ŚFiNiA

Semele

11 niczym innym jak tylko biologicznymi reakcjami mózgu na różne bodźce, a wolna wola niczym innym jak tylko iluzją (Duch 2010: 27). Przypomina to punkt widzenia Spinozy (zob. Spinoza 1954), który zaprzeczał istnieniu wolnej woli, twierdząc, że jest ona tylko złudzeniem. W istocie, wolna wola była nie do pomyślenia w jego monistycznej wizji świata. Niektórzy współcześni reprezentanci determinizmu argumentują inaczej niż niderlandzki filozof, ale dochodzą do takiego samego wniosku. J. Gray i P. Singer twierdzą, że zachowania ludzi są zdeterminowane głównie przez czynniki biologiczne. Fragment pracy J. Gray a wyjaśni sens determinizmu wyznawanego przez wymienionych autorów. W rzeczywistości niemal przez całe życie człowieka źródłem jego działań są nieświadome impulsy; mózg przygotowuje nas do podjęcia działania, a dopiero potem przeżywamy związane z tym doświadczenie. (Gray 2003: 134) Wymienieni autorzy uważają, że wolna wola jest pojęciem abstrakcyjnym i nie należy uznawać jej istnienia. Nie widzą przy tym żadnej trudności w formułowaniu teorii etycznych, chociaż wydawałoby się, że każda taka teoria wymaga założenia o istnieniu wolnej woli podmiotów, które będą z niej korzystać. Etyka według P. Singera jest jednak możliwa dzięki temu, że człowiek stworzył ją w celu usprawiedliwiania swoich zachowań. Swą odrębność od wszystkiego, co możemy zaobserwować u naszych najbliższych zwierzęcych krewnych, zawdzięcza etyka temu, że w pewnym momencie zaczęliśmy wykorzystywać zdolność rozumowania do usprawiedliwiania naszego zachowania przed innymi członkami grupy. (Singer 2006: 34) Singer, podobnie jak Gray, kieruje się w stronę teorii ewolucji i socjobiologii. Wśród koncepcji deterministycznych można wyróżnić trzy stanowiska (zob. Blackburn 2004: 437): 1. twardy determinizm, który zaprzecza naszej wolności i odpowiedzialności, 2. miękki determinizm (kompatybilizm), który nie dostrzega konfliktu między wolnością a determinizmem i uważa, że człowiek może w pewnym stopniu decydować o swoich czynach, nawet jeśli jest poddany silnemu wpływowi czynników zewnętrznych, 3. libertarianizm, który jest najbliższy indeterminizmowi, ponieważ próbuje zachować istnienie wolności woli, rozumianej bardzo szeroko. Libertarianizm nie neguje istnienia wolnej woli, ale większą wagę przywiązuje wpływowi czynników zewnętrznych. Koncepcje wymienionych przedstawicieli determinizmu wydają się znajdować w obszarze kompatybilizmu albo libertarianizmu. Współcześnie trudno spotkać się z koncepcjami filozofów, którzy byliby zwolennikami twardego determinizmu. Pytanie, które jawi się w świetle kompatybilizmu i libertarianizmu, brzmi następująco: Czy resocjalizacja - bez założenia o kluczowej roli wolnej woli - będzie miała jeszcze uzasadnienie? Możliwe są sprzeczne odpowiedzi. Jeśli przyjmiemy, że wolna wola jest nieograniczona i sprawia, że człowiek sam decyduje o swoim postępowaniu, wtedy przyznamy, że bez niej wszelkie działania korekcyjne - i te 157 " pruszak eliwa