ŚFiNiA

Semele

W dyskusjach na temat realizmu i idealizmu akcentuje się albo zagadnienie dostępności poznawczej rzeczywistości ‘samej w sobie’, albo akcent pada bardziej na problem zależności lub niezależności świata od umysłu. Kwestia realizmu i stanowisk jemu przeciwnych może dotyczyć bądź charakteru relacji pomiędzy umysłem (świadomością) a światem (bytem) w ogólności, bądź być rozważana w związku z określonymi dziedzinami przedmiotowymi, np. realizm w odniesieniu do zagadnienia sposobu istnienia przedmiotów abstrakcyjnych (w tym uniwersaliów), realizm naukowy, aksjologiczny itd. Zasadniczo rzecz biorąc, spór pomiędzy realizmem a idealizmem uznaje się za problem epistemologiczny, w rzeczywistości jednak jest to mieszanina zagadnień epistemologicznych, metafizycznych, zagadnień dotyczących roli języka w poznaniu, problemów z zakresu metodologii i filozofii nauki. Idealizm (epistemologiczny) często jest łączony z którąś z postaci spirytualizmu i jako taki przeciwstawiany jest nie tylko realizmowi (epistemologicznemu), lecz także takim stanowiskom metafizycznym (ontologicznym) jak materializm, fizykalizm lub naturalizm. Za emblematyczne zagadnienie z zakresu problematyki realizm - idealizm uznawany jest dzisiaj tzw. ‘problem istnienia świata zewnętrznego’ (problem of the external world). Wyrażenie ‘świat zewnętrzny’ nie oznacza tu jednak jakiegoś świata na odległej od Ziemi planecie, ani też ‘świat zewnętrzny’ nie jest w ścisłym sensie żadnym osobnym światem, lecz jest to ‘świat’ w sensie tego, co jest zewnętrzne w stosunku do podmiotu dokonującego aktów percepcji zmysłowej. Chociaż Kant systematycznie nie używał tego wyrażenia, to jako pierwszy wyraźnie sformułował problem istnienia świata zewnętrznego w powyższym sensie, gdy pisał: Bez względu na to, jak dalece idealizm może uchodzić za niewinny dla istotnych celów metafizyki (czym w rzeczywistości wcale nie jest), pozostaje zawsze skandalem filozofii i powszechnego rozumu ludzkiego, żebyśmy musieli przyjmować tylko na wiarę istnienie rzeczy poza nami (od których wszak otrzymujemy cały materiał dla naszego poznania, i to nawet dla naszego zmysłu wewnętrznego) i żebyśmy nie mogli przeciwstawić żadnego zadowalającego dowodu, jeżeli komuś przyjdzie na myśl powątpiewać o ich istnieniu.3 Kant uznał za skandal filozofii i powszechnego rozumu ludzkiego to, że w istnienie świata zewnętrznego musimy tylko wierzyć, ponieważ dotąd nie sformułowano dowodu jego istnienia. Sam podał taki dowód, a mianowicie: istnienie rzeczy w przestrzeni poza mną jest warunkiem możliwości świadomości mojego istnienia w czasie, a z kolei