędzy dwoma odrębnymi "logikami".

Logika modelu i reguł z jednej strony, a logika zaufania i wiary źródłu z drugiej.
Obie logiki są niezbywalne w rozumowaniu, obie dopiero razem budują układankę, w której cokolwiek może być uznane (za prawdę).

Zilustruję obie te logiki, podając przykłady w jakich sytuacjach one się ujawniają

Logika zaufania i wiary źródłu jest stosowana gdy:
- poznajemy cokolwiek zmysłowo (ufność swoim zmysłom)
- próbujemy cokolwiek uogólnić z bazy przypadków (ufność wnioskowaniu indukcyjnemu)
- uznajemy autorytet jakiejś instytucji - np. autorytet nauki, bądź autorytet moralny
- uznajemy jakąś osobę za wystarczająco kompetentną, aby to co mówi przyjąć w pobliżu tego, jak byśmy to my sami owo coś stwierdzali (zaufanie osobie)
- uznajemy inne źródło pisane za nie podlegające domniemaniu wyraźnej wątpliwości - podręcznik, encyklopedię, pracę naukową, doniesienie medialne, dzieło o charakterze moralnym, nakazujące jakieś tam postawy i działania.
i inne...

Logika modelu i reguł ujawnia się, gdy MAJĄC ZA BAZĘ COŚ, CZEMU WCZEŚNIEJ ZAUFALIŚMY, wnioskujemy z tego, komponując jakąś konfigurację wynikania. Przykładowo będzie to gdy
- naukowiec wyciąga wnioski, korzystając z teorii
- posługujemy się językiem, który oferuje przybliżone postacie modelowania (np. mówimy, że jak szklankę zrzucimy, to ona spadnie - czyli opieramy się na modelu, w którym ciała nie podparte zostaną przez grawitację wprawione w ruch skierowany na dół.,
- opisujemy czyjeś intencje - biorąc za bazę przybliżony model ludzkiej emocjonalności i myślenia
- mówimy, że ktoś jest czemuś moralnie winny - biorąc za podstawę przekonania moralne i nasze rozpoznanie czynów tej osoby, w przybliżonym modelu zależności wyborów owej osoby od celów i okoliczności.
- dowodzimy twierdzenia matematycznego, biorąc za bazę aksjomatykę teorii
- uznajemy czyjś czyn za przestępstwo - biorąc za bazę kodeks karny.
i inne...

Logiką modelu MYŚLIMY, logiką zaufania raczej ROZPOZNAJEMY.
Rozpoznawanie jest w znacznym stopniu niemodelowalne, w części bezwiedne, wynikające z właściwości naszych zmysłów, życiowych doświadczeń.
Myślenie jest bardziej ZESTAWIANIEM OPCJI, konstruowaniem SCENARIUSZY, które mogą się zdarzać w zależności od różnych czynników (modelowanie).

To oddziaływanie na siebie dwóch owych "logik" jest wzajemne, tworzy sekwencje, cykle. Bo z zaufania pierwszym rozpoznaniom powstałe modele, kierują nam ku kolejnym rozpoznaniom, jakie z kolei obdarzymy zaufaniem teraz JUŻ NA MOCY MODELU wcześniej przyjętego.
Sprawa poza tym jest o tyle skomplikowana dalej, że gdzieś tu też włączy się też i WĄTPIENIE. W oparciu o model będziemy skłonni zmieniać hierarchie zaufania i wiary - np. już nie uwierzymy bezpośrednio swoim zmysłom, które wprost sugerują, iż Słońce okrąża Ziemię, lecz skorygujemy świadectwo owych zmysłów o - wynikające z modelu, któremu bardziej ufamy niż zmysłom - przekonanie, iż ruch Słońca na niebie jest pozorny.

Dalej nasze myślenie będzie już niejako areną pewnej GRY, w której na przemian będą się przeplatały zaufanie czemuś/sobie/mechanizmom z tworzeniem coraz to nowych schematów - scenariuszy używania przyjętych opcji w różnych rozumowaniach. Pewne zaufania zostaną cofnięte, inne się wzmocnią; pewne modele zostaną zakwestionowane, inne zajmą miejsce tych pierwszych. Będą kolejne etapy rozwoju myśli, miejmy nadzieję w stronę rozwoju i wzrostu sensowności...

Michał Dyszyński