ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Wg mnie o prymat w konkurencji kłamstwa/zakłamania, które jest najczęstsze w ludzkich rozpoznaniach i deklaracjach najlepszym kandydatem do pierwszego miejsca jest następujące przekonanie: skoro słuszne jest to, czego możemy być pewni, to znaczy, że to czego już teraz pewni jesteśmy, musi być słuszne.

Trochę inaczej rzecz ujmując, kłamstwo to w istocie propaguje iluzję, iż wytwarzając w swoich ocenach przekonanie pewności, sprawiamy, że związana z nim teza staje się (bardziej) słuszna.
Kłamstwo to (błąd rozumowania) w istocie związane jest błędem EKWIWOKACJI w rozumieniu słowa pewność. Są bowiem dwa najczęstsze użycia słowa pewność, które pomimo podobieństwa w znaczeniach, w istocie wyrażają znacząco inne idee.

Weźmy takie konteksty:
Kontekst 1: Możemy być pewni, że skacząc z wysoka bez zabezpieczeń na twardą powierzchnię doznamy poważnych urazów, albo nawet grozi nam śmierć.
Kontekst 2: Ludzie pewni siebie zwykle lepiej sobie radzą w sytuacjach wymagających od nich decyzji.

Pojęcie pewności ma swoje dwie mocno odmienne instancje
- jest "pewność" w znaczeniu bycia obiektywną, uzasadnioną informacją
ale też
- jest "pewność" w znaczeniu pewności siebie, okazywanie innym postawy pewności swoich przekonań.
Wielu ludziom jakby się te dwie pewności utożsamiały, co dalej skutkuje wnioskowaniem z okazywanej pewności siebie, jako potwierdzenia, uprawdopodobnienia informacji, słuszności tez. Niektórym owo utożsamienie sięga w jeszcze większy absurd - zdają się hołdować intuicji, iż samo przemawianie z pewnością, robienie autorytarnej atmosfery wokół swoich deklaracji może mieć moc czynienia tych deklaracji bardziej słusznymi, obiektywnymi.
\I choć takie wnioskowanie, jak je wprost tu się przedstawia, wygląda na jawny absurd, to intuicyjnie wnioskujący ludzie skłaniają się ku niemu. Jeśli się bowiem człowiek nie zmusza do reżimu intelektualnego, jeśli nie umie odcedzać intuicyjnej, emocjonalnej warstwy swoich przekonań od logicznie uzasadnionej, to takie manipulacje ze strony intuicji i emocji w ich umysłach przejdą, jako poprawne wnioski.

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Nie tak dawno w jednym z oglądanych przeze mnie filmów pojawia się scena, w której przełożony ruga podwładnego, który okazał swoją niepewność w zakresie tego, czy informacja przez niego przekazywana jest poprawna: nie chcę od ciebie żadnego "może", pytam jeszcze raz "czy to na pewno jest właśnie tak?".
I co ma odpowiedzieć na taką presję osoba, która z tych, czy innych powodów nie osiągnęła pewności w danej sprawie?... Ona ma ten fakt "zaczarować" na życzenie przełożonego?...
W filmie zatem podwładny zmienia sposób, w jaki przedstawia swoje informacje - tym razem poprawia się, formułując je tak, jakby były one pewne i sprawdzone. Tylko że to przecież nie zmieniło faktów, nie spowodowało, iż brak pewności w tej sprawie, który zapewne jednak miał jakieś istotne przesłanki, znikł, a także, iż teraz już nastała obiektywna pewność.
Na tym świecie osoby u władzy domagają się wielu kłamstw od swoich podwładnych, wymuszają te kłamstwa. Także względy towarzyskie w licznych przypadkach prowokują ludzi do kłamania. Kłamstwo jest wpisane w nasze życie głębiej, niż o tym z reguły sobie myślimy.

W Biblii jest taki piękny cytat, który ja uważam za głos za postawą niezakłamywania, nawet tylko w tej łagodnej postaci "marketingu" wobec swoich słów niczego, co się deklaruje.
(33) Słyszeliście również, że powiedziano przodkom: Nie będziesz fałszywie przysięgał, lecz dotrzymasz Panu swej przysięgi. (34) A Ja wam powiadam: Wcale nie przysięgajcie - ani na niebo, bo jest tronem Bożym; (35) ani na ziemię, bo jest podnóżkiem stóp Jego; ani na Jerozolimę, bo jest miastem wielkiego Króla. (36) Ani na swoją głowę nie przysięgaj, bo nie możesz nawet jednego włosa uczynić białym albo czarnym. (37) Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie. A co nadto jest, od Złego pochodzi. (Ewangelia Mateusza 5)

Owo zalecenie "wcale nie przysięgajcie" jest niczym innym, jak tylko odwołaniem się do powszechnej praktyki lansowania tego, co mówimy na bardziej wiarygodne, pewniejsze, niż by to wynikało z samego przedstawienia sprawy. Samo przedstawienie byłoby owym "tak, tak nie, nie". Ale wielu to nie wystarcza, chcą odbiorców zmanipulować, aby uznano owo przedstawienie za mające większą wagę i moc. Jezus określa taką praktykę "od złego pochodzącą".
Jest w tym sens ogólny, daleki od religii, jest właśnie sens epistemiczny. Przedstawiając coś ludziom, najuczciwiej będzie, jeśli nie będziemy na nich wymuszać, manipulować nimi, aby nam uwierzyli bardziej, niż to z samej treści komunikatu wynika. Ja rozszerzam sobie tę zasadę niepoprawiania odbioru moich opisów o kolejne ograniczenia:
- nie powoływać się na autorytet,
- nie straszyć, że coś stanie się źle (z wyjątkiem sytuacji, gdy rzeczywiście wprost mówimy, iż coś złego może się stać), jeśli się nam nie zaufa,
- nie podlizywać się odbiorcy,
- nie pogrywać na emocjach, czy ego odbiorcy.
Zatem też z reguły nie deklaruję swojej pewności. Wręcz przeciwnie - często od razu do swoich stwierdzeń dorzucam garść wątpliwości, sam przewiduję, co może być przeciwne temu, co mówię. U mnie całkowita pewność prawie nie występuje. Z jednym wyjątkiem: jestem pewny, że nie mam prawa głosić moich przekonań jako na pewno słuszne dla każdego i w każdych warunkach. :rotfl:

Semele

To oczywiste, że Twoje przekonania są Twoimi przekonaniami i masz prawo je mieć a nawet głosić.

Czy są sluszne?
To już ocenia każdy odbiorca indywidualnie.

Michał Dyszyński