ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Pojęcie racjonalizowania jawnie niezgodnych z własnymi deklaracjami i sensownością wyborów jest w psychologii znane. Ludzie racjonalizują różne rzeczy, aby obronić przed samym sobą to, że robią coś ewidentnie bez sensu. Tutaj będę chciał się zastanowić nad różnymi przykładami, w jaki sposób biedny, skołowany umysł człowieka, próbuje sam przed sobą ukryć niewygodne z jakichś tam powodów prawdy.

Racjonalizacja metodą na przypisanie jej oponentowi
W dyskusjach (tutaj na sfinii w szczególności) to jest bardzo typowy mechanizm racjonalizacji. Wielu dyskutantów nie jest w stanie zastanowić się nad jakimś problemem uczciwie, bo to by sugerowało, iż coś w swoim myśleniu muszą zmienić. Aby jakoś usprawiedliwić jednak to odstąpienie od naprawy własnych błędów, będą oni...
przypisywali je wyłącznie innym ludziom.
Jest to dość powszechna metoda. W niej problem zawsze jest stawiany tak, że tyczy się CZYJEGOŚ MYŚLENIA. Zastosowanie tego samego mechanizmu wobec własnego myślenia jest blokowane na różne sposoby. W arsenale tego blokowania jest:
- po prostu złość, agresja na oponenta - na zasadzie "to ty masz odpowiedzieć na to pytanie, a nie ja!" :fight:

- po prostu ignorowanie postawionych danych problemów względem własnych poglądów, traktowanie pytań jako niebyłych
- pozorne zajęcie się problemem - czyli zaczynanie odpowiedzi w sposób sugerujący, że się ktoś chce zająć problemem, ale potem realnie tego problemu zignorowanie, skierowanie uwagi na jakiś poboczny komentarz, a nie na ostrze zarzutu.
- powołanie się na rzekome tu quoque, gdy ktoś próbuje zasugerować, iż jeśli zarzut miałby wynikać z ogólnej zasady, to powinien objąć każdy przypadek, także sytuacje niewygodne dla stawiającego komuś zarzuty.
Mamy tu na sfinii całe "tony dyskusji", w których taktyką pogrywania jest skupienie się na skupianiu zarzutu wyłącznie na twierdzeniach oponentów, a nie dopuszczaniu do ich symetrycznego rozważenia. Tymczasem jeśli tej symetrii zabraknie, to by oznaczało z automatu, iż zarzut nie wynika z żadnej ogólnej zasady, czyli po prostu NIE STOSUJE SIĘ.
Jeśli ktoś stawia zarzut, który może być stawiany skutecznie tylko wobec oponenta, to znaczy, że po prostu ARBITRALNIE STWIERDZA coś wobec tego oponenta, a nie powołuje się na prawo, które ma ogólną obowiązywalność.

Jest dość szczególna odmiana owej metody zakłamywania poprzez przypisywanie jej oponentowi - negatywną, krytyczną reakcją na to, że ktoś wskazuje niewygodny fakt. Bo rzekomo - jak niektórzy zdają się wierzyć - jeśli się nie wspomina o niewygodnych okolicznościach, to się jest po tej "dobrej stronie". Posłańca, który niesie złe wiadomości, wystarczy zabić, a termometr, wskazujący gorączkę wystarczy stłuc i "mamy po problemie"... :rotfl:

Szczególnym wydaniem tej metody zakłamywania jest udawanie, że w rozumowaniu można nie stosować założeń, że nie pojawia się aspekt wiary. Metoda na ukrywanie tej okoliczności przez co niektóre osoby polega na tym, że jak ktoś o tym w ogóle wspomni, to jest atakowany jako zwolennik zrównania wszelkich stwierdzeń pod względem ich słuszności. Samo wspomnienie, że wiary występują, nawet jeśli osoba o tym wspominająca zastrzega, iż DALSZYM KROKIEM BĘDZIE RÓŻNICOWANIE owych wiar (co wymaga oczywiście wprowadzenia kolejnej wiary, związanej z ustanowieniem kryterium tego różnicowania), już daje prawo do zablokowania dyskusji na etapie zarzutów o zrównywanie, czyli nie rozpatrywanie dalej argumentacji.
Tu warto właśnie na ASPEKT BLOKOWANIA zwrócić uwagę, bo jest on wspólny dla wszystkich sposobów racjonalizowania tych wewnętrznych intelektualnych kłamstw. Racjonalizowanie polega na STWORZENIU PRETEKSTU DO NIE ZAJĘCIA SIĘ (BLOKOWANIA TEGO ZAJĘCIA SIĘ) TYM, CO NIEWYGODNE dla kogoś mentalnie.

Racjonalizację na zasadzie "bo skoro problem przypisuję mojemu oponentowi, to mnie on automatycznie nie dotyczy" trudno określić inaczej, jak tylko NIEDOJRZAŁOŚĆ INTELEKTUALNĄ, MENTALNĄ. Zamiast się brać z bary z problemem, mamy tu bowiem sromotną rejteradę z intelektualnego placu boju i schowanie się przed wyzwanie gdzieś w niedojrzałej emocji skupiania na kwestii rywalizacji, przeniesienie uwagi z problemu na osobę, na tamtych, onych.

Michał Dyszyński

Jak rozpoznać osoby skoro do zakłamywania rzeczywistości?
Oto kilka dość wyrazistych symptomów:
- Częste wymuszanie czegoś, posługiwanie się złością jako środkiem nacisku (to buduje atmosferę, w której trzyma się w garści tych, którzy mogliby zdemaskować kłamstwa)
- Częste odpowiadanie nie wprost (szczególnie gdy pytanie dotyczy niewygodnych, zakłamanych aspektów, to rozmywanie problemów jest formą ukrycia fałszu)
- Silne skupianie się na dziwnych, w zasadzie nieistotnych aspektach spraw (potrzebne to jest komuś, aby się wytłumaczyć z dziwnych, bo zafałszowanych decyzji)
- osobom skorym do kłamstwa podobają się inni kłamcy - także np. filmy, w których ktoś kłamie.
- robienie tajemnicy niby dla zabawy z różnych rzeczy, informacji. Nawet gdy nie chodzi o jakieś ważne sprawy, to jeśli ktoś nie ma oporu przed wprowadzeniem do komunikatów zakłamania, to o czymś wyraźnie świadczy.
- nagminne domniemanie kłamliwości u innych ludzi (zwykle oceniamy czyjeś postawy po własnych intencjach i postawach).
- częste robienie "mgły" z nadmiarowych sugestii, emocji, zwodniczych informacji. Nawet jeśli nie bardzo wiadomo, czemu to miałoby służyć.
- częste ignorowanie faktów i nadawanie im nadmiarowych interpretacji.

Michał Dyszyński

W innym wątku wyraziłem swoje przekonania w kwestii, czy należy raczej mieć, czy nie mieć wątpliwości. Trochę dlatego, ze chcę tamten tekst zarchiwizować na własnym blogu, a nie bardzo wiem, gdzie go wcisnąć, aby nie mnożyć wątków, wrzucam go tutaj. Bo też uważam, iż kolejną formą zakłamania umysłu jest ignorowanie przez nas wątpliwości, które zasadnie w jakiejś sprawie się pojawiają.

Michał Dyszyński

Jest chyba część ludzi, którzy bez częstego zakłamywania rzeczywistości nie daliby sobi rady z ustabilizowaniem emocji. Na pewno tak myślimy o dzieciach, które mają za słabą psychikę, aby wprost przyjmować wiele trudnych informacji. Więc dzieciom się preparuje polukrowaną wersję ocen ze strony dorosłych - chwali za sam wkładany wysiłek (nawet przy beznadziejnych rezultatach); chroni przed smutnymi informacjami, wzmacnia pozytywną samoocenę.
Trochę różnią się tu w tym zakresie modele wychowania w różnych krajach - np. Azjaci wychowują swoje dzieci bardziej surowo, wymagająco, mniej dbają o emocje. Zasadne jest postawienie pytania, czy w naszej wydelikaconej, nastawionej na ochronę emocji kulturze zachodu nie przekroczyliśmy też granicy, poza którą nawet dorosłych zaczynamy traktować jak dzieci, czyli gdy robi się powszechne wzajemne się okłamywanie z tego tytułu, że nieprzyjemne informacje psują ludziom humor, więc może lepiej byłoby dla nich jeśli ich w ogóle nie dostaną.
Poza tym z nurzaniem się w informacjach złych też można przesadzić. Widać to po reakcjach ludzi, których dopada wieczne doszukiwanie się znamion katastrofy, wielkiego intencjonalnego zła, apokaliptycznych oznak niemal we wszystkim co ich spotyka (znam osobiście takie osoby). To właściwie też jest jakby oszukiwanie się, tylko tym razem nie z intencją poprawienia sobie humoru, lecz z intencją potwierdzenia dla swoich negatywnych emocjonalnych nastawień do świata i ludzi.

Jeśli ktoś chciałby się nie oszukiwać, jeśliby taką decyzję o pozostawaniu jak najbliżej obiektywnej prawdy podjął, to będzie miał wyzwanie nie tylko w stronę "jak tu się chronić przed tworzeniem sobie fałszywie upiększonej wizji rzeczywistości", ale też jak "jak nie popadać w nastroje defetystyczne, katastroficzne". Ścieżka sensu i obiektywizmu przebiega w pobliżu środka (nie jest dokładnie pośrodku!).

Michał Dyszyński

Umysł pogrywa ze sobą w jeszcze jeden sposób - przesadnym rygoryzmem, zero-jedynkowością stawiania spraw. Większość klasyfikacji jako tako obiektywnych nie jest skrajnych, lecz pośrednich. Niewielu ludzi jest absolutnie złych, czy kryształowo dobrych (o ile w ogóle ktokolwiek taki jest), bo niemal wszyscy poszukują jakoś swojego miejsca i sensu w życiu, pozostając trochę słabi. trochę stający na wysokości zadanie, czasem bardziej dobrzy, czasem źli.
Jeśli ktoś chce koniecznie mieć wizję rzeczywistości "klarowną" w tym sensie, że rozstawia sobie wszystkie kategorie rozpoznań po skrajnościach, to będzie musiał oszukiwać.
Jeśli ktoś ma tylko kategorię w rodzaju zimny vs gorący, to letnia, czy ciepła woda nie zostanie zaklasyfikowana zgodnie z tym, jak dla nas funkcjonuje w odbiorze, lecz będzie jej opis nagięty do tych skrajnych kategorii, GUBIĄC WAŻNE INFORMACJE związane z nazwaniem spraw. Jeśli ktoś ciepłej wody nie jest w stanie zaklasyfikować jako "ciepła", bo od razu musi być ona "gorąca", to scali mu się kategoria zagrożenia poparzeniem z kategorią wody do przyjemnej kąpieli. I użycie przeciwstawnej kategorii też tu niczego nie naprawi, bo jeśli ktoś ciepłą wodę z kolei określi, przekazując jako dalej informację o sprawie w statusie "zimna", to też scali się ta kategoria z tą wodą, która jest nieprzyjemna w kąpieli. Mając jedynie skrajne kategorie nie mamy w ogóle jak określić stanu wody nadającej się do miłej kąpieli.
Ludzie emocjonalni mają bardzo silną skłonność do wyrokowania skrajnego. Bo emocje taką właśnie mają naturę - żądają bardzo silnej jednoznaczności, spolaryzowanego stanowiska. Bo emocje bazują na rozpoznaniach skrajnie uproszczonych, jako że same wyrastają nie z osądu głębokiego i zniuansowanego, lecz z sytuacji, w których niezbędne było szybkie i zdecydowane zareagowanie - ucieczka przed zagrożeniem, zmobilizowanie się do wysiłku, skupienie na wyzwaniu. Kto myśli emocjonalnie, ten myśli skrajnie, co też oznacza, że pomija aspekty wymykające się prostym opisom.

Michał Dyszyński

Ciągnę ten temat też w innych wątkach: