ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Dyskusje nad integryzmem kontra progresywnymi prądami w religijności w moim odczuciu wyłoniło dwa typy podejścia do myślenia i idei prawdziwości w ogóle. Tryb myślenia, który przypisuję integrystom, nazwałbym "pomnikowym".

Myślenie jest w stylu "pomnikowym".
W tym myśleniu jest silnie odznaczający się aspekt czczenia sformułowań, stawiania ich na piedestał, uznawania głównie ich roli symbolicznej, także integrującej społeczności poczuwające się do danych sformułowań. Przy myśleniu pomnikowym unika się tworzenia większej ilości połączeń owego przedmiotu myśli z resztą koncepcji, rozpoznań, okoliczności, a skupia się na powiązaniach głównych, bardzo podstawowych. W tym typie myślenia idee mają mieć formę zbliżoną do osobowości, mocy, a nawet władzy samej w sobie - one mentalnie "po prostu są", często niejako same w sobie są "wielkie", albo i "święte". W tym podejściu blokuje się krytycyzm wobec tej idei, a próbuje ją wypromować jako coś samego w sobie, jako obiekt pewnej formy czci. Owa cześć ma chronić rozumienie danej idei przed zmianami, innym niż poprzednio podejściem, włączaniem do nowych rozumowań.

Myślenie w stylu "użytkowym" traktuje idee jako narzędzia do łączenia z innymi ideami, odczuciami, służy do komunikacji z ludźmi. Takie podejście charakteryzuje się krytycyzmem wobec obiektu myśli, łatwością użycia go w nowych kontekstach, podatnością na modyfikacje, zmiany. Sam obiekt myślenia nie jest jednak ani nadmiarowo atakowany, ani chroniony - ot, po prostu jest testowany, czy się przydaje do celów, jakie mu wyznaczono. Jeśli coś w rozumieniu idei zostanie uznane za warte zmiany, to się tej zmiany dokonuje.

Aby zilustrować różnicę tych podejść, można je porównać do postawy dwóch osób, którzy kupili sobie nowy samochód. Jedna z nich ten samochód używa do codziennej pracy i rozrywki, czyli po prostu jeździ nim, trochę o niego dba, ale nie za bardzo, więc samochód jest często zakurzony, niedoczyszczony, pojawiają się na nim rysy, drobne uszkodzenia itp. To jest podejście użytkowe. Druga osoba traktuje samochód jako wartość samą w sobie, więc trzyma go w bezpiecznym miejscu, mało nim jeździ, za to często myje, pielęgnuje, dba o jego czystość i możliwie nieskazitelny stan. Raczej ta osoba będzie unikać używania swojego samochodu, bo mógłby się on przecież zabrudzić, zarysować, mogłoby się coś mu stać coś innego, a jest on dla owej osoby ważną wartością.

Sztandarowym przykładem pomnikowego traktowania idei są doktryny religijne, ale można dopatrzyć się tego podejścia również w stosunku do wielu dokumentów świeckich - np. w tylu manifestu komunistycznego, czy innych manifestów ważnych dla jakiejś grupy ludzi. Przy pomnikowym traktowaniu treść sformułowana słowami staje się symbolem samym w sobie, jego się już nie dostosowuje, tylko wszystko inne dostosowuje do niego.

Można się w opisywanym podziale trochę dopatrzyć niezbywalnego aspektu myśli - dualizmu stałości ze zmiennością. Tylko mając jakąś formę stałości można mówić o szansie na zmienność. To co byłoby nieustannie zmienne, właściwie w ogóle "nie jest", bo się z owego chaosu zmienności nie wyłoniło. "Zmieniać się" może jedynie coś, co przynajmniej przez jakiś czas było na tyle stałe, że umysł obserwatora jest w stanie dostrzec różnicę pomiędzy tym stanem poprzednim, a następnym.