ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Patrząc w szczególności na to, co stało się ze współczesną kulturą, sztuką filmową, sztukami pięknymi często odnosi się wrażenie (a przynajmniej ja nieraz takie wrażenie odnoszę, ale też i w rozmowach widzę podobne do moich odczucia innych ludzi), że w aktualnej twórczości ludzkiej dominuje głównie wtórność i jałowość.

Oryginalnych twórczości spotyka się niewiele. Jeszcze się zdarzają, ale trzeba się dobrze naszukać, aby odnaleźć jakąś perełkę w tym zalewie przewidywalności i braku inwencji. Muzyka popularna, którą chce się słuchać, została w większości stworzona w latach 80tych zeszłego wieku, albo wcześniej. Ten okres króluje w wyborach także młodszego pokolenia. Klasyka popu to "dinozaury" - Beatelsi, Stonsi, King Crimson, Presley, a w Polsce głównie grupy i wykonawcy z czasów PRL-u. Nowych wykonawców, którzy w świadomości swoich fanów zagościliby NA DŁUŻEJ jest mało. Na krótko - owszem - mamy oczywiście jakąś nową twórczość, która przez jakiś czas ludzi interesuje. Ale to się szybko nudzi, nie przechodzi do panteonu klasyki muzycznej, filmowej.

Skąd ten efekt się bierze?
- W moim przekonaniu efekt ten jest związany z mechanizmem PRZEOPTYMALIZOWANIA, czyli zachwianie równowagi pomiędzy gotowością do łamania schematów, podjęcia pewnego ryzyka, że coś nowego, co tworzymy nie spotka się z pozytywnym odbiorem. Ponieważ tym światem twórczości ludzkiej wciąż zarządza pieniądz, a ludzie kochający pieniądz najczęśćiej są jednocześnie mało wrażliwi w szerszym rozumieniu, to ich decyzje najczęściej właśnie w tą stronę prowadzą - aby raczej zarobić, niż nie zarobić. A na czym da się zarobić?...
- To proste! Trzeba zobaczyć na czym wcześniej ktoś zarobił i skopiować to! Przecież skoro się sprawdziło, to się tego warto trzymać.- takie jest myślenie osób, skupionych na zarabianiu, a nie na twórczości.
Więc mamy zalew kopii twórczości, co najwyżej tylko z podmianą miejsc, osób i dekoracji. Mamy coraz to nowe wznowienia starych dzieł.

Przeoptymalizowanie jest związane z tym, że silnie się wierzy w to, że będzie tak, jak było. Jest tu problem indukcji, którą wielu stosuje bezwiednie, bez głębszej refleksji, nietwórczo.

Tymczasem to nie jest tak, że powtórzenie czegoś zapewni sukces. W końcu co by komuś zabroniło, zamiast obejrzenia nowego dzieła wzorowanego na czymś starym, po prostu jeszcze raz odtworzyć to stare?...
Osoby, które lubią powtórki, obejrzą powtórkę. A z kolei ci, którzy mają większą potrzebę nieprzewidywalności, nowości, też zrezygnują z kopii czegoś, co już widzieli, bo to nie odpowiada ich potrzebom. Ale ludzie o małej wyobraźni, którzy rządzą kapitałem przeznaczanym na dzieła twórcze, którzy o pieniądzach głównie myślą w żywszy emocjonalnie sposób, nie będą mieli poważania dla ryzyka związanego z twórczością naprawdę oryginalną.
Jest jeszcze też i problem w drugą stronę - twórczości "oryginalnej i nowatorskiej" ale jednocześnie bezsensownej, pustej. Mamy też - niestety - całkiem silnie reprezentowaną pseudooryginalność, w ramach której odnosi się wrażanie, że twórcy oryginalność pomyliła się z "nie wiadomo o co chodzi", albo na jałowym przetwarzaniu form, środków stylistycznych. Czyli np. w filmie, zamiast ustawić ciekawą scenografię, twórcy idą na łatwiznę kręcąc sceny w ciemnościach. Zapewne liczą na to, że jak niewiele będzie na filmie widać, to widz odczuje jakąś zagadkowość, niezwykłość tej akcji i nie trzeba będzie już się wysilać wymyślaniem po prostu ciekawej fabuły. Może część widzów tak zareaguje przez jakiś moment, ale część (w tej grupie jestem ja) szybko się zniechęci, a poza tym nawet ci zachęceni w końcu też wymiękną, bo ileż można za twórców filmu ciągnąć interesującą treść głównie własną wyobraźnią...

Twórczość, która zapada w pamięć jest czymś trudnym. Dlatego jest domeną geniuszu. Nie wystarczy się wzorować na czymś co było, ale też nie wystarczy wrzucać w dzieło luźno chaos. Dzieło naprawdę twórcze składa się z niezliczonych aktów ciekawych spostrzeżeń, pomysłów, które z jednej strony wykraczają poza schemat, ale z drugiej nie tracą korespondencji z resztą dzieła. To jest układanka w umyśle i uczuciach.
Filmy, które chce się oglądać mają w sobie "to coś", co według mnie polega na tym, iż dzieło zachowuje równowagę
- nie ma scen przeciągniętych
- to co niejasne, chaotyczne nie przytłacza, choć wprowadza tę szczyptę zaciekawienia
- twórcy filmu nie chwalą się, że potrafią wyprodukować jakichś efekt, lecz ów efekt coś wnosi do treści
- przypadkowość cały czas graniczy z aspektami planowanymi - widz jest zaskakiwany, ale nie jest zaskakiwany wszystkim, co się zdarza, bo okazuje się, iż treść dzieła ma swoją logikę, która stanowi wyzwanie, którą trzeba odkryć.