ŚFiNiA

Semele

[link widoczny dla zalogowanych]

Semele

Wychowanie fundamentalistyczne za swój cel ma zbawienie człowieka za wszelką cenę. Lepiej zatem wpoić wychowankowi, że należy zniszczyć wroga, niż pozwolić mu na autonomiczne i wolne życie. Wychowanie w tym modelu opierałoby się na wpajaniu ściśle teokratycznego, dualistycznego obrazu świata, gdzie po jednej stronie są wybrańcy, przestrzegający rygorystycznych zasad religii, a po drugiej stronie niewierni, partycypujący w zepsutej kulturze świeckiej. To bardzo eksluzywistyczny i konfrontacyjny model wychowania, który odnosi jednak pewne sukcesy we współczesnym świecie.

Trzecia, proponowana w powyższym ujęciu relacja między filozofią a religią zawiera w sobie pozornie dwa sprzeczne podtypy. W pierwszym wariancie jest to kulturowa niechęć świeckiego rozumu wobec religii, korzeniami wywodząca się z europejskiego Oświecenia. W drugim przypadku jest to odwrotna niechęć wyznawców do zracjonalizowanej kultury świeckiej. Tak naprawdę obie postawy są tym samym światopoglądem, gdyż obie promują pewien trwały antagonizm – konfrontacyjną wizję świata, która powinna być wpajana wychowankom, w zależności od orientacji radykalnie świeckiej bądź fundamentalistycznej.
Ku czwartej relacji dialogu między filozofią a religią

Powyższe trzy rodzaje relacji między filozofią a religią wydają się wyczerpywać możliwości, jakie zachodziły i powstają we współczesnym świecie. Należy jednak zwrócić uwagę, że wszystkie trzy zaproponowane relacje – syntezy, wspólnego obszaru oraz konfrontacji są swoistymi typami idealnymi[25]. Typ idealny, termin zaproponowany przez socjologa Maxa Webera, to pewna idealizacja danego zjawiska, która nie występuje w realnym świecie społecznym. Rzadko więc we współczesnej edukacji mamy do czynienia z czystą syntezą, całkowitym porządkiem, czy też całkowitą wrogością relacji między filozofią a religią. W realnym miejscu współczesnego wychowania, jakim są rodzina, szkoła i inne instytucje, zachodzą różne mieszanki i dyfuzje powyższych stanowisk.

Wydaje się także, że spotykana jest coraz częściej czwarta relacja między filozofią a religią. Jest to relacja, którą można by nazwać dialogiczną. W tym modelu szczególny nacisk kładzie się na cnotę dialogu i wzajemnego zrozumienia, bez likwidowania rzeczywistych różnic. Jest to wariant, w którym można na przykład dalej być rzecznikiem świeckiej kultury i wartości humanistyczno-naukowych, ale przy zachowaniu pewnego szacunku dla religii, bez ostrza konfrontacyjnego. Polski pisarz Stanisław Lem wykazywał tego typu postawę na pewnym etapie życia[26]. Równolegle pojawia się, we współczesności od strony religii, postawa wykazująca daleko idące zrozumienia dla kultury naukowej i świata świeckiego. Jest to zarówno nurt postsekularny, szukający możliwości wyrażenia za pomocą języka świeckiego pojęć religijnych[27], jak i interesujący kierunek współczesnej teologii, która pragnie dialogu z nauką i pozytywnej konfrontacji obrazu religijnego z nowymi odkryciami naukowymi[28]. Potencjał edukacyjny takiego nowego modelu dialogu prawdopodobnie dopiero się rozpoczyna. Jest to nowe wyzwanie dla filozofii wychowania oraz teologii, aby wcielać w praktyce edukacyjnej wartość dialogu i zrozumienia, zarówno dla dorobku religijnego, jak i dla dorobku rozumu i kultury filozoficznej. Bez takiego dialogu trudno sobie wyobrazić dalszy postęp w rozwoju filozofii i religii, a co za tym idzie wychowania w świecie współczesnym.

[1] Niniejszy tekst jest skróconą wersją mojego niepublikowanego jeszcze artykułu Filozofia i religia a wychowanie: między świeckimi a religijnymi koncepcjami teleologicznymi.

[2] Por. K. Jaspers, Autorytety: Sokrares, Budda, Konfucjusz, Jezus, Warszawa 2000.

[3] Współczesna filozofia jest najczęściej konglomeratem różnych niesystemowych nurtów. Kierunki te charakteryzują się tym, że mają przedrostek „post”, np. ponowoczesność (Bauman), postsekularyzm (Habermas), czy posthumanizm. W niniejszym tekście nawiązuję chętniej do filozofii klasycznej, w której widzę więcej możliwości na odbudowę jej relacji z teoriami wychowania.

[4] Por. E. Husserl, Kryzys europejskiego człowieczeństwa a filozofia, Warszawa 1993.

[5] Rozwój nauk kognitywnych oraz nauk o poznaniu jest przykładem tworzenia nowych, lecz redukcyjnych koncepcji na temat człowieczeństwa.

[6] Za filozofem Williamem Jamesem przyjmuję, że możemy nie tylko mówić o doświadczeniu w wymiarze empirycznym, ale także o doświadczeniu w wymiarze pozazmysłowym (psychicznym bądź duchowym). Zob. J. Sawicka, Osobliwość empiryczna doświadczenia religijnego. William James i duchowy pragmatyzm w: „Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych”, vol. 24, 2012, s. 101-117.

[7] P. Gondek, Cel (hasło) w: Powszechna Encyklopedia Filozoficzna, t. 2, Lublin 2001, s. 68.

[8] Por. Cz. Kupisiewicz, Z dziejów teorii i praktyki wychowania, Kraków 2012.

[9] Zaproponowane w artykule relacje między religią a filozofią powstały częściowo z następującej inspiracji: A. Anzenbacher, Wprowadzenie do filozofii, Kraków 2003, s. 31-35.

[10] Zob. G. Reale, Historia filozofii starożytnej, t. 2, Lublin 2001, s. 88-112.

[11] Platon, Państwo, Kęty 2003, s. 220-250.

[12] A. Krokiewicz, Arystoteles, Pirron i Plotyn, Warszawa 1974, s. 228-270.

[13] Zob. R. Heinzmann, Filozofia średniowiecza, Kęty 1999, s. 157-168.

[14] Zob. K. Knott, Hinduizm, Warszawa 2000, s. 47-57.

[15 ]Arystoteles, Metafizyka w: Dzieła Wszystkie, t. 2, Warszawa 1990, s. 712-716.

[16] G.K. Chesterton, Święty Tomasz z Akwinu, Warszawa 1974, s. 146-162.

[17] Z. Drozdowicz, Filozofia Oświecenia, Warszawa 2006, s. 126-137.

[18] J. Iwanicki, Procesy sekularyzacyjne a filozofia sekularna i postsekularna. Tradycje i współczesność, Poznań 2014, s. 40-48.

[19] Ł. Marek, M. Bortlik-Dźwierzyńśka, Za Marksem bez Boga. Laicyzacja życia społecznego w Polsce w latach 1945-1989, Katowice 2014, s. 73-94.

[20] P. Roszak, F. Conesca, Nowy ateizm: czy rzeczywiście nowy? Analiza argumentów i wyzwań dla współczesnej teologii, „Teologia i człowiek”, vol 25, 2014, s. 79-100.

[21] G. Gutek, Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, Gdańsk 2003, s. 142-160.

[22] Tertulian, Preskrypcja przeciw heretykom, Kraków 2012, s. 15.

[23] Z. Pasek, Ruch zielonoświątkowy: próba monografii, Kraków 1992.

[24] Zob. W. Grabowski, Fundamentalizm islamski na Bliskim Wschodzie, Gdańsk 2013.

[25] M. Weber, Gospodarka i społeczeństwo, Warszawa 2002, s. 16.

[26] M. Wolańczyk (red.), Co nas łączy?: dialog z niewierzącymi, Kraków 2002.

[27] J. Iwanicki, Procesy sekularyzacyjne…, dz. cyt., s. 91-110.

[28] M. Heller, T. Pabjan, Stworzenie i początek wszechświata. Teologia-filozofia-kosmologia, Kraków 2013, s 89-145.
Share
filozofiarozumteologiawiara
Zobacz wpisy
Poprzedni wpisZegar długu, tykanie łaski
Następny wpisTeologia a filozofia
Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Komentarz

Nazwa *

E-mail *

Witryna internetowa

Lepiej krótko, a z sensem

Raniero Cantalamessa, kaznodzieja papieski, jak sam przyznaje w tekście „Byłem krytycznie nastawiony do Odnowy”, był wręcz wrogiem ruchu charyzmatycznego. Z czasem, po uczestnictwie w wielu spotkaniach tego ruchu, jego nastawienie zmieniło się diametralnie i z zaciekłego przeciwnika stał się gorącym zwolennikiem Odnowy, porzucił nauczanie uniwersyteckie i stał się wędrownym kaznodzieją.

Cantalamessa mówi, że w Odnowie zobaczył m.in., że Duch Święty ożywia wszystkie sakramenty, że pozwala odkryć Jezusa jako Pana, że prowadzi ludzi do serca Ewangelii, którym jest krzyż Jezusa, że w chrzcie w D.Ś. chodzi o ponowne świadome przeżycie tego, co dokonało się np. w chrzcie, sakramencie małżeństwa, że kiedy otwieramy się na działanie D.Ś., Biblia staje się księgą, przez którą Bóg mówi do człowieka, że D.Ś. kontynuuje w nas modlitwę Jezusa, że D.Ś. rozlewa swe dary wśród członków różnych wyznań, co pozwala na ekumenizm duchowy. Na koniec Cantalamessa stwierdza: „dzisiaj doświadczenie Ducha Świętego jest konieczne, aby przemienić chrześcijan tylko z nazwy w chrześcijan rzeczywistych”.

Ktoś złośliwy mógłby powiedzieć: biedni ci wszyscy chrześcijanie tylko z nazwy, którym nie dane było doświadczyć działania Ducha Świętego, zwłaszcza w Odnowie w Duchu Świętym.
Share
Cantalamessa i Odnowa21 kwietnia 2016 Robert M. Rynkowski 3 komentarze

Więcej notatek →
Obrazki

lacki

Jeden z utworów barokowego poety, Aleksandra Teodora Lackiego (Pobożne pragnienia II, 13), zaczyna się od słów: „Jest tak wielą mój żywot fatyg sturbowany, jako balon do góry wielą rąk miotany”, kończy się natomiast inwokacją do Boga, czy raczej lirycznym wyznaniem wiary jako πιστιν («ufność», «zawierzenie»): „O Boże, jak szczęśliwszy żywot wszyscy mają, którzy w Tobie nadzieję tylko utapiają”.

Metaforyka Lackiego jest czytelna: można tonąć w troskach niepewnego żywota, albo zanurzyć się i dać się pochłonąć Bożej trosce; istnieje bowiem niezmierzona głębokość rozpaczy, ale i głębia nadprzyrodzonej nadziei. „Ledwiem zdrowia w tak ciężkiej utarczce nie zbyła, gdy mię tak gęsta ręka ze wszech stron okryła”. Ciekawy to paradoks, gdyż «Boskie przejźrzenie» okazuje się w utworze nie tylko kotwicą dla statku, lądem i schronieniem przed burzą, ale również – morską otchłanią, tyleż jednak odmienną od morza trosk i śmierci, jak wschód od zachodu… Warto jednocześnie wspomnieć, iż mottem pieśni uczynił autor słowa Psalmu 72, 28 („Pożyteczno mi przylgnąć do Boga, położyć w Panu Bogu nadzieję moję”), a całość opatrzona została wymownym emblematem: wokół wzburzone morze, na nim tonący okręt, rozbitek miotany falami, na brzegu zaś – upersonifikowana Boża miłość, niosąca na swych barkach swą Oblubienicę oraz kotwicę w kształcie krzyża. Wszystko to ma jeden cel: pouczyć o potrzebie oddania się w ręce Opatrzności, zwłaszcza wtedy, gdy doczesne przypadki zdają się odbierać człowiekowi wszelką nadzieję.

Abraham, Józef, Zuzanna, Tobiasz… Biblia jest pełna historii egzemplifikujących naukę o nadziei wbrew nadziei (zob. Rz 4, 18). Najbliższa akwatycznej metaforyce utworu Lackiego wydaje się natomiast historia apostoła Piotra, który stąpał po wodzie, aby spotkać się z Jezusem. Kiedy jego uwaga koncentrowała się tylko na Bogu i na Jego obietnicy, wiara pozwalała mu pokonać zachłanność morskiego żywiołu. Kiedy natomiast w chwili zwątpienia spojrzał na wzburzone fale (zob. Mt 14, 30), przestraszył się i zaczął tonąć.
Share
Opatrzność, ufność, kotwica i fale23 maja 2016 Michał Gołębiowski 2 komentarze

Więcej obrazków →
Aktualności

ks. prof. Wincenty Myszor (1941-2017)

Niezwykły człowiek i niezwykły naukowiec. Wybitny znawca gnostycyzmu o światowej renomie,…

Postów 1/17 z Aktualności

Subskrybuj
Dyskusja miesiąca: Czyściec

Deifikator – purgator By Sławomir Zatwardnicki

Ewangelia w pigułce humoru. Grupa ludzi wokół nierządnicy, w rękach narzędzia…
Czyściec By Robert M. Rynkowski

Msza Święta sprawowana jest w intencji zmarłego Jana Kowalskiego w dziesiątą rocznicę…
Dar czyśćca By Jacek Salij OP

Dla katolika modlitwa za zmarłych stanowi oczywisty postulat, wypływający z prawdy o…

Postów 3/3 z Czyściec
Recenzje

Przedostatniość rozmów z BXVI By Sławomir Zatwardnicki

Ktoś kiedyś napisał, że rynkiem wydawniczym rządzi marketing. Ja to napisałem przed chwilą.…
Rybak z Galilei - czyli o literaturze pobożnościowej... By Juliusz Gałkowski

Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy opublikowało książkę jezuity Stanisława Biela, Rybak z…
Emmanuel Carrère jako badacz początków chrześcijaństwa By Alicja Szerment

"Pisałem obciążony tym, czym jestem: inteligentnym, człowiekiem bogatym, ze szczytów…

Postów 3/30 z Recenzje

Subskrybuj
Blog teologiczny
Kategorie
Kategorie
Ostatnie wpisy

Zaskoczenie odzyskanej ufności – medytacja
Ciągłość w kontraście, kontrast w ciągłości
Palec wskazujący do tyłu
Zbawienie szczegółowe i ostateczne
N. T. Wright – Wczesne tradycje i źródła chrześcijańskie

Najnowsze komentarze

Micheal Jordan - Omylny czy nieomylny?
Bately - Krzyk w ciemnościach
Micheal Jordan - Biblia i nauka. Siedem refleksji inspirowanych myślą ks. Michała Hellera
Micheal Jordan - Smutek to grzech
Tom Hanks - Smutek to grzech

(Nie)grzeczne rubryki
ojcowie dosłownie
cytaty, fragmenty, dzieła - Marta Przyszychowska
Dlaczego wierzę?
Moi bohaterowie wiary - Robert Bolesław Koss
Patchworki teologiczne
Ze skrawków sklejone teksty - Robert M. Rynkowski
Liga mistrzów
Mistrzowie o teologii
Gwałt na teologii
Felietony teologiczne Sławomira Zatwardnickiego
Ziemia Ulro, czyli nieznośna kruchość wiary
Anna Connolly
antropo-tajemnica
nigdy nie byłeś nikim - br. Kamil Sochacki
Logikē latreia (λογικὴ λατρεία)
rozumna służba Boża - o. Tomasz Samulnik OP
Duchowość staropolska
Wszystko to, co renesansowa i barokowa literatura religijna mówi nam, współczesnym, o Bogu, świe...
Najnowsze teksty z (Nie)grzeczne rubryki

Zaskoczenie odzyskanej ufności - medytacja By br. Kamil Sochacki

„Wszyscy wrzucali na ofiarę Bogu z tego, co im zbywało; ta zaś z niedostatku…
Ciągłość w kontraście, kontrast w ciągłości By Sławomir Zatwardnicki

Zgodnie z często przywoływanym stwierdzeniem św. Augustyna „Nowy Testament jest ukryty w…
Palec wskazujący do tyłu By Sławomir Zatwardnicki

Warto wydrukować sobie poniższe proroctwo Mojżesza i przywiesić na lodówce serca: „Oto…
Zbawienie szczegółowe i ostateczne By Sławomir Zatwardnicki

Czas jest, wolno powiedzieć, innym wyrażeniem tego, co nazywamy łaską przybrania za synów…
Misterium na ławę By Sławomir Zatwardnicki

Nierozdzielność Kościoła będącego zarówno misterium jak i podmiotem historycznym wolno za II…

Postów 5/113 z (Nie)grzeczne rubryki

S

Współpraca
Portal Deon.pl