ŚFiNiA

Semele

Główne koncepcje epistemologii:
naturalizm a transcendentalizm.

Epistemologia jest teorią poznania, którego efektem
jest uzyskanie przez podmiot zbioru wartościowych
przekonań. Ma zatem odpowiedzieć na pytanie jak
zdobyć przekonania i jaka jest ich wartość. Tak
rozumiana epistemologia jest przedsięwzięciem
normatywnym, mówi w co powinniśmy wierzyć, jakie
kryteria akceptowania przekonań przyjąć, jak budować
najbardziej adekwatny obraz świata. Zdaniem
tradycyjnych, powiedzmy fundacjonalistycznych,
epistemologów na te pytania dotyczące głównie
uzasadniania przekonań i racjonalności, nauki o
poznawaniu nie są w stanie odpowiedzieć. Jest to
zadanie dla epistemologii, która powinna je realizować
nie poprzez badania empiryczne i w oparciu o naukę ale
poprzez aprioryczne analizy.

Analiza procesów i aktów poznawczych oraz ich
wytworów, którymi zajmują się nauki kognitywne, nie
interesuje zatem epistemologa, skupia się on natomiast
na kryteriach oceny prawdziwości i zasadności
przekonań, których sama nauka nie jest w stanie
sformułować. Owe kryteria są bowiem konieczne i
aprioryczne i tym samym nie wywodliwe empirycznie.
Nauki kognitywne są zdaniem epistemologów
tradycyjnych jedynie deskryptywne, opisują jak
przebiegają procesy poznawcze, co powoduje nasze
przekonania, i nawet jeśli wskazują jakie przekonania są
racjonalne a jakie nie ze względu na konkretny cel nie
posiadają cechy normatywności z epistemologicznego
punktu widzenia. Naukowiec nie jest w stanie bowiem
pokazać jaki rodzaj poznania prowadzi do najwyższej
wartości epistemicznej jaką jest prawda.
Proces naturalizowania epistemologii poprzedziło
wprowadzanie do analiz wiedzy i uzasadniania
przekonań czynników psychologicznych, które mogły
być badane przez nauki szczegółowe, głównie
psychologię. Przyczynił się do tego między innymi
proces odchodzenia od racjonalności formalnej
wyznawanej przez logicznych empirystów w stronę
racjonalności zabarwionej czynnikami natury
psychologicznej i socjologicznej. Zjawisko to
wyczerpująco opisał Hooker w artykule „Between
Formalism and Anarchism: A Reasonable Middle Way”
[Munevar 1991].