ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Termin "grzech" używany w religii, jest konceptem ciekawym, choć właściwie chyba nie wyjaśnionym. Katechizm katolicki standardowo opisuje go jak przekroczenie przykazań. Ale za chwilę w wielu przypadkach okaże się, że ta definicja nie wyczerpuje znaczenia owego pojęcia - bo jest mnóstwo sytuacji w życiu, w których pojawia się kwestia odpowiedzialności za jakieś zdarzenia, a niekoniecznie jest to zapisane w jakimś prawie, przykazaniach itp.
Do tego dochodzi swoista antyreklama dla pojęcia grzechu, jaką zrobiła współczesna laicka rzeczywistość - kojarzy się w dużym stopniu z etyką seksualną, ma podtekst świętoszkowatości, bigoterii, seksualnych dylematów i kompleksów. W ten sposób grzech został nawet w jakimś stopniu ośmieszony. Do tego dochodzi jeszcze kwestia kontekstu w jakim pojawia się grzech w nauczaniu katolickim - trochę na zasadzie wmuszania ludziom etyki chrześcijańskiej. A przecież nie wszyscy są chrześcijanami. Więc może wystarczy odrzucić religię, aby po prostu nie mieć grzechu?...

Ta ostatnia myśl jest, według mnie, dobrym punktem do postawienia kwestii grzechu w ogóle. Ale chciałbym postawić sprawę szerzej, jakoś tak ogólnofllozoficznie, oddalając się od - chyba nieco zdyskredytowanego - ujęcia w stylu katolickim, czy nawet ogólniej religijnym (bo w islamie, czy judaizmie mamy sytuację dość podobną), gdzie właściwie niejako "najważniejszym grzechem" jest cały zestaw przestąpień norm społecznych dotyczących chęci realizowania pragnień erotycznych.

Grzech jako przestąpienie przyjętej zasady
Według mnie takim ogólnym chyba ujęciem dla grzechu, jakoś tam niezależnym od religii, byłoby uznanie go jako przestąpienie zasady, którą SAMI sobie wyznaczyliśmy jako granicę dla naszej osobowości. W tym kontekście można "zgrzeszyć" jedząc o jedno ciastko za dużo - czyn ten nie jest co prawda zapisany w religijnych księgach, ale stanowi np. przestąpienie własnych zasad żywieniowych.
W tym sensie grzech "jest" - tzn. można go uznać za użyteczne pojęcie dla określania sytuacji, w których człowiek sam sobie stawia wymagania, potem próbuje ich dotrzymać, a nie zawsze mu się to udaje. Tak rozumiany termin "grzech" pewnie zaakceptowałby nawet ateista (co z resztą nieraz się pojawia w wypowiedziach w podobnym kontekście).
Ale tenże ateista pewnie za chwilę by powiedział coś w stylu: no dobra, ale takiemu grzechowi jest dość daleko do grzechu religijnego, w którym za określone czyny grozi np. wieczne potępienie w piekle. Tzn. jak zjemy jedno ciastko za dużo, to trochę nas pognębi własne poczucie porażki w kwestii przyjętych wewnętrznie zobowiązań, ale ostatecznie nie będzie z tego wielkiego problemu, jakoś się z tym problemem da żyć.
No cóż, przykład z ciastkiem był faktycznie trywialny. Ale już przykład w którym ateista przekracza jakąś własną poważniejszą w skutkach normę (samodzielnie, bez nacisku innych osób, przyjętą) mógłby zmienić kwalifikację. Oto np. ateista postanawia, że będzie chronił rodzinę, nie będzie przepijał pensji na tejże rodziny utrzymanie. Ale akurat okazał się za słaby - wziął pensję miesięczną, całą przepił, a na koniec pobił żonę i dzieci. Więc pieniądze poszły na wódę, a on ostatecznie zostaje ze świadomością jakim okazał się świnią i draniem. Tutaj termin "potępienie" wcale nie byłby taki nie na miejscu - nawet wobec ateisty.

Ja bym więc zdefiniował dość ogólnie grzech nie tyle jako działanie, czy brak działania, ale ogólnie postawę, którą umysł potępia, jako niezgodną z jego wartościami.
W tym sensie ktoś, kto mówi "ja nie mam grzechu, wszystko sobie wybaczę", w istocie komunikuje też następującą filozofię życiową: nie czuję się za nic odpowiedzialny, nie mam żadnego zestawu działań, postaw, których zamierzam bronić, a przynajmniej przestrzegać, które określałyby moją godność, znaczenie, wartość.
Ktoś, kto nie ma grzechu, bo wszystko jest w stanie sobie wybaczyć, w istocie odrzuca MECHANIZM BUDOWANIA ZNACZENIA SWOJEJ OSOBY, a przynajmniej znaczenia w tym sensie, że jego działania spełniają jakiś wzorzec, prawo, regułę, która jest trwała, której spełnienie jest jakby gwarantem siły, odporności, znaczenia danej osoby. Odrzucenie odpowiedzialności za czyny jest w istocie więc stwierdzeniem w rodzaju "nie oczekujcie ode mnie niczego, nie przypisujcie mi żadnej wartości, bo i ja sam żadnych wartości (czyli czegoś wartego bronienia) sobie nie przypisuję".

Mój znajomy ateista coś podobnego nieraz mi mówił: ja nie mam grzechu! - To co zrobiłem wynikało z moich genów, sytuacji, z przyczyn. Skoro z tego wszystkiego wynikało, to nie mogłem postąpić inaczej - więc dlaczego miałbym być za to jakoś odpowiedzialny?...
Tyle że przyjmując taką koncepcję, warto też przyjrzeć się konsekwencjom owego przyjęcia. Jeśli ja "za nic nie jestem odpowiedzialny", to znaczy, że W OGÓLE NIE JESTEM ODPOWIEDZIALNY, czyli w ogóle jestem tylko trybikiem w maszynie wszechświata, bez indywidualności i pełnoprawnej osobowości. Jestem NIKIM (w znaczeniu bycia kimś, jako osoba).
Czy na pewno taka wizja własnej osoby nam pasuje?...

Piotr Rokubungi

Grzech, to niechęć do akceptacji Natury, a w szczególności własnej natury, jako m. in. jaźni.

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Dziś jakoś dotarło do mnie szczególnie wyraziście, że mam dość podstawowy problem z diagnozą, gdzie jest granica pomiędzy grzechem, a próbą, poszukiwaniem.
Ludzie robią złe rzeczy próbując po prostu żyć, osiągać jakieś tam cele, realizować swoje istnienie. Co bym nie zrobił, coś zawsze może pójść źle. Nawet to co zrobił Bóg zostało przez wielu źle wykorzystane. Posługując się koncepcjami chrześcijaństwa, ktoś tam prowadził wojny religijne, zabijał ludzi, palił księgi, które tylko w tym były gorsze od innych, że pewna grupa nie potrafił zawartych w nich treści zrozumieć.
Od kiedy kończy się poszukiwanie sensu, życie, a zaczyna grzech?

Katechizm Kościoła Katolickiego w swoim pierwotnym określeniu na grzech nie za wiele wyjaśnia, bo serwuje wiele dość ogólnikowych określeń. Nie jest to jakaś moja ostateczna krytyka owego dokumentu, bo może inaczej się po prostu nie da. Ale, tak czy siak, lądujemy w obszarze jakiejś dość niejasnej intuicji i brak jest jednoznacznych rozstrzygnięć, a w szczególności tej kwestii jak odróżnić poszukiwania życiowe od grzechu.
Przypowieść o talentach, która mocno swoim przesłaniem komplikuje prostą wizję grzechu, sugeruje, że sam (zbytni) strach przed grzechem może stać się grzechem innego rodzaju - grzechem zaniechania. Bo gdybyśmy tak próbowali się ograniczać w działaniach życiowych wyłącznie do sytuacji jasnych, nie mających konfliktów rozpoznania dobra i zła, to niewiele byśmy zdziałali. Czego by się tu w życiu nie dotknąć, prędzej czy później, powstanie tu problem - czy NIE POWINNO SIĘ TEGO ROBIĆ INACZEJ? Zawsze jest choćby to proste pytanie: czy nie marnujemy swojego czasu, robiąc to właśnie na co się zdecydowaliśmy?
Co byśmy w życiu nie przedsięwzięli, grozi nam popełnienie grzechu. Zaś granica pomiędzy grzechem, a zwykłym szukaniem swojej ścieżki w życiu jest mało wyrazista. Nie dziwię się więc nieraz ateistom, że postawieni w sytuacji, gdy jakiś kościół straszy ich wizją kar za coś, co robią, nie znając miary, którą do swoich wyborów powinni przyłożyć, odrzucają religię w całości. Bo aż się prosi powiedzieć: albo wiecie, o czym mówicie, a wtedy spróbujcie wyrazić jasno, o co chodzi, albo się zamknijcie i nie zawracajcie nam głowy przekazem, którego sami nie jesteście w stanie zrozumieć i podać w jasnej postaci.

Jak ostatni wyczytałem: Według hebrajskiego i greckiego tekstu Biblii "grzech" dosłownie oznacza chybienie celu.
W sumie chybiać celów życiowych zdarza nam się często. Nieraz chybiamy, bo po prostu nie jest nam dane czegoś osiągnąć - dziewczyna, o którą się staramy przeznaczona została komuś innemu, stanowisko w pracy przejdzie nam koło nosa. Przecież nie my tu jesteśmy winni.
Może byłby sens nie łączyć na sztywno grzechu i winy?
Czy może być grzech bez winy, a wina bez grzechu?...

Michał Dyszyński

Grzech jest formą samooszukiwania się przez umysł i nierozpoznania istoty spraw
Pojęcie grzechu sensownie można związać z nieprawidłowym rozpoznaniem własnych celów i pragnień. Weźmy grzech chciwości - oto ktoś pieniądze stawia ponad inne wartości, nie dba o relacje z bliskimi, czy dalszymi ludźmi, nie rozwija się na wielu polach, bo większość czasu poświęca na zdobycie czegoś, co już i tak posiada w ilości, której zwykle nawet nie umiałby dobrze spożytkować. W umyśle takiego człowieka wielki obszar zajęła UŁUDA, polegająca na podpięciu pod pieniądz pozytywnych emocji, nadziei, podrzędnych celów. Chciwcowi zdaje się, że jak zdobędzie jeszcze więcej pieniędzy, to będzie jeszcze lepiej, a potem jeszcze...
W pewnym sensie to się nawet sprawdza, bo umysł zaczyna wzmacniać to sprzężenie zwrotne - mam więcej pieniędzy, czego chciałem, więc jest dobrze, zdobędę jeszcze więcej, będzie jeszcze lepiej itd. Problem w tym, że REALNIE I TRZEŹWO PATRZĄC NA SPRAWĘ chciwiec jest człowiekiem małego kalibru - z ograniczonym umysłem, odczuwaniem, możliwościami rozpoznawania. On nie jest w stanie odczuwać pełni kontaktu z ludźmi, z przyrodą, światem myśli - bo cały czas większość mocy zajmuje procesowanie tej prostej w sumie myśli "więcej mieć, jak tutaj więcej mieć pieniędzy?". Chciwiec ostatecznie zwykle zyskuje pieniądze, nie rozumiejąc jak wiele stracił. A stracił właśnie przez to, że przekierował się na tej jeden cel. Ostatecznie jest człowiekiem małym, upośledzonym.

Człowiek idealny
Człowiek idealny, to ktoś ŻYJĄCY PEŁNIĄ MOŻLIWOŚCI. W idealnym stanie umysłu:
- jesteśmy w stanie odczuwać piękno całą mocą swojego umysłu, posiadamy WRAŻLIWOŚĆ, która powoduje, że radość płynie przez nas szerokim strumieniem
- jesteśmy w stanie TWORZYĆ rzeczy piękne i satysfakcjonujące, wiedząc iż są to rzeczy wartościowe
- jesteśmy w stanie WSPÓŁUCZESTNICZYĆ we wszystkim co piękne i wartościowe realizują inne istoty myślące

Chciwiec, skupiony na iluzji wartości większej cyferki na koncie, nie inwestuje we wrażliwość, twórczość, w relacje z innymi, bo to by mu przeszkadzało w osiąganiu celu, na którym się zafiksował. Więc pozostaje w swojej mentalnej skorupie, niezdolny do szerszej interakcji, nie osiągający wartości, które są trwalsze, piękniejsze, dające ostatecznie więcej satysfakcji, niż myślenie o tym, jak to się ma więcej pieniędzy, niż inni ludzie.

Michał Dyszyński

Ten tekst przeniosłem z osobnego wątku mojego bloga "Grzech, a podmiotowość". Staram się scalać pewne wątki, aby było mniej bałaganu na blogu i jakoś odchudzać jego menu.

Piotr Rokubungi

Michał Dyszyński

Pytanie o trwałość/nośnik grzechu
W religii katolickiej, czy ogólnie w chrześcijaństwie mówi się, że poprzez swoją mękę i śmierć Jezus zmazał ludzkie grzechy.
Rozważmy tę koncepcję ogólniej (niekoniecznie trzymając się teraz ściśle teologii chrześcijańskiej, czy katolickiej). Przyjmijmy (roboczo), że grzech/wina jest czymś co trzeba "zmazywać".
Pierwsze pytanie, jakie się tu nasuwa brzmi: to na czym ów grzech się "rozlał", zapisał?
Grzech nie jest w próżnie, jeśli ma jakąś formę trwałości (a musi mieć, jeśli się da go zmazać), to coś tę trwałość zapewnia. Co ją zapewnia, powodując, iż nie stosuje się do naszych wyborów zasada "było, minęło..."?
Tradycja wskazuje jako nośnik grzechu następujące byty:
- grzech w pamięci Boga. Wedle tej opcji grzech jest trwały, bo Bóg, obrażony przez nasze winy, wciąż owe winy pamięta, obarczając nas swoim gniewem.
- grzech w człowieku (w SUMIENIU) - człowiek sam się zadręcza winą, co może być niezależne od oceny tego człowieka przez innych ludzi (nawet tych zainteresowanych) czy też Boga.
- grzech w trwających w świecie konsekwencjach wyborów, w cierpieniu innych ludzi, w braku przebaczenia z ich strony.
Wszystko?....
Dodałbym jeszcze jedną opcję - może nawet jakoś częściowo zawartą w pozostałych, ale też jakoś różną
- grzech wobec samej PRAWDY o rzeczy. Tutaj owa prawda byłaby rozumiana dość nieosobowo, jako jakiś taki zapis, dowód zdarzenia - jak rejestracja na taśmie filmowej - jest tam, załóżmy ze niezmazywalna.

Tutaj pytam - nie chcę stawiać tu kropek nad "i", zatwierdzać, który grzech "istnieje", a który np. jest ułudą, czy go jakoś tam nie ma. Każdy z tych nośników grzechu da się pomyśleć jako coś, co ów grzech zawiera, utrwala. Bo chyba właśnie tym niezbywalnym elementem grzechu jest trwałość, to iż zły wybór świadomości "jakoś zostaje", stanowiąc dalej problem dla tejże świadomości.

Michał Dyszyński

Pojęcie grzechu ma swój aspekt, o którym prawie się nie wspomina. Tymczasem dla zrozumienia świadomości jest to aspekt niezbywalny, może wręcz kluczowy. Sprawa zaś jest trudna, pewnie nawet będzie niezrozumiała dla tradycyjnie myślących ludzi religii.
Przejdźmy jednak do tezy, którą chcę tu podać: Grzech nie jest wyłącznie problemem grzesznika. Czasem wręcz ważniejszy w tym całym grzesznym układzie jest nie sam grzesznik, a otaczający go ludzie.

Pewnie niejeden raz wierząca osoba zastanawiała się nad tym: dlaczego stało się tak absurdalne zło - np. jakiś nastolatek, tak w ogóle ani specjalnie dobry, ani zły, upił się, odbiło mu i zrobił coś naprawdę złego - może stał się przyczyną czyjejś śmierci, kalectwa (np. pijany wsiadł do samochodu, wioząc kogoś spowodował śmiertelny wypadek).
Patrzymy na to z zewnątrz i widzimy dramat wielu osób - nastolatek żałuje, wciąż powtarza "nie chciałem, głupi byłem", gdzieś obok jest poszkodowana rodzina, mnóstwo cierpiących osób. Wina w tym wszystkim zdaje się być dość oczywista - młody człowiek, niedojrzały, jeszcze głupi zrobił coś źle. Innym razem nic by z tego nie było, ale okoliczności tak się ułożyły, że jest ludzki dramat. Właściwie ten dramat jest niejako większy, niż wina. Każdemu się zdarza jakaś chwila głupoty, każdy co jakiś czas daje się wmanewrować w sytuację, w której - gdyby tylko coś źle zagrało - będzie nieszczęście. Rozumiemy ludzi, którym puściły nerwy, którzy czegoś tam nie dopilnowali, może pod wpływem jakichś środków farmakologicznych, może nawet choroby, słabości. Ten świat wymusza na nas sytuacje, w których czujemy, ze nie podołamy. Ale jest obowiązek coś zrobić, jest nacisk społeczny, oczekiwania innych, więc porywamy się na coś, o czym z góry wiemy, że pewnie się nie uda. I nie udaje się, a potem są z tego większe konsekwencje.

Grzech się rozlewa na życie wielu ludzi.
Pijany kierowca, powodujący wypadek, nie będzie w stanie wziąć na swoje barki zadośćuczynienia, ani nawet winy za to co się zdarzyło z jego głupoty. Inni niosą konsekwencje grzechów.
Wierzący się zastanawiają: dlaczego Bóg tak to robi?... Dlaczego ktoś cierpi z powodu głupoty kogoś innego?... Gdzie tu sprawiedliwość?...
Na to pytanie nie ma prostej odpowiedzi. Właściwie to chyba nawet jest ono źle postawione. Życie wcale nie służy temu, aby realizować jakąś odpłatę, aby wyrównywać winy i zasługi. Jednym przez całe życie wszystko się świetnie układa, mają szczęśliwe, poukładane związki z ludźmi, los oszczędza im dramatów. Lecz inni wciąż z czymś się w życiu zmagają, często biorą na swoje barki konsekwencje cudzych błędów.
Jaki w tym sens?...
Ten sens jest, ale zupełnie inny, niż byśmy się spodziewali, uczeni schematami tradycyjnego, jednak w jakimś stopniu naiwnego teizmu. Religie postulują sprawiedliwość, która w końcu jest od wszechmocnego Boga, więc niejako powinna byc zrealizowana. A tu owej sprawiedliwości w świecie nie widać. Tutaj tradycyjna, naiwna religia nabiera wody w usta, nie wyjaśnia niczego, zasłaniając się "tajemnicą", albo inną formą wykrętu. Tradycyjna religia nie chce się przyznać do naiwności schematu, który proponuje - tej sprawiedliwości, która niby "jest", choć w istocie jej nie ma. A ta tradycyjna religia nie ma nic do zaoferowania, w kwestii wyjaśnienia sensownego tego dylematu.
Wyjaśnienie jest, a nawet niezbyt skomplikowane. Trzeba zaakceptować ten fakt, że życie jest testem. Zostajemy postawieni w obliczu trudnych, może wręcz nierozwiązywalnych sytuacji - bo O TO WŁAŚNIE CHODZI. Abyśmy się okazali, jacy jesteśmy w obliczu tego, że sytuacja jest zła, my...
... po jakiej stronie się opowiemy?
- Niektórzy powiedzą: to nie moja sprawa, ktoś inny zawinił, odczepcie się ode mnie!
Inni jednak zareagują chęcią pomocy, próbami naprawienia szkód. To trochę tak, jak z klęską żywiołową - komuś wichura zniszczyła dom. jeśli to jest bezosobowa wichura, to łatwiej jest nam zrozumieć, że trzeba pomóc. Sąsiedzi się skrzykują, naprawiają, może odbudowują ten dom, pomagają przetrwać czas bezdomności. Bo tamci przecież nie są winni tego, co się stało.
A jakby byli winni?
- Tutaj sprawa się komplikuje, bo jak ktoś jest winny, to może powinien odpokutować, niech ma to bagno, które sobie (i innym) zgotował, niech się z nim boryka...
Ale ów winowajca okazuje się być za słaby, niedojrzały - nie jest w stanie ani zrozumieć swojej winy (wciąż ucieka w neurotyczne zaprzeczanie ewidentnym faktom), ani specjalnie się nie pali do naprawy szkód. Więc może, nawet jeśli jest winowajca, to i tak trzeba pomóc?...
Jest tu obraz Jezusa - kogoś nie mającego winy, jednak biorącego na swoje barki cudze winy. Tak na zdrowy rozsądek to jest wręcz niesprawiedliwe, aby ktoś cierpiał niewinnie z cudzego powodu. Niech ten co zawinił cierpi, a nie ktoś dobry, ktoś kto nie odpowiada za zło - tak nam "logika" podpowiada.
Ale jednak świat doskonałej odpłaty, świat w którym każdy dostaje "to co mu się należy" jest światem nieludzkim, jakoś mechanicznym, pozbawionym daru łaski, poświęcenia, aktów miłości, zaangażowania. W tym świecie takiej zadeklarowanej, automatycznej weryfikowalności duchowość staje się zbędna, niejako umiera.
Więc ci, co to zrozumieją, co prawda z bólem, także z rozdarciem wewnętrznym, co jakimś takim krzyczącym w środku "nie tego chcę, nie tak powinno być!", ostatecznie wezmą także ten cudzy krzyż na swoje barki. Nie powiedzą "to niesprawiedliwe, więc się wycofuję", ale OKAŻĄ SWĄ MOC I WOLĘ DOKŁADAJĄC WŁASNE DOBRO DO SYSTEMU. Bo systemie działającym według reguł, czyli według sprawiedliwości, według prawa odpłaty każdemu, na co zasłużył, nie ma daru, nie ma prawdziwego wyboru, nie osobowej mocy - tego, który łamie reguły w imię dobra, w imię świadomości, w imię miłości.
Grzech jest problemem tego, który zawinił, ale jest też testem dla wszystkich wokół, jest testem dla całej wspólnoty, a przez to jest niejako wręcz TWORZENIEM OWEJ WSPÓLNOTY, jest okazją do ukonstytuowania się uczucia WDZIĘCZNOŚCI, budowaniem podstaw dla szacunku do drugiej osoby.
Tak, w życiu mam przez to "przegwizdane", dobrze "już było". A na dodatek możemy jeszcze nie podołać. A w ogóle to się obarczamy cudzą głupotą, cudzą małością i wrednością, formalnie więc to nie nasza sprawa. Ale oto staje się nasza MOCĄ PODJĘTEJ DECYZJI, a tym samym to MY OKAZALIŚMY MOC. I to o okazanie owej mocy właśnie tu chodzi.

Michał Dyszyński