ŚFiNiA

Michał Dyszyński

W teorii prawa jest pojęcie
ducha prawa
litery prawa.
Przykłady są banalne, a podam jeden - literą prawa jest, aby nie przechodzić przez ulicę na czerwonym świetle. Ta litera powstała z pewnego ducha - z idei, którą jest bezpieczeństwo i możliwie sprawny ruch pojazdów i ludzi przekraczających skrzyżowania. Przestrzeganie litery prawa ma sens, o ile nie naruszamy ducha prawa. Odnosząc się do przykładu - jeśliby nawet było tak, że pali się czerwone światło, jednak nie ma zagrożenia na jezdni, a za to rozpędzona ciężarówka, nad którą kierowca stracił panowanie właśnie wjeżdża na chodnik, to tylko kompletny głupek trzymałby się litery w stylu "skoro pali się czerwone, to nie ucieknę z chodnika za żadne skarby, niech mnie nawet ta ciężarówka przejedzie". Duch prawa jest powodem, dla którego prawo powstało i ma wyższy priorytet niż litera prawa. Jeśli występują wątpliwości względem tego, czy prawo zostało zachowane w jakiejś sytuacji, to samo rozpatrywanie litery jest niepoprawne. Bo jeśli litera kłóciłaby się z duchem prawa, to duch ma głos decydujący, bo to w celu wypełnienia tego ducha, prawo w ogóle powstało, a nie odwrotnie.
Ludzie jednak potrafią odwracać to, co jest poprawne. Nawet w Biblii jest opisany taki przypadek:
(1) Pewnego razu Jezus przechodził w szabat wśród zbóż. Uczniowie Jego, będąc głodni, zaczęli zrywać kłosy i jeść. (2) Gdy to ujrzeli faryzeusze, rzekli Mu: Oto Twoi uczniowie czynią to, czego nie wolno czynić w szabat. (3) A On im odpowiedział: Nie czytaliście, co uczynił Dawid, gdy był głodny, on i jego towarzysze? (4) Jak wszedł do domu Bożego i jadł chleby pokładne, których nie było wolno jeść jemu ani jego towarzyszom, tylko samym kapłanom? (5) Albo nie czytaliście w Prawie, że w dzień szabatu kapłani naruszają w świątyni spoczynek szabatu, a są bez winy? (6) Oto powiadam wam: Tu jest coś większego niż świątynia. (7) Gdybyście zrozumieli, co znaczy: Chcę raczej miłosierdzia niż ofiary, nie potępialibyście niewinnych. (8) Albowiem Syn Człowieczy jest Panem szabatu. (Ewangelia Mateusza 12)

Zaś podsumowanie tego, o czym tu mówię w kontekście zasady świętowania szabatu jest tu: (27) I dodał: To szabat został ustanowiony dla człowieka, a nie człowiek dla szabatu. (Ewangelia Marka 2:27)
Szabat został ustanowiony dla Żydów po to, aby działo się pewne dobro w ich życiu. Dobro człowieka jest celem głównym, do którego jednym ze środków było uporządkowanie zależności praca - odpoczynek za pomocą odgórnego nakazu świętowania siódmego dnia tygodnia, czyli powstrzymania się wtedy od pracy. Ale to dobro jest celem, a nie konkretny środek, który to dobro miał przybliżać jest tym zasadniczym celem. Nie można spraw stawiać na głowie, nie może ogon kręcić psem.
Przypadek z szabatem jest mi tutaj tylko przykladem. Wziąłem go, aby nie wymyślać swojego przykładu, dzięki czemu wiele osób (tych znających Biblię) szybciej skojarzy sytuację. Celem tego przykładu było pokazanie zależności litera - duch prawa, co dalej chciałbym uogólnić na zależność konkretne wdrożenie idei - sama idea.
Ideą ogólną jest np. zachowanie zdrowia. Wyrazem wdrożenia tej idei jest np. budowa szpitali, które z założenia mają służyć przywracaniu zdrowia przynajmniej tym chorym, którym to zdrowie przywrócić umiemy. Budowanie szpitali w oderwaniu od idei - czyli np. budowanie szpitali, w których można byłoby leczyć tylko takie choroby, których akurat w danej społeczności po prostu nie ma (np. szpital polski leczący tylko choroby tropikalne, nie spotykane w Polsce). To nie miałoby sensu. Wdrażanie idei powinno być w ścisłym związku z samą ideą - z jej sensem.
Zbiegam w tych rozważaniach do zagadnienia ciekawego o tyle, że dotyczy ono pewnej formy manipulacji (czasem w jakimś stopniu mimowolnej, czasem będącej wyrazej świadomej, ale złej woli), gdy ktoś za pomocą bardzo ortodoksyjnego skupiania się na literze/wdrażaniu idei de facto zaprzecza jej sensowi.
Z takim przypadkiem mieliśmy do czynienia właśnie w tym przykładzie ewangelicznym - oto niewinne zjedzenie ziaren pszenicy w szabat (powiązane z wyłuskaniem ziaren z kłosu - czyli formą pracy), służące duchowi prawa, zostało przez faryzeuszy wytknięte jako nieposzanowanie szabatu. Ortodoksja w traktowaniu prawa świętowania szabatu ostatecznie obróciła się przeciw idei.

Przykładów takiego mechanizmu można podać więcej. Jednym z ciekawszych jest znany strajk włoski. Polega on na tym, że pracownicy sabotują pracę poprzez bardzo drobiazgowe przestrzeganie przepisów prawa pracy i regulaminów w pracy. Przepisy te w założeniu mają służyć, aby praca przebiegała sprawnie. Ale gdy się je przesadnie potraktuje, to obróci się to dokładnie przeciw tej idei, którą takie przepisy reprezentują.

Przykładem tutaj może być też choćby ironiczne, sarkastyczne zgadzanie się w czymś z oponentem. Tutaj też mamy sytuację, w której PRZESADNE POTRAKTOWANIE jakiejś tezy, idei obraca się przeciw niej. Przykładowo, gdy ktoś upiera się przy tym, aby nigdy, ale to przenigdy nie spóźnić się do pracy, można potraktować go (zbyt) serio i uznać: no tak, skoro tam absolutnie nie mam prawa się spóźnić, to w kontekście tego, że komunikacja może stanąć, a mój samochód może się popsuć, to jedyną możliwością jest to, że będę zawsze nocował w firmie...

Do czego zmierzam (dodatkowo)? - do podważenia naiwnego przekonania co niektórych, że zawsze: im więcej zaangażowania w (nawet) słuszną sprawę, tym lepiej. To tak nie działa. Zaangażowanie ma swoje optimum, po przekroczeniu którego, zwiększając natężenie starań, przesadzając z zaangażowaniem sprawie/idei bardziej się szkodzi, niż pomaga.

Przesada może być stosowana nawet jako szczególnie perfidna forma sabotażu. Strajk włoski jest tylko jedną z metod, a można jeszcze torpedować wykonywanie prac, wymuszając różne (rzekomo) niezbędne czynności sprawdzające, diagnostyczne, sprawozdawcze (a wszystkie one mogą być deklarowane jako wyraz dbałości o poprawność wykonywania pracy). Można odciągać pracowników od pracy, nawet... wymuszając na nich wysłuchiwanie przez nich pogadanek na temat tego, jak to oni sprawnie powinni pracować. :shock:

Ciekawym przypadkiem sabotowania bezpieczeństwa informatycznego w firmach jest narzucanie pracownikom częstej zmiany haseł, które dodatkowo muszą mieć bardzo skomplikowaną postać - z udziałem różnego rodzaju znaków i wyjątkowo długich. Efektem takiej praktyki staje się konieczność zapisywania sobie owych haseł przez pracowników (co z kolei może wykorzystać napastnik, bo pewnie niejedno takie hasło znajdzie na jakiejś karteczce w pobliżu komputera), jako że niewielu jest w stanie w pamięci zachowywać hasła. A jeśliby ktoś nie zapisał sobie tego, hasła to z kolei problemy powstaną na linii pracownik (który zapomniał hasła) - administrator komputera, który musi hasło resetować. Przy nieustannych resetach haseł, spada czujność administratora, bo ten po jakimś czasie przyzwyczaja się, że ciągle ktoś zmienia swoje hasło, a to może wykorzystać napastnik podszywający się pod pracownika.

Podsumowując: przesada, skrajna ortodoksja, fanatyczne traktowanie reguł, idei, czy właściwie wszystkiego, co się da tak potraktować w ostatecznym rozrachunku, często okazuje się działaniem przeciwskutecznym, sabotującym ideę, którą rzekomo się wspiera.

Michał Dyszyński

Ortodoks to mentalny mięczak w tym sensie, że jest to osoba, która tak się obawia tej niepewności w zakresie możliwości popełnienia błędu, iż tworzy sobie jakąś sztuczną, skrajną instancję rozumienia spraw. Jeśli ortodoks miałby mieć problem z tym, czy święcić dzień uznany za święty tak czy inaczej, to wyznaczy sobie skrajnie ustawione rygory owego świętowania. Zapewne ma przy tym nadzieję, iż jak się w tym rygoryzmie umęczy, to już nikt mu nie będzie mógł zarzucić życzeniowego potraktowania sprawy. Ortodoks nie zauważa, iż naraża się na zarzut z innej, chyba bardziej istotnej strony - że postępuje anachronicznie, głupio, bez sensu, wystawiając bardzo kiepskie świadectwo swojemu rozumowi. Bo rozumny człowiek weźmie na klatę problem niejednoznaczności, a nie zamiecie go pod dywan, udając przed samym sobą, że spełnienie jakichś tam wybranych rygorów, na pewno załatwi sprawę. Otóż nie załatwi tej sprawy, a często jeszcze ją pogorszy.

Michał Dyszyński

Trochę mi pasuje do tego tematu ta moja własna odpowiedź Andy-emu w wątku, który założyłem w Kawiarni