ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Czym właściwie jest prawo (natury)? Czym jest wyjaśnienie zjawiska?
Od jakiegoś czasu nurtuje mnie myśl, że pojęcie prawa - fizyki, matematyki, biologii itp. - nie jest w pełni określone, jasne. Dotyczy to w szczególności wszelkich praw wywodzonych ze statystyki.
Jeśli ktoś chciałby zrozumieć mój dylemat, najlepiej jak by rozważył taki oto przykład: stwierdzono, że pod wpływem pewnego hormonu u ludzi wzrasta zdolność rozpoznawania elementów twarzy człowieka.
Taki fakt rzeczywiście stwierdzono - tzn. po podaniu owego hormonu wzrastała u ludzi umiejętność rozpoznawania niuansów twarzy, wyższe dawki wzmagały efekt, niższe dawki osłabiały.
Jaki z tego byłby wniosek?...
Ano pewnie większość powiedziałaby, że oto "mamy przyczynę", albo "mamy wyjaśnienie" dlaczego jedni ludzie lepiej rozpoznają twarze, a inni gorzej. I do pewnego stopnia jest w tym racja, bo jakieś tam efekty daje się z pomocą mechanizmu hormonalnego wytłumaczyć. Ale...
Ale przecież cały ów mechanizm rozpoznawania twarzy jest w istocie uwikłany w całą masę innych czynników - np. inteligencji, jakości wzroku, doświadczenia, stanu zdrowia (tutaj mamy m.in. np. wynikającą stąd obecność przeciwstawnych hormonów, czy wrażliwości powiązanych receptorów) itp.
Bo zwykle tak jest, że coś postrzegane jako prawo, reguła jest tylko drobnym fragmentem układanki. Dlatego też badacze starający się udowodnić działanie leku robią to metodą porównania ze ślepą próbą.
Problem jednak mój polega na tym, że właściwie nie bardzo wiadomo, czym takie prawo - zależności pewnej umiejętności od poziomu hormonu - jest. Część ludzi uzna wynik tych badań za "wyjaśnienie" zdolności rozpoznawania twarzy. Wg mnie zaś nie mamy tu żadnego (pełnego) wyjaśnienia, tylko drobny przyczynek w niesłychanie powiązanych mechanizmach zależności. Bo ślepy, żeby miał nie wiem ile odpowiednich hormonów, w ogóle nie rozpozna twarzy; bo osobnik chory psychicznie, niedoświadczony w ogóle w tej umiejętności, czy zaburzony jeszcze jakoś inaczej też nie będzie rozpoznawał twarzy poprawnie. Ale (niektórzy) ludzie powiedzą: sprawa wyjaśniona...

To był wstęp, bo chciałbym wejść w obszar znacznie trudniejszy (światopoglądowo, filozoficznie), czyli odnieść ów problem z pojęciem wyjaśnienia do kwestii związanych z wielkimi sporami światopoglądowymi.

Oto pierwszy kij w mrowisko: czy teoria ewolucji WYJAŚNIA powstanie człowieka?
Od raz zaznaczę, że nie jestem ani ewolucjonistą, ani antyewolucjonistą. Ale obserwuję z ciekawością, jak spory w tym zakresie się toczą. Co byłoby dla mnie PEŁNYM WYJAŚNIENIEM powstania człowieka?...
- Ano tylko kompletny model. Gdyby ktoś był w stanie wprowadzić w komputer jakieś dane absolutnie elementarne (np. początkowe położenia atomów i konfigurację pól), a potem uruchomił obliczenia, zaś ich wynikiem byłoby wygenerowanie się stanu końcowego typu istota ludzka, to bym się zgodził, że ów model WYJAŚNIŁ powstanie człowieka. I właściwie tylko to.
Ale jeśli mamy dość niejasną zależność, jak to słabsi odpadają, silniejsi przeżywają i jak się mocno nagłowimy, ponaginamy co trzeba, to stajemy się przekonani, że oto to chyba tak właśnie powstaje człowiek, to ja trochę tego nie kupuję.
Tu znowu chcę się zastrzec, że wcale nie chce rozgrzebywać emocji sporu ewolucjonistów z kreacjonistami. Bo nie zamierzam opowiadać się po żadnej ze stron. Uważam też, że Księga Rodzaju w Biblii też NIE WYJAŚNIA powstania człowieka. Ale teoria ewolucji też nie wyjaśnia. Daleko jej do rygorów, jakie ja oczekuję od terminu "wyjaśnienie". Dla mnie teoria ewolucji daje jedynie malutki przyczynek do rozwikłania problemu powstawania człowieka, życia itp. Ale NIE WYJAŚNIA.

Weźmy inne wyjaśnienie światopoglądowo gorące: czy marksistowska zasada, że byt kształtuje świadomość "wyjaśnia" procesy społeczne?...
Wiem, że dla marksistów to "jest wyjaśnienie". Dla mnie zaś tego rodzaju zasada, to jedynie stwierdzenie dość oczywistej obserwacji, że nasze życie (społeczne) zależy faktycznie od warunków życia. Coś, co już kilkulatek, z zerową wiedza filozoficzną, jest w stanie stwierdzić czyli, że nasze ludzkie wybory, pragnienia, działania odbywają się poprzez interakcję z tym światem. A skoro mamy tę interakcję, to mamy (współ)zależność i mamy "kształtowanie się" bytów nawzajem - człowieka przez jego życie, a warunków zewnętrznych przez wybory człowieka. Już kilkulatek wie, że jego wybory co zjeść będą zależały od tego, co mu podano na tacy - będą "kształtowane" przez życie, przez byt - jak na tacy będą cukierki i batoniki, to dziecko wybierze cukierki, albo batoniki, a potem wyniknie stąd upodobanie, myśli, świadomość, uwzględniająca spożywanie batoników. Czyli po prostu banał. Dlaczego to miałoby być "wyjaśnieniem" czegokolwiek?...
Czy powołanie się na jakąś oczywistość, jest "wyjaśnieniem"?
- W pewnym sensie może tak. Mogę się upierać, że twierdzenie "2 + 2 = 4" jest też "wyjaśnieniem" powstania człowieka. Bo faktycznie - gdyby nie była spełniona trwałość reguł matematyki, to pewnie wszystko co działo się w historii ludzkości, by się rozsypało. Ale na tej samej zasadzie właściwie dowolnie - losowo wybrana reguła mogłaby być uznana za wyjaśnienie dowolnego - też losowo wybranego - zaobserwowanego zjawiska. Można powiedzieć, więc że pojawienie się śluzu na skórze żaby jest "wyjaśniane" przez prawa logiki zbiorów, a skłonności psychopatyczne wyjaśnia świetnie zasada zachowania energii. Bo - jak się tak zacznie grzebać - to da się wskazać związek (w miarę twardy!) pomiędzy tak wskazanymi kategoriami.
Jeśli już ja miałbym coś rzeczywiści uznać za "wyjaśnienie", to chyba po prostu CAŁĄ RZECZYWISTOŚĆ, albo CAŁY KOMPLETNY MODEL RZECZYWISTOŚCI (taką teorię wszystkiego). Dopiero kompletność opisu jest da mnie wyjaśnienie. A powołanie się na jakiś (mniej czy bardziej banalny, mniej czy bardziej oczywisty) szczegół, spostrzeżenie, niczego mi nie wyjaśnia.

Z drugiej jednak strony....
Problem jednak mamy w tym, ze cała rzeczywistość, czy kompletny model jest tworem tak skomplikowanym, że nie spełnia innego rygoru, jakiego oczekiwalibyśmy od "wyjaśnienia". Tym rygorem jest PRZEKAZYWALNOŚĆ. Bowiem gdy mówimy o wyjaśnianiu czegokolwiek, to przecież nie chodzi nam o stwierdzenie w stylu: to jest tak skomplikowane, że nawet gdybym całe życie o tym gadał, to jeszcze nie przekażę nawet 1% istoty sprawy. Czyli takie wyjaśnienie jest do niczego. Nie przyda się.

Dlatego powiedziałbym, że na tym świecie nie ma "prawdziwych" wyjaśnień. Są tylko cząstkowe mini-pseudo-wyjaśnienia - takie przyczynki do budowania sobie struktury myśli. Coś, co nam jakoś tam pomaga Z GRUBSZA ułożyć sobie obrazy na temat świata i nas w nim zawartych. Prawdziwych wyjaśnień nie będziemy mieli, a jeśli ktoś coś za wyjaśnienia sobie uważa, to wg mnie jest to bardziej jego opinia, osobiste przekonanie, niż jako tako obiektywizowalne prawo.
To co jest właściwie tak naprawdę "wyjaśnieniem"?...
Czyby nic nie zasługiwało na to miano?...

Patrząc na ludzi, na spory, jakie toczą, skłaniałbym się do wniosku, że główny ciężar uznania czegoś za wyjaśnienie fenomenu X spoczywa na ARBITRALNYM MNIEMANIU człowieka. Dla jednego teoria ewolucji "jest wyjaśnieniem" powstania człowieka, bo ten przyczynek, ta zasada jakoś komponuje się w jego głowie w oczekiwania dotyczące myślenia o powstawaniu człowieka. I ostatecznie on tak uznaje - mi wystarczy, zadowala mnie, powołanie się na regułę przekazywanych pokoleniom zmian i dobór naturalny. Skoro on (ten człowiek) tak uznał, to faktycznie DLA NIEGO jest to "wyjaśnienie". Ktoś inny stwierdzi: a mnie to nic nie wyjaśnia. I też będzie miał rację, bo on może oczekiwać od pojęcia "wyjaśnienie" zupełnie innych właściwości.
Czyli znowu co wyszło?...
- Ano to, że gdzieś tam u podstaw wyjaśnienia świata przez człowieka jest ARBITRALNOŚĆ, albo też można by użyć tu blisko spokrewnionego terminu WIARA (nie wiara religijna, co wiara w to, że taki a nie inny sposób opisywania rzeczywistości ma znaczenie, w znaczący sposób wyczerpuje istotę sprawy).
Czyli znowu jakoś wychodzi nam ten idealizm... :think:

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Dla porządku dodaję tu jeszcze moją odpowiedź na ciekawą kontrę tych myśli wypisaną przez Adama Baryckiego (z pominięciem wątku dotyczącego uwag na temat formy wypowiedzi):