ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Przeciwnicy idei wolności woli powiadają:
albo jest determinizm, a wtedy nie ma wyboru, bo wszystko co ma się stać, jest ustalone.
albo jest losowość, a wtedy tez nie ma wyboru w sensownym znaczeniu, bo wszystko jest totalnie przypadkowe, czyli nie ma związku wyniku wyboru z CELEM, a dalej też i z wybierającym.
Niby racja, niby, skoro mamy dwie wykluczające się nawzajem opcje, a każda z nich przeczy wolności woli, to tej wolności po prostu nie ma. Niby...

A ja na to powiem tak: owszem skonstruowaliśmy elementarny model traktowania kwestii wyboru, oparty o dychotomię losowość - determinizm. Tylko czy nasze myślowe modele aby na pewno przenoszą się na rzeczywistość?
Ja uważam, że samo to rozumowanie jest w ogóle wątpliwe z zasady. Podam przykład, który to zilustruje. Oto mamy wyraźną dychotomię kanciastości i okrągłości - albo coś jest kanciaste, ma szpice na końcach, albo jest zaokrąglone, czyli "gładkie" (tak matematycy to nazywają). Nie może coś być W TYM SAMYM MIEJSCU jednocześnie szpiczaste i gładkie, jest albo - albo. A jednak możemy wyrysować całą masę figur, które mają gdzieniegdzie szpiczasto, a w większości gładkość. Nie można o całej figurze powiedzieć, że jest "w ogóle szpiczasta", jak też "w ogóle gładka".
Tę analogię teraz chcę odnieść do kwestii wolności wyboru. Wybór zawiera w sobie oba te elementy, które są sprzeczną i ideą wolności - zawiera i aspekt losowy i wynikanie z okoliczności (determinizm). Jednak wybór nie jest w całości ani tym jednym, ani tym drugim.
Innym porównaniem jest broń binarna. Oto można przygotować dwie substancje - każda z osobna jest bezpieczna, nie wybucha, nie truje. Ale jak się te substancje połączy, to powstaje broń - substancja niebezpieczna, np. wybuchająca (może być też trująca). Połączenie dwóch elementów może mieć właściwości, które nie odpowiadają właściwościom żadnego z tych elementów osobno.
Podobnie ja wierzę, że jest sens mówić o wolności woli, która jest rozumiana, jak to co powstaje na "styku łączącym" losowość z determinizmem.

To rozumowanie można podważyć, stawiając pytanie: a może losowość w ogóle nie istnieje?
Może każda losowość jest w istocie jedynie wynikiem OGRANICZONOŚCI NASZEJ WIEDZY?
Wtedy mielibyśmy świat zdeterminowany...
Tym pytaniem zajmę się później. Na razie chciałbym zamknąć posta na tym etapie.

Michał Dyszyński

Czym jest ów "styk" losowości z determinizmem?
Determinizm sam w sobie jest niezwykle frapująca ideą. Szczególnie wtedy robi się ciekawy, gdy przestaniemy o nim myśleć jako o czymś z góry zadanym, jako o pojęciu pierwotnym, ale spróbujemy jakoś go wymodelować z innych pojęć.
Determinizm też, w zależności od tego, z czego próbujemy startować rozumowanie będzie jawił się na dokładnie przeciwne sposoby, albo jako
- oczywisty, niezaprzeczalny
albo
- jako niezrozumiały, wręcz niemożliwy.
Oczywistość powstaje wtedy, gdy uznamy, że naturą tego co się jawi, jest być określonym. A określoność w ścisłym sensie, to nic innego tylko właśnie determinizm.
Niezrozumiałość determinizmu z kolei ujawnia się, gdy podchodzimy do niego od strony pytania: ale jak ten determinizm stwierdzić?...
Stwierdzalność czegoś oznacza bowiem postawienie pytania, czyli automatycznie będzie to postawieniem sprawy dualnie - gdy rzecz, przynajmniej na start, ma jednocześnie dwa konkurencyjne stany, a my nie wiemy, który z nich jest tym właściwym. Z tego by wynikało, że determinizmu nie można zasadnie stwierdzić w poprawnym ustawieniu problemu jako pytanie. Deterministycznie można co najwyżej sprawy z góry postrzegać.

Z drugiej strony losowo w ogóle nie da się postrzegać, bo losowość oznacza brak reguł, czyli oznacza "zawsze jest nie wiadomo co, czyli jest nijak". Losowość można postrzegać jako przeciwieństwo reguł (determinizmu), czyli konstruując rozumowania oparte o to, że bierzemy coraz do nową regułę, ale potem stwierdzamy, że nie jest ona zachowana. I tak dla każdej reguły...

Determinizm da się atakować jeszcze z innej strony - jako przewidywalność. Przewidywalność polegałaby na tym, że stwierdza się, iż istnieje taki obserwator, który jest w stanie podać stan deterministycznego układu, zanim ów układ nastąpi. To spojrzenie od razu pokazuje, jakie założenia należałoby wtedy przyjąć:
- istnienie obserwatora - świadomego, kalkulującego
- istnienie samego układu, który jest od obserwatora niezależny
- zdolność obserwatora do stwierdzania stanu układu, czyli umiejącego pobierać informacje z tego układu.
Z tego też płyną od razu ciekawe wnioski:
- przewidywalność tak rozumiana jest pojęciem subiektywnym, przypisanym do obserwatora
- próba skonstruowania obiektywnej postaci przewidywalności, czyli właśnie determinizmu jest wyzwaniem, domagającym się dodatkowych założeń. I chyba bardziej złożonym, niż to się pozornie wydaje...