ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Macam od dłuższego czasu zagadnienie stosowania w dyskusjach technik manipulacji. Temat jest arcyciekawy, a do tego bardzo ważny dla rozwoju świadomości. W dyskusjach odbija się nasza osobowość, psychika, myślenie. To, że coś może być manipulacją w dyskusji, jest zawsze jakimś tropem prowadzącym do konkretnej słabości w naszej psychice, w emocjach, w niezorganizowanym myśleniu. To, że możemy być skutecznie zmanipulowani na określony sposób za pomocą odwołania się do tej, czy konkretnej warstwy naszej emocjonalności, czy braku domknięcia intelektualnego w rozumowaniu, pięknie ujawnia człowiekowi, w czym jest on niekompletny, gdzie jest jeszcze w nim jakaś słabość.

Dlatego chcę w tym wątku stworzyć katalog technik dyskusyjnych, które jednocześnie będą omówione w kontekście ogólniejszych słabości naszej ludzkiej natury. Wiem, że sam podlegam każdej z owych słabości w mniejszym, bądź większym stopniu. Więc nie chcę, aby ktoś odebrał moje opisy technik manipulacji jako próbę walki z kimkolwiek, połączonej z wywyższaniem się, że to ja rzekomo tu miałbym być jakiś "lepszy". Nie! SAM ODCZUWAM TĘ SŁABOŚĆ (każdą z nich!), którą tu opisuję! Odczuwam ją w mniejszym, bądź większym stopniu, a różnię się od tych, którzy nieraz bezwiednie w tych słabościach brodzą (niektórzy tylko po kostki, inni po kolana, a jeszcze inni zanurzeni po szyję), jedynie tym, że ZEZWALAM SOBIE NA REFLEKSJĘ O NICH.
Tu jest ten podstawowy aspekt, który idealnie się nadaje na wstępniak do wątku - rozróżnienie pomiędzy:
- bezwiednym podleganiem słabości (i manipulacjom, czy samemu bezwiednie manipulując)
a
- dostrzeganiem swoich (i cudzych) słabości, gdy się pojawiają, diagnozowaniem siły ich wpływu, dostrzeganiem, na co ten wpływ jest.

"Moc się w słabości doskonali" - ten cytat z listu św. Pawła jest ważnym drogowskazem dla interpretacji tego, co chcę zawrzeć w owym wątku. Przyjrzenie się słabościom, do tego zawsze w trybie: ja też im podlegam, a nie tylko, to ja tryumfalnie komuś je zarzucam (!), jest drogą do osobistej mocy. Dostrzeżenie (szczególnie w sobie!) słabości to bezcenny dar dla doskonalącej się świadomości. A dyskusje są tu genialnym poligonem, na którym można ujrzeć owe słabości z różnych stron, w różnych konfiguracjach.

Będą się starał łączyć ze sobą te dwa aspekty - słabości i techniki manipulacji. Każda technika manipulacji, ma za podstawę jakąś konkretną główną słabość, a do tego zwykle też kilka jednocześnie kilka "pomocniczych" słabości. Zamierzam je wskazywać.

Zacznę od analizy słabości i techniki manipulacji na lenistwo i powierzchowność.
Lenistwo mentalne jest tym głównym ogólnie typem słabości, który sprzyja bardzo wielu manipulacjom. Praktycznie zawsze w jakimś stopniu z lenistwa bierze się pobieżne potraktowanie czyichś deklaracji, a potem wzięcie za dobrą monetę jakiegoś kłamstwa, głupoty, manipulacji. Będąc dociekliwymi, ochronimy się przed większością błędów, bo najczęściej jednak manipulacje nie są aż tak bardzo dobrze skonstruowane, że nie dają się rozszyfrować. Ale jednak trzeba ten wysiłek rozszyfrowywania manipulacji podjąć.
Uzupełniającą mentalnie słabością do lenistwa, w jakimś sensie też i motorem dla tegoż lenistwa, jest bezwiedne, emocjonalne traktowanie tego, co do nas dociera. Emocjonalność ma tę przykrą cechę, że próbuje zawłaszczyć myślenie, blokując krytycyzm. Im bardziej jesteśmy emocjonalni, tym bardziej jesteśmy też bezkrytyczni, skupieni na jednej głównej sugestii. Dlatego większość z tych, którzy będą manipulowali nami za pomocą zniechęcania nas do krytycznego spojrzenia na to, co głoszą, dorzuci chętnie jakiś aspekt emocjonalny, który pomoże uśpić w nas czujność i krytycyzm.

Jak to działa już konkretnie w dyskusjach?...
Bardzo wyrazistym przykładem manipulowania w opisywany sposób jest z jednej strony bardzo emocjonalne, wpierające ogłaszanie swoich racji, a z drugiej silne rozmywanie, manipulowanie sposobem podawania własnych tez, tak że praktycznie nie ma jak krytycznie tych tez przeanalizować. Manipulujący stara się zatem własne tezy stawiać
- silnie emocjonalnie
- a warstwie intelektualnej w sposób niejasny, rozmyty, tak, że nie wiadomo, o co chodzi.
Jak na to domyślnie zareaguje nasz psychika?...
- Standardowo jako przy każdej manipulacji na "kij i marchewkę". Marchewką tutaj jest ta emocjonalność, do której mimowolnie lgnie instynktowna część naszej psychiki, a kijem jest narastająca w podświadomości sugestia, iż i tak nie da się ustalić, o co manipulującemu właściwie chodzi, że będzie to trud i tak włożony na marne.
Nasza psychika, zniechęcana z jednej strony tym postawieniem kwestii intelektualnych w postaci gmatwaniny nie rokującej zbytnio na uładzenie się z nią, a wpychana w sugestię "tu jest tak wyraziście, tak emocjonalnie, tak od serca, więc przyjmij bezkrytycznie to, co tu głoszę", często ulegnie.

Bo za dużo trudu kosztowałoby nas docieranie do prawdy...
Bo to wymaga dyscypliny...
Bo tutaj oto ktoś chce, abyśmy przyjęli jego przekaz, tak chce, a my chyba empatyczni jesteśmy...
W końcu psychika niejednego ulegnie - przychyli się do sugestii kłamcy, czasem jawnego wroga. I ta psychika da się wmanipulować w fałsz, często zostanie wykorzystana do zła, do wrogich celów. A wszystko dlatego, że przyjemniej jest mieć ten "emocjonalny ład" oparty o uproszczone spojrzenie na sprawy, połączony z odrzuceniem tego wysiłku, jaki musielibyśmy włożyć w rozpoznanie spraw, gdybyśmy mieli zrobić to krytycznie, czyli rzetelnie. Lenistwo wygrywa, a my dajemy się zmanipulować.

Michał Dyszyński

Obfuskacja dyskusji
Termin "obfuskacja" znany jest programistom [link widoczny dla zalogowanych]. Technika z nim tą koncepcją związana, polega z grubsza na takim tworzeniu kodu komputerowego, aby był on ekstremalnie trudny do analizy przez człowieka - programistę. Ponieważ część kodu, z przyczyn licencyjnych musi być otwarta, ale dany programista jednak nie chce, aby jego pracy użyto w innym programie, albo też nie chce, aby ktoś sobie łatwo dostosował jego kod do własnych celów, zmieniając to, czy owo, to programiści zaciemniają ów kod, starając się uczynić go maksymalnie nieczytelnym, aby zorientowanie się w jego logicznych zależnościach wymagało bardzo dużego wysiłku. To zniechęci zapewne wielu, którzy by chcieli jakoś po swojemu danego programu otwartoźródłowego użyć.
Podobną intencję mają nieraz manipulanci dyskusyjni. Gdy czują, że w uczciwej argumentacji nie są w stanie wybronić swoich wątpliwych racji, wtedy mogą próbować przekształcenia dyskusji w mniej merytoryczną, w taką, gdzie ich słabość argumentacyjna będzie ukryta. Oto przykładowe sposoby na obfuskację dyskusji:
- wprowadzanie do dyskusji wielu zbędnych elementów, ciągłe odchodzenie od tematu
- celowo (albo półświadomie) mętne, niejasne formułowanie myśli
- przekręcanie wypowiedzi oponenta, aby potem w tym mylnym kierunku próbować kierować dyskusję
- dodawanie nadmiarowej emocjonalności, szczególnie ataków personalnych
- skupianie się na drugorzędnych aspektach, kwestiach formalnych, domaganie się spełniania jakichś dziwnych żądań.
- odwoływanie się do treści (w tym źródeł) trudno dostępnych
- odwoływanie się niejasne do źródeł zewnętrznych
- przykrywanie wszystkiego ogólną gadatliwością, dygresyjnością.

Czasem powyższe elementy wystąpią i w normalnej dyskusji, bo oczywiście nie jesteśmy jako dyskutanci idealni. Manipulantów można jednak poznać po tym, że najczęściej w ogóle trudno jest wskazać jakąkolwiek ich treść (albo pojawia się ona sporadycznie) poza właśnie masą śmieciowego tekstu, w którym albo nie wiadomo, o co piszącemu chodzi, albo odwrotnie, wygląda na to, że komuś bardzo mocno (sugestywnie jest to przedstawiane) o coś...
co "dziwnym trafem" nie jest przedmiotem dyskusji, tylko wyraźnie wygląda na zmyłę, na próbę odciągnięcia uwagi od tegoż przedmiotu

Michał Dyszyński

Walka o zdobycie wyróżnionego/wyższego statusu
Standardowo w uczciwej dyskusji dwóch dyskutantów uznajemy tych dyskutantów RÓWNOŚĆ. Żaden z nich nie głosi z zasady niczego "bardziej prawdziwie", czy jakoś ogólnie "bardziej". Takie traktowanie dyskusji jest oczywiście nie na rękę tym, którzy w dyskusji mają nieuczciwe intencje, chcąc manipulować. Dlatego gros dyskusji okazuje się być, mniej lub bardziej widoczną, walką o dominację, czy inną formę zapewnienia sobie "ustawowej" przewagi nad oponentem.
Ogólnie dominacja jest atrybutem władzy i przemocy. Kto dominuje, temu jest "wolno" więcej, ten w starciu dwóch słow - jego i oponenta - ma domyślnie przewagę. Wtedy nie obowiązuje już "słowo przeciw słowu", lecz coś w rodzaju "moje słowo pokonuje twoje słowa".
Czym się zdobywa tę dominację?
- Dominacja jest pojęciem zdecydowanie bardziej emocjonalnym niż intelektualnym. Czysty intelekt właściwie jest sprzeczny z ideą dominacji personalnej. Za to emocjonalnie patrząc na relacje osobowe, szybko się zorientujemy, iż w nich dominacja gra kluczową rolę. To sugeruje odpowiedź na pytanie: czym/jak zdobywa się dominację?
- Dominację okazuje się wykazaniem swojej przewagi na polu emocjonalnym, związanym z okazywanie różnych emocji - w szczególności gniewu, groźby, szantażu. Dominacja jest ściśle związana z agresją, a nawet jeśli jej wprost nie wykorzystuje, to przynajmniej sugeruje możliwość jej użycia.
Dominacja jest instynktownym, zwierzęcym mechanizmem wpływu i ustalania relacji między osobnikami. Intelekt najczęściej niewiele w niej jest w stanie zadziałać. Osoba o silnie intelektualnych aspiracjach raczej powinna się pogodzić z tym, że relacja z osobami skłonnymi do dominacji będzie destrukcyjna, gubiąca sensy, frustrująca, a ostatecznie intelektualnie nieperspektywiczna. Bo dominator po prostu "nie rokuje" na płaszczyźnie intelektualnej, on szybko zlekceważy kluczowe reguły dochodzenia do prawdy i będzie próbował je podmienić na swoją życzeniowość, na uznanie, że jest tak, jak on sobie życzy, bo...
... bo to on właśnie tak sobie życzy! Na początku może dominator jeszcze ukrywać tę intencję, jednak dość szybko się z nią wysypie, bo dominatorzy nad tą swoją własną tendencją psychiczną też nie panują, więc będą ją okazywali bezwiednie.
Efektem zachowań dominacyjnych jest ciągła presja na wykazywanie swojej wyższości pod praktycznie dowolnym pretekstem.
To, że pretekst jest tu dowolny, samo w sobie jest ważnym aspektem sprawy. Gdyby pretekst miał twarde ramy, to w większości przypadków nie byłby pretekstem do dominacji, tylko naturalnie ewoluowałby do uzgodnionej reguły, czyli już środka ze sfery intelektualnej. Więc to nie będzie tak, że dominator zechce się na dłużej trzymać zasad - przynajmniej nie w znaczeniu RÓWNYCH zasad. On może się powoływać na "zasady", ale w jego powoływaniu się zawsze będą to zasady deklarowane i oceniane pod względem realizacji przez niego. Bo to on rządzi, a do tego rządzi PERSONALNIE, czyli "nie musi się tłumaczyć".

Michał Dyszyński

Manipulacja pytaniami retorycznymi i mnożeniem tak kolejnych wątpliwości
Częstą taktyką uciekania od poruszonych niewygodnych dla danej osoby kwestii, jest "odpowiadanie" za pomocą odwrotnego zadawania retorycznych pytań.

Oto przykład:
Ktoś zadaje pytanie: a gdzie w tej twojej argumentacji jest w ogóle odniesienia się dyskutowanych tez?...
- Manipulujący ripostuje: a bo to można być w 100% pewnym, o jakich tezach dyskutujemy?
Tu ktoś nie daje się zbyć: tezą jest twierdzenie X.
- Manipulujący też ma tu odpowiedź: a skąd wiadomo, że jest to poprawnie sformułowane twierdzenie?
itd.

Moją radą dla dyskutantów, którzy traktują dyskusję poważnie: jest mała szansa na konkluzywność dyskusji z takim jawnie "retorycznym oponentem". Jak się nie chce tracić swojego cennego życiowego czasu, lepiej w porę zająć się czymś bardziej produktywnym (a na pewno też mniej frustrującym), niż takowa dyskusja.
Ja od jakiegoś czasu mam zasadę, aby po prostu odpuszczać sobie dyskusje ze "zbyt retorycznymi" oponentami. Albo, jeśli nie mam nic do roboty i jeszcze mam jakieś dodatkowe powody do tych dyskusji ciągnięcia, to przynajmniej Z ZASADY POZBYWAM SIĘ NADZIEI, że taka dyskusja będzie czym więcej niż forma zabawy w mielenie niekonkluzywnych sformułowań. Takiej dyskusji po prostu nie warto jest brać na poważnie, bo retoryczny dyskutant już ją uczynił jedynie pustą zabawą w słówka.

Michał Dyszyński

Ja w pewnym momencie, gdy uświadomiłem sobie, że zawsze próbując przekonywać, zahaczam o manipulację. Właściwie to jedynym naprawdę skutecznym sposobem niemanipulowania byłoby chyba zrezygnowanie z przekonywania w ogóle. Ale wtedy chyba należałoby też przestać się komunikować z ludźmi, bo przekonywanie jest po prostu formą wyrażania swojej osoby, niemal każdy kontakt z drugim człowiekiem jakoś do czegoś choć trochę "przekonuje". Dlatego zluzowałem sobie zasadę nie manipulowania, przechodząc od paradygmatu niemanipulowania w ogóle do zasady: aspekt manipulacji trzymam w ryzach, unikam namolności, presji, wykorzystywania psychicznych słabości.

W takim ujęciu paradygmat niemanipulowania sprowadzi się do pewnego zbioru reguł nienapastliwej, skupionej na poszanowaniu woli i myślenia drugiej osoby ŁAGODNEJ POSTACI PRZEDSTAWIANIA SWOICH RACJI.
Łagodność, nie wymuszanie, uwzględnianie uwarunkowań drugiej osoby, pogodzenie się z różnicami rozumienia i odczuwania między ludźmi - to jest klucz.
Zatem z góry zakładam, że moje poglądy WCALE NIE MUSZĄ BYĆ PRZYJĘTE!
Wręcz źle by było, gdyby ktoś próbował przyjąć moją argumentację "w całości jak jest"!
Jeśli już miałbym spełnić jakąś pozytywną rolę w czyimś rozwoju myślenia, w mentalnym dojrzewaniu, to chodziłoby nie o inwazyjne przeformowanie jego osobowości i przekonań do mojej wizji, ale delikatne, nieagresywne nakierowanie, stworzenie SUGESTII DO ROZWAŻENIA, które dalej powinny jeszcze zostać osobiście przez daną osobę przepracowane, zintegrowane z jej przekonaniami.

Zasadą byłoby: niech ten człowiek ostatecznie SAM ZADECYDUJE, co mu pasuje z tego, co mu sugeruję.