ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Od dłuższego czasu noszę się z zamiarem opracowania koncepcji religijnej na gruncie czysto intelektualnym, związanym z postulatami kognitywistycznymi, bez typowej dla religii arbitralności w postulowaniu istnienia Boga. Rozważania będą prowadzone w oparciu o analizę rozumu jako takiego, myślenia w ogólności.
Początek tych rozważań umieściłem w innym wątku i tutaj je przekopiowuję.

Michał Dyszyński

Wyłanianie obiektów/bytów, kategoryzacje
Ważną funkcją myślącego ja, jest wyłonianie z tła bytów, które zostaną w dalszych przekształceniach myślowych traktowane obiektowo.
Punkt wyjścia w tym modelu rozumowania jest taki, jak by ktoś siedział przed monitorem i obserwował chaotyczne kropki (jak w przypadku nastawienia odbiornika na nieużywany kanał). Żaden byt w takim układzie się nie wyłania - jest tylko chaos. Chaos jest punktem wyjściowym rozumowania - tworzywem funkcjonowania umysłu.
Teraz spróbujmy jakoś przełamać w rozumowaniu chaos - nasz patrzący na taki ekran umysł może zacząć dostrzegać jakieś wzorce w kolejnych doznaniach obserwowanego obrazu. Doznający nie będzie wiedział, czy te wzorce są wynikiem prawidłowości zewnętrznych, czy też sam je tworzy swoim umysłem. Może być bowiem zarówno sytuacja, gdy chaos jest przełamywany niezależnym od umysłu organizowaniem się punktów obrazu, ale też to sam umysł - w czystym chaosie - może zacząć dopatrywać się regularności. Wreszcie oczywiście możliwa jest opcja pośrednia - gdy zewnętrzne wobec umysłu bodźce są dodatkowo przez ten umysł opracowywane, obudowywane we wzorce.

Wyłanianie obiektów jest kluczową z punktu widzenia przetrwania w niesprzyjającym, biologicznym środowisku funkcjonalnością umysłu.
Umysł, który nie rozpozna na czas atakującego drapieżnika zostanie przez tego drapieżnika pożarty. Podobnie rozpoznanie nadmiarowe (uznanie, że drapieżnik jest, choć go nie ma w rzeczywistości) też będzie skutkować niepoprawnością działania. Aby zdobyć pożywienie, umysł zarządzający organizmem, musi to pożywienie - poprawnie - rozpoznać. Zatem musi tenże umysł odróżnić owoc, nadający się do zjedzenia, od tła, czy od czegoś, co się do zjedzenia nie nadaje.
Mam nadzieję, że zilustrowałem tezę, którą zamierzam teraz sformułować w sposób ogólny:
Celem podstawowym (choć nie jedynym) funkcjonowania umysłu jest selekcja obiektów w otoczeniu, a także poprawne kategoryzowanie owych obiektów pod kątem funkcji, jakie organizmowi zapewnią przetrwanie i rozwój.
Umysł musi się wciąż OCENIAĆ pod katem, na ile dobrze diagnozuje siebie i otoczenie. Umysł musi odróżniać siebie od otoczenia.
Umysł niepoprawnie kategoryzujący siebie w kontekście otoczenia nie będzie w stanie skutecznie działań - bo jeśli mu się pomyli własna kończyna z patykiem, to próba poruszenia owym patykiem zamiast nogi zakończy się błędem. Dalej zaś mogą stąd wyniknąć niepożądane konsekwencje.

W jeszcze ogólniejszym sformułowaniu możemy stwierdzić:
Celem umysłu jest ROZPOZNANIE SIEBIE.

I działa to na wielu poziomach:
- na tym podstawowym - np. aby własną nogę odróżnić od cudzej nogi.
- ale i na wyższym, aby własne potrzeby odróżnić od cudzych potrzeb.
Umysł notorycznie niepoprawnie odróżniający byty, pojęcia jest wadliwy jako całość.

Michał Dyszyński

Dalsza część rozważań na ten temat została przeze mnie opublikowana w innym wątku:

Michał Dyszyński

Przekopiowane z tamtego wątku ciągnie wywód dalej:

Michał Dyszyński

Kwestię ja, ego, ale też w szerszej perspektywie patriotyzmu/nacjonalizmu/plemienności można rozważyć w kontekście pewnego absolutnie podstawowego zagadnienia budującego świadomość, osobę, znaczenia.
Pytanie jest następujące: czemu przydaję wartość?
Odpowiedzi:
A. TYLKO temu, co uznam za SWOJE
B. temu co uznałem i cenię, ale też temu co się WYŁANIA (kandydat na bycie zewnętrzem, czymś niezależnym od ja).

Mamy zatem dwie postawy:
- zamkniętą, skupioną na stanie zastałym
- otwartą, dopuszczającą zmiany, ale też w jakiś sposób podważającą, WĄTPIĄCĄ w to co aktualne, w tym podważające poprawność kategorii "moje".

Świadomość startuje z pozycji, w której nie wie, co dla niej dobre. Próbuje na starcie bronić siebie, bo jest to dla niej naturalne, jako że doznaje dwóch przeciwstawnych odczuć:
- bólu, cierpienia, dyskomfortu
- przyjemności, radości, spełnienia.
Świadomość ma doświadczenie pewnej kontroli owych stanów - na jakimś tam poziomie jest w stanie zwiększać przyjemność, minimalizując ból i cierpienie. Świadomość próbuje więc iść tym tropem, szukając sposobu na powiększenie swojej kontroli, a dalej dostarczaniu sobie przyjemności i unikaniu bólu. Ze stanem kontroli łączy kategorię "ja - moje", ze stanem braku kontroli i możliwością doznania bólu, czy pozbawienia się przyjemności, łączy kategorię "nie ja - obce".
Ostatecznie świadomość może zadekretować stan moje/kontrola za ostateczne dla niej dobro, zaś wszystko co wymyka się owej kontroli, jest zewnętrzne, jest nie kontrolowane zacząć traktować wrogo.
Czym jest owo wrogie traktowanie?
- przede wszystkim próbą odsunięcia, mentalnego poniżenia.

Opisywany stan emocji ja ma jednak pewną zasadniczą niespójność, wadę podstawową. Polega ona na tym, że przypisanie ja-moje już na początku do tego, co rozpoznajemy bezpośrednio, bywa mylne. Niejedna kontrola ostatecznie kończy się totalnym brakiem kontroli, niejedno przekonanie o tym, że coś jest "nasze", okazuje się błędem, bo owo coś w rzeczywistości ukazuje swoją obcą, wrogą tożsamość. Świadomość ZBYT ŁATWO dekretująca jakiś stan uznania tego, co dla niej dobre, właściwe, co jej naturalnie przypisane, może wylądować w totalnej sprzeczności, w zapętleniu się.
Podam tu prosty przykład - narkotyk, bardzo smaczne jedzenie. Pierwsze rozpoznanie jest: przyjemność. Zatem świadomość pragnie maksymalizować tę przyjemność, pragnie zdobyć narkotyk. To w dalszej perspektywie okazuje się dla świadomości niszczące, wprowadzające ją w stan uzależnienia, zamknięcia sobie ścieżek aktywności i wyborów innych, niż ogniskujących się na zdobyciu narkotyku.

Tu postawiłbym pewną podstawową tezę, będącą uogólnieniem doświadczeń kognitywnych: świadomość nie jest w stanie poprawnie funkcjonować skupiając się (zbytnio) na jednym aspekcie - np. tylko na zdobywaniu czegoś określonego. Świadomość poprawnie funkcjonować może tylko jako ZRÓWNOWAŻONY I OTWARTY system rozumowania.

Ostatecznie skupienie się na ja, na prostych przyjemnościach zawsze musi doprowadzić do zniewolenia świadomości, wynikającego z zamknięcia jej szerszego oglądu, budowania kontekstów w których myślenie funkcjonuje. Jesli owe konteksty zostaną zagubione, to całe przetwarzanie doznań i idei przez świadomość zatraci swoje posadowienie, zapętli się i zapadnie w sprzeczności.
Świadomość zamknięta, świadomość stawiająca na układ uczestniczenia w permanentnym konflikcie ja - wrogowie, będzie szukała owych wrogów, będzie przetwarzała kolejne swoje porażki i zwycięstwa, ale nigdy nie odnajdzie ukojenia i spełnienia.
Spełnienie może być dla świadomości dostępne dopiero poprzez odrzucenie paradygmatu konfliktu jako tego, co ją mentalnie tworzy. Nie oznacza to odrzucenia świadomości konfliktu tak w ogóle. Konflikt w postaci uświadomionej - jako jang-yin właściwie każdego aspektu rozumienia - nie jest dla świadomości toksyczny, lecz budujący. Toksyczne jest postrzeganie siebie jako tego, który musi zwyciężać bliżej nieokreśloną obcość i wrogość, szczególnie jeśli ową obcość i wrogość umiejscowi się w innych istotach świadomych i czujących.
Uświadomić, przebudować, przetransformować konfliktowość w swoim myśleniu - to jest najbardziej podstawowe zadanie dla świadomości. Ścieżką myśli poprawną jest postrzeganie konfliktów jako swoistej maski nakładanej myśleniem na rozpoznania świata. To jest tylko (!) maska-filtr postrzegania, a nie natura rzeczy. Jeśli konflikt dostanie w umyśle status wyższy - status budowania świadomości, to ten konflikt przemieni w jakimś sensie ową świadomości w siebie - skonfliktuje tę świadomość totalnie, tak że ona nie będzie w stanie się z owego stanu totalnego skonfliktowania wyplątać.

Michał Dyszyński

Celowość i jej poziomy
Świadomość stara się działać celowo. Przy czym cele, jakie przyświecają działaniu tworzą najczęściej mocno skomplikowaną hierarchię.
- cele techniczne to proste odruchy, kierunek poruszania się, skierowanie bezpośrednie uwagi - np. gdy sięgamy po jabłko, to jest ono celem dla ruchu ręki.
- cele operacyjne - są związane już dość wyraźnie z jakimś planowaniem - np. pakując się na wyjazd, organizujemy sobie zabierane przedmioty celowo, względem właśnie pobytu w jakimś miejscu.
- cele strategiczne - one cechują się już dużą dawką ogólności. Przykładowo celem takich działań jest zdobycie dobrej pracy. Planujemy to np. poprzez zdobywanie kwalifikacji, pozyskiwanie znajomości, doświadczeń, robienie sobie "dobrego CV".
- cele światopoglądowo - filozoficzne i pytanie o ja. Na najwyższym poziomie hierarchii celów działań i wysiłków człowieka jest grupa celów światopoglądowych. Chyba nawet nie każdy człowiek takie cele świadome posiada. Jest grupa ludzi nie zastanawiających się specjalnie nad swoim życiem, biorących je "jak leci", a oni celów światopoglądowych nie formułują. Ale jednak większość z nas, prędzej czy później, o światopogląd świadomością zahaczy. Dzieje się tak szczególnie w wyniku bolesnych wydarzeń, gdy sytuacja wymusza na nas pytania: po co żyjemy? Czego właściwie od siebie i życia chcę? Co jest dla mnie ogólnie ważne?

Oczywiście tutaj, przy rozważaniach filozoficznych, najciekawsza dla mnie jest owa ostatnia grupa celów. Uważam, że z nią związane jest budowanie świadomej struktury ja. Człowiek powinien sobie postawić pytanie: kiedy jestem ja? Zrobi to oczywiście w kontekście pytania przeciwnego: kiedy jestem nie ja - bo np. jestem zniewolony, przymuszony, zmanipulowany...
Zdarzają się w życiu sytuacje, w których robimy coś, do czego potem sami nie chcemy się przyznać, uważam, że wtedy tam to "nie byłem ja". Np. normalnie jesteśmy łagodnymi ludźmi, a tutaj wynika sytuacja, w której ogarnęła nas wyjątkowa złość, a dalej wplątaliśmy się w jakąś awanturę, której - z perspektywy późniejszej patrząc - wcale nie chcieliśmy, która nie była zgodna ani z naszymi życiowymi priorytetami, celami, ani nam nie odpowiadała pod żadnym innym względem. Po prostu życie wciągnęło nas w działania niezgodne z naszych charakterem, wartościami, przekonaniami, uczuciami.
To jest dość charakterystyczny przykłada tego, jak wyłania się ja - wyłania się:
- mechanizmem utożsamienia z wartościami wyższymi, ogólnymi, rozpoznawania owych wartości/stanów w kontekście innych wartości/stanów
- umiejętnością/zdolnością do realizacji owych wartości.
Owe utożsamienia, oczywiście, nie są obiektywne. Każdy sam sobie określa, na ile jest zgodny z jakimś rodzajem wartości, a także jak się owa zgodność miałaby w konkretnych przypadkach przejawiać.

Jeśli ja wyłoni samego siebie sprzecznie, nie potrafiąc samemu ze sobą dojść do ładu, to powiązana z tym ja świadomość uzna siebie za nieskuteczną, w jakiś sposób potępi swoje własne funkcjonowanie.

Michał Dyszyński

Ekspansywność umysłu
Naturą umysłu jest EKSPANSJA. Przy czym owo słowo "ekspansja" rozumiem tu znacząco szerzej, niż to się zwykle traktuje. Ekspansja, zawłaszczanie, próba zawładnięcia jest ogólnie SPOSOBEM FUNKCJONOWANIA umysłu. Umysł jest (ontologicznie) "tym, który rozwiązuje problemy" - to jest dla umysłu definicja i mechanizm bycia, trwania, przejawiania się. Umysł, który jakiś problem rozwiązał "stał się" w tym obszarze. Umysł, który od problemu się "odbił", pozostawił ów problem na poziomie chaosu, nie zrozumiał, nie objął swoim rozumowaniem - tam umysł nie zaistniał, nie przejawił się.
Ten fakt - wpisanej w naturę umysłu mentalnej ekspansywności - ma swoje daleko idące konsekwencje.

Konieczność budowania ocen
Aby działać, umysł posługuje się OCENAMI. Oceny są sprowadzeniem jakiejś grupy doznań do postaci spójnego, jednostkowego wartościowania - uznanie "to jest X-owe". Np. umysł coś ocenia jako dobre. Oczywiście może coś ocenić jako złe. Ale umysł ma też możliwość oceny w zakresie innych kategorii - np. to jest "ciekawe", albo owo jest "piękne", albo tamto jest "dziwne". Bez ocen umysł nie potrafi działać, budować struktur rozumowych, bo musiałby za każdym razem wywoływać ze wspomnień całość powiązań danej rzeczy, wspominać wszystko. Ale wtedy tenże umysł przeciążałby się samymi wspomnieniami, nie mając już zasobów na tworzenie dalszych konstrukcji myślowych.

Bo EKONOMIA MYŚLI jest istotnym ograniczeniem pracy umysłu. Umysł nie jest w stanie przetwarzać nieskończonej ilości doznań, powiązań, ocen. Musi się na czymś skupiać, jeśli robi coś jednego, to nie robi czegoś innego, a w szczególności czegoś przeciwnego. Stąd wynika też KONIECZNOŚĆ GENEROWANIA DECYZJI.

Ludzie często mają naiwne wyobrażenie o podejmowaniu decyzji. Wynika to ze swoistego "parcia na poprawność". Chcemy (skądinąd słusznie) aby nasze decyzje były poprawne. W związku z tym, myśląc o decyzjach wciąż stawiamy sobie przed oczami pytanie: decyzja jest poprawna, czy nie?...
I dalej: jeśli poprawna, to dobrze; jeśli niepoprawna, to źle. Jeszcze dalej ciągnąc tę tendencję pojawia się rozumowanie: to co poprawne zapamiętujemy i hołubimy, to co niepoprawne zapominamy i traktujemy jako złe, niepotrzebne. Ostatecznie doprowadza to do zafałszowania obrazu rzeczywistości poprzez FILTROWANIE ROZPOZNAŃ W DUCHU DOTYCHCZASOWYCH OCEN. To co uznaliśmy (najczęściej jakoś nieabsolutnie, warunkowo, hipotetycznie, może na 55% do 45%, a nie na 100% przecież jest formą redukcji problemu) - choć dostało walor naszej pozytywnej oceny - nie anulowało owych pytań, wątpliwości, niejasności w problemach, które odrzuciliśmy. One są. I nawet jeśli poprawnie oceniliśmy coś w poprzedniej odsłonie pracy naszego umysłu, to nie mamy gwarancji, czy w nowych warunkach nasza ocena się nie odwróci.
Przykładowo, jeśli ktoś uznał za absolutna ocenę "ogień jest niebezpieczny, zły, bo może coś spalić" i od tej pory - za żadne skarby - nie zbliży się do ognia, nie chce mieć z nim nic absolutnie wspólnego, za chwilę pozbawi się dobrodziejstw płynących z wykorzystania tegoż ognia - np. możliwości przygotowania łatwo strawnego posiłku, dezynfekcji przedmiotów, ogrzania się w czasie wielkiego mrozu. Ocena, która jest dokonywana na sposób totalny, absolutny, ostateczny i bez odwołania, okazuje się - gdy warunki, paradygmaty oceny ulegną jakiejś zmianie - po prostu błędna.
Można by tu sformułować ostrzeżenie: Umysł mający tendencję do totalnych, absolutnych ocen gotuje sobie problem z ich spójnością. Bo w zmieniających się warunkach (a życie generuje nam wciąż zmiany) oceny (jeśli mają coś znaczyć, do czegoś sie odwoływać) też powinny nadążać za istotą owych zmian.
Oczywiście jest COŚ ZA COŚ. Ocena nie może zmieniać się co chwila, bo wtedy umysł (znowu kwestia ekonomii) nie nadąży z opracowywaniem co chwila nowej jej wersji. Cały dowcip polega na tym, aby oceny DOBRZE SKONFIGUROWAĆ - czyli tak je sobie opracować, aby z jednej strony zachować ich aktualność, adekwatność do bieżących warunków, ale z drugiej strony nie poświęcać na to wszystkich zasobów. Bo oczywiście grozi nam też i odwrotny problem, że jak - mierząc siły na zamiary - wmanewrujemy się w sytuację, gdy nie będziemy w stanie NA CZAS wygenerować oceny, to zostaniemy zupełnie z niczym. Czyli np. w warunkach zagrożenia - gdyby atakował nas drapieżnik, a my byśmy stali procesując myślami najlepszą możliwą decyzję "gdzie uciekać", zamiast uciekać gdziekolwiek, ale za to szybko, to zostalibyśmy pożarci.
Zatem ekonomia i warunki życia wymuszają na umyśle nie tylko ten rodzaj wiązów jakim jest jakaś formalna poprawność, lecz także ekonomię. Po prostu nie możemy sobie pozwolić na stuprocentową poprawność - musimy sie zadowalać poprawnością częściową.

Wracając do kwestii ekspansji umysłu.
Umysł, jakoś tam spętany ograniczeniami ekonomii z jednej strony, a konieczności osiągania poprawnych ocen z drugiej, będzie próbował stworzyć sobie STRUKTURĘ OCEN. Ta struktura ocen stanie się za chwilę filtrem, sposobem budowania następnych ocen i następnych struktur ocen.
Struktura ocen jest synchronizowana celowością.
Dobra struktura ocen będzie się sprawdzała w działaniu - dzięki niej umysł będzie osiągał cele, które sobie postawił, czyli w SPRAWCZOŚCI. Ekspansywność umysłu można rozumieć właśnie jako powiększaniu obszarów sprawczości dla tegoż umysłu. Ekspansywność jest zawłaszczająca, dążąca do przejmowania kontroli. Taka jest jej natura.
Czy jest ona zła?
- Na to nie dałbym jednej odpowiedzi. Raczej należałoby tu napisać: to zależy.
Na pewno nie ma się co obrażać na umysł, że sprawczym, dążącym do kontroli jest tak w ogóle. Ekspansywność jest naturą umysłu, istotą jego funkcjonowania, racją istnienia. Jednak ekspansywność umysłu niejedno ma imię - pewne postacie owej ekspansywności mogą generować KONFLIKT, niekiedy nierozwiązywalny.

Nierozwiązywalne konflikty umysłu
W religiach pojawia się koncept piekła. Można by mówić o czymś w rodzaju piekła w kontekście funkcjonującego umysłu w odniesieniu do sytuacji, gdy umysł nie jest w stanie wydostać się zamkniętych cyklów sprzecznych wewnętrznie ocen.
Umysł totalnie wewnętrznie skonfliktowany, próbujący opanowywać mentalnie siebie i otoczenie, lecz za każdym razem dostający oceny sprzeczne, zawsze nie dające rozstrzygnięć, zawsze stopujący swoją ekspansję poprzez wykazanie błędności wytyczonych celów, jest w swoim wewnętrznym piekle. Owo piekło funkcjonuje tak, że umysł nic nie jest w stanie ocenić pozytywnie - wszystko czego się umysł tknie, dostaje flagi: sprzeczność, błąd, nieprawidłowość, nieadekwatna ocena, ekspansywność wadliwa, sam umysł nieprawidłowy.

Michał Dyszyński

Użyteczność i twórczy charakter niewiedzy
W sporze na linii ateizm - teizm pojawia się wymaganie ze strony ateistów, aby tezy, na których się opieramy, były wiedzą. Oznacza to, że chcemy, aby owe tezy były dowiedzione albo przynajmniej (w rozsądniejszej epistemologicznie wersji) jakoś sensownie UZASADNIONE.
To wymaganie jest jak najbardziej słuszne, ale chyba warto sobie uświadomić jego ograniczenia, a nawet bezsens w pewnych kontekstach.
Warto by zacząć od tego, skąd wzięło się przeświadczenie o potrzebie wiedzy?
- Niewątpliwie z paradygmatu bezpieczeństwa i celowości działania. Nie działamy chaotycznie, nie robimy cokolwiek, ale CELOWO. Celowość zaś wymaga istnienia pewnego, choćby minimalnego, MODELU w ramach którego mamy przewidywania skutków, zależnych od naszych przedsięwzięć. Tego rodzaju model funkcjonuje już na poziomie nawet dość prostych zachowań - sięgając po filiżankę z kawą, spodziewamy się konkretnych skutków uchwycenia tej filiżanki i wlania sobie jej zawartości do ust. Modelują, choć nie mając świadomości, że modelują, także zwierzęta.

Pomiędzy modelami mam wybór. Gdy chwytam szklankę stojącą na stole, to stosuję model nie uwzględniający ruchu tejże szklanki. Jeśli szklanka spadam ze stołu, to muszę posłużyć się modelem bardziej skomplikowanym (o ile oczywiście zamierzam szklankę złapać, zanim się rozbije o podłogę).

Tak naprawdę, żyjąc dorabiam się setek, może nawet tysięcy pomniejszych modeli, które pozwalają mi na przewidywanie różnych rzeczy - co się stanie, gdy przypalę zupę, gdy pokłócę się z żoną, nawymyślam szefowi, albo zrzucę telewizor z trzeciego piętra. Moja osobista wiedza, to zbiór tych modeli - czasem lepszych, czasem gorszych. Te gorsze przewidują rzeczy nieściśle, albo są nieużyteczne z innych powodów (np. wymagają na wejściu danych, które są niedostępne).
Typowa sytuacją życiowa jest taka, że DYSPONUJĘ TYLKO CZĘŚCIĄ DANYCH, którymi miałbym nakarmić mój model. Muszę coś zakładać, mimo niepewności, zdawać się na wyczucie, improwizować.
Z resztą, jak się bliżej przyjrzeć modelom, które miałbym zastosować nawet mając komplet danych, to te modele zwykle też są niepewne. Tym bardziej więc działam w warunkach braku pewności.

Może powinienem się pogodzić z tym, że prawie zawsze działam w otoczeniu niepewnym, wątpliwym pod wieloma względami?
Szczególnie, jeśli działam z ludźmi, jeśli muszę polegać na tym, jak ktoś zareaguje. Bo nawet jeśli miałbym moce zmuszenia konkretnego człowieka do jakiejś wybranej reakcji, to i tak za chwilę ta sytuacja się skończy, za chwilę znowu będę miał coś niepełnego, wątpliwego
- wątpliwe, niepełne modele
- wątpliwe, niepełne dane wejściowe
A kto wie, czy nie najważniejsze...
- wątpliwe i niepełne WŁASNE OCZEKIWANIA!
Czy na pewno wiem, czego sam chcę?
Chyba prawie każdy, jako tako długo żyjący człowiek, przekonał się, że gdy już osiągnął dokładnie to, co sobie zaplanował, to jakoś nagle tak wyszło, że...
nie o to mu chodziło. :shock:

Ten następny element układanki - rozeznać poprawnie własne cele życiowe. Z tego właśnie problemu rodzi się prawdziwa, poprawna religia.

Michał Dyszyński

W tym wątku pasuje chyba dodać mój własny komentarz z innej dyskusji.