ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Od jakiegoś czasu mam potrzebę wewnętrzną sformułowania osobistej miniteorii etycznego wpływu na ludzi.
To, że ludzie na siebie nawzajem wpływają, jest oczywistością. To, że wiele z tych wpływów jest intencjonalnych, a inne są bezwiedne stanowi kolejną oczywistość. Myślę, że bardzo mało osób jednak pragnie sobie choć trochę to zagadnienie uporządkować poprzez wyznaczenie jakichś zasad, sformułowanie nieprzekraczalnych granic, albo przynajmniej punktów kontrolnych i objawów upoważniających do uznania ich za sygnał ostrzegawczy czegoś tam.
Rozumiem, że ludzie są zwykle zadowoleni z tego, że ich relacje z innymi ludźmi układają się "naturalnie", czyli w związku z tym, co tam się spontanicznie w myślach pojawia. Jednak taka postawa życiowa wg mnie grozi niejednokrotnie tym, że nasze impulsywne odruchy skłonią nas do postaw nieetycznych. I chyba tak często jest, że ludzie zachowują się nieetycznie "bo tak wyszło". Ale tak wyszło dlatego, że nie kontrolowali siebie, a nawet jeśli jakieś tam minimum samokontroli stosowali, to brakowało im w tym spójności, przemyślenia, sformułowania jakichś zasad, które by nadawały osobowości "kręgosłup moralny".
Część osób samokontrolę traktuje w pobliżu idei wyrachowania. One (chyba...) wyobrażają sobie swoje relacje z ludźmi na zasadzie "co mi w ostatniej chwili do głowy wpadnie, aby zrobić, to jest słuszne, ale nie należy nic wcześniej w tej kwestii planować". Ja się z tym nie zgadzam - uważam, że dobrze jest formułować sobie zawczasu pewne zasady postępowania, traktowania świata, co jest trochę podobne do planowania obrony przed wrogiem, który gdzieś czai się u granic państwa, albo przed zimą, gdy będzie niedostępność żywności, albo przed innymi sytuacjach, które jednak są w jakimś stopniu przewidywalne, powtarzalne, zaś reagowanie na nie zawsze pod wpływem chwilowych impulsów, okazuje się mało skuteczne.
Oczywiście planowanie nie powinno być przesadne, wiążące nadmiernie; ono zawsze powinno zawierać w sobie margines na nieprzewidywalne okoliczności. Dobre planowanie formułuje jakieś procedury reakcji na te typowe, powtarzające się sytuacje, ale też ma "procedury odejścia", które są uruchamiane, gdy zdarza się coś wyraźnie nieobsługiwanego dotychczas sformułowanymi planami.

Ja chcę planować swoje relacje z ludźmi w tym znaczeniu, że pragnę W MOŻLIWIE NAJBARDZIEJ ETYCZNY SPOSÓB UWZGLĘDNIĆ ZDOBYTĄ WIEDZĘ O SOBIE I ŚWIECIE.
Planowanie jest zawsze na bazie jakiejś wiedzy. Formułowanie teorii działania też jest z kolei wykorzystaniem jakiejś wiedzy, zdobytej w interesującej nas sprawie. Teoria FORMUŁUJE POJĘCIA, czyli określa, co jest stałe, a co zmienne w odbiorze rzeczywistości i na bazie tego rozpoznania POSTULUJE REGUŁY, jak sobie dalej z czymś radzić, jakimi ścieżkami domyślnie sprawy procedować.

Chcę taką teorię sformułować na możliwie najbardziej podstawowym poziomie, czyli zapewniając jej uniwersalność względem różnych zastosowań.

Podstawy
Podstawowym dualistycznym ujęciem zagadnienia jest rozpatrywanie rozpoznań i decyzji w zakresie przyjmowanych dalej postaw a układach:
1. Regularność (posiadanie struktury) vs przypadkowość (zdolność dowiązania do wcześniejszych doświadczeń vs jawienie się czegoś jako zupełnie nowe)
2. Wewnętrzne, kontrolowane wolą vs zewnętrzne, z mocno ograniczonym wpływem z mojej strony
3. Zgodność z celem/strukturą/tendencją vs pozostawanie w niejasnym związku
4. Ustalone, trwałe, stwierdzone vs niejasne, co najwyżej prawdopodobne, zmienne.

Zagadnienie etyczności
Etykę konstruują dwa postulaty:
1. Postulat zachowywania (ochrony) pewnych stanów, struktur, tendencji (zapewne związanych z osobą, osobowością), bo stanowi ona WARTOŚĆ (w stosunku do zmiennego otoczenia).
2. Postulat istnienie OBSZARU HARMONIJNEGO KONTAKTU, czyli zdolności do tworzenia relacji, która jest akceptowalna, słuszna, z racji na to, że zachowuje w wystarczającym stopniu chronione wartości/byty/osobowości.

Osobno etykę umacnia POSTULAT NIEKOPIOWALNOŚCI/UNIKALNOŚCI, albo inaczej ZAGROŻENIE UTRACENIEM NA ZAWSZE. Jeśli dany aspekt daje się zawsze odtwarzać całkowicie, to nie buduje on absolutnej wartości. Wartość absolutną, niezbywalność czego będziemy mieli tylko wtedy, jeśli po stracie tego czegoś, jakieś aspekty poprzedniego bytu pozostaną nieodtwarzalne. Wtedy każda strata będzie stratą już na zawsze.

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Etyczna sprawczość to w istocie jedyna sensowna sprawczość, perspektywiczna sprawczość.
Na drugim biegunie oceny sprawczości jest sprawczość obliczona na zaspokojenie chaotycznych pragnień, co jednak w dalszej perspektywie niesie rozczarowanie, przykrość, cierpienie.
Etyczna sprawczość jest możliwa tylko wtedy, gdy osoba ją przejawiająca jest w stanie w pewnymi minimalnym stopniu SKALKULOWAĆ KORZYŚCI I STRATY, a w szczególności te długofalowe korzyści i straty. Często przez ludzi pomijanymi aspektami tej kalkulacji jest kwestia SKONFIGUROWANIA WŁASNEJ WRAŻLIWOŚCI.
Prostackie podejście do sprawczości ignoruje problem niszczenia swojej wrażliwości wskutek poświęcania jej dla osiągnięcia jakichś tak bieżących celów. Potem ta poturbowana złymi czynami wrażliwość "odegra się" na woli, która ją tak potraktowała, sprawiając, iż człowiekowi powoli wszystko zacznie się jawić jako nieatrakcyjne, wrogie, inwazyjne.
Prostak nie bierze pod uwagę tego, że aby czuć satysfakcję z czegokolwiek, emocje muszą być w ogóle wewnętrznie na tyle skonfigurowane, aby nie dawały ciągłych sygnałów zagrożenia, frustracji, gniewu. Tymczasem krzywdząc innych, będąc nieczułymi, twardo egoistycznymi zostawiamy w tych emocjach ślad w postaci zdemolowanych obszarów odczuwania. Później w tych obszarach ziejąca pustka będzie drenowała szanse na to, aby odczuwać głębszą radość, satysfakcję, zatruwając ją "smrodem" wiecznej wewnętrznej opresji.
Większości ludziom, którzy dali się wciągnąć w tę frustrację z tytułu ciągłego odczuwania zdegradowanej wrażliwości powody tej frustracji są maskowane, ukryte mechanizmem wyznaczania sobie punktu neutralnego w środku aktualnych perspektyw na odczuwania tego, co pozytywne kontra negatywne. Mając zero mentalnej skali zawsze blisko środka, czyli pomiędzy tym, co skrajnie nieprzyjemne a skrajnie w stronę pozytywną, człowiek może mieć wrażenie, że długofalowo nic złego się z nim nie dzieje - przecież zawsze widzi jakieś pozytywy i negatywy, zawsze ma do czego dążyć i czego unikać. Nie pamiętamy, jak się czuliśmy, powiedzmy pół roku temu, nie umiemy przywołać sobie precyzyjnie stanów, które odciskały się emocjach wcześniej. Wspomnienia są bardzo nieprecyzyjne, skupiają się na wyrazistych incydentach i najsilniej odciskających się uczuciach, ale nawet o nich też już później bardzo niewiele potrafimy powiedzieć, poza tym, że były, a do tego były znaczące, plus ogólnie były pozytywne, czy negatywne. Jest to z grubsza nic innego, jak znany efekt gotowania żaby. Tutaj tą "żabą" jest degradowana wrażliwość, której powolnego upadku ludzi nie umieją najczęściej dostrzec. Zresztą nawet gdyby samo odczucie, że coś tu jest niefajnie, do człowieka dotarło, to niewiele skojarzy, że clou sprawy to ich wrażliwość, która uległa dezorganizacji i już przestała być w stanie tworzyć naprawdę głębiej pozytywne doznania. Ale skoro te doznania - z racji na to, że jedne są lepsze, a inne są gorsze - wciaż dają możliwość wyboru, to wybierając tę najbardziej subiektywnie pozytywną opcję, człowiek ma wrażenie, że jest sprawczy, że kontroluje sytuację. Tymczasem margines odczuwania satysfakcji stał się wtedy nieraz już tak wąski, tak obiektywnie mało skuteczny, że - gdyby ktoś mógł jakoś "wyskoczyć z odczuwaniem z chwili aktualnej i skonfrontować ją z wcześniejszymi swoimi odczuciami", to uznałby z pewnością, że stało się źle, że jego osobowość się stacza po równi pochyłej.

Michał Dyszyński

Podstawą dla etycznej sprawczości w kontekście wpływu na inne istoty czujące i myślące jest wg mnie zasada wzrostu świadomości i wolności.
Można by ową zasadę sformułować następująco: działanie na wszystkie istoty czujące i myślące powinno w ostatecznym rozrachunku (niekoniecznie w najbardziej krótkofalowej perspektywie) mieć intencję wpływania w taki na te istoty sposób, że dokonuje się w nich wzrost świadomości, zdolności twórczych, możliwości organizowania sobie swojego życia w wolny i satysfakcjonujący w całościowej perspektywie sposób.

Michał Dyszyński