ŚFiNiA

Michał Dyszyński

W Biblii sformułowanie "Kto się wywyższa, będzie poniżony" powtarza się wielokrotnie. Kiedyś, gdy to sformułowanie czytałem, nie bardzo go rozumiałem. Właściwie to uznawałem je za rodzaj pobożnego życzenia, albo ewentualnie jakiś wyraz arbitralności Boga, który ukarze pyszałków mocą swojego boskiego widzimisię. W każdym razie nie miałaby (w tamtym moim [nie]rozumieniu) kryć się tu żadna filozoficzna treść, czy zestaw zależności. Jednak od jakiegoś czasu, gdy dotarły do mnie pewne refleksje, zaczynam tę frazę traktować jako właściwie rodzaj epistemicznego prawa, jako coś co obowiązuje nie z powodu, że "się tak Bogu zachciało", lecz dlatego, że jest w tym rodzaj nieodpartej "logiki".

Rzecz chyba da się wytłumaczyć na wiele sposobów.

Aspekt wewnętrznej motywacji
Poniżenie wywyższającego się ujawnia się, gdy postawimy pytanie: a dlaczego właściwie tak strasznie ci zależy na tym wywyższeniu?...
Czyżbyś czuł się mały, nieważny?...
- Jeśli tak, to może przeczuwasz obiektywne podstawy ku temu?...
Skoro musisz wkładać ten wysiłek w wywyższanie się, to znaczy że SAM CZUJESZ SWOJĄ MAŁOŚĆ! Tylko się oszukujesz, że jesteś coś wart, bo w istocie może czujesz się malutki, pusty, bez znaczenia? Może twoje poczucie po prostu mówi ci prawdę, więc teraz musisz oszukiwaniem się, tworzeniem zewnętrznych oznak wartości zakamuflować tę prawdę?...
Tak to wygląda z zewnątrz - poniżasz się tym wywyższaniem, bo PRZYZNAJESZ SIĘ, IŻ JEST ONO CI W OGÓLE POTRZEBNE, a tym samym przyznajesz się, że stan twojej wartości wymaga zmian - że jesteś za nisko. Czyli... - ty wiesz! Ty wiesz, że jesteś miernotą, co pragniesz teraz wywyższaniem się ukryć.

Sam nie jesteś w stanie uznać swojej wartości?... Możesz to uznać, ale wypadałoby być konsekwentnym.
Jeśli tak bardzo jest ci potrzebne wywyższenie, polegające na ludzkim uznaniu, to znaczy, że złożyłeś w gestię obcych ludzi prawo do decydowania o twojej wartości. Sam najwyraźniej nie dostrzegasz w sobie powodów do uznania cię za jakoś tam wartościową osobę. Przyznałeś zatem, że to nie ty decydujesz! Inni muszą ci ofiarować tę daninę uznania, to im przynależy to prawo.
Ale gdybyś był w tym konsekwentny - to postawiłbyś sprawę na zasadzie: owszem, oddaję innym prawo do oceny mnie, a więc przyjmę z godnością (chyba i pokorą) tę ocenę. Tak wybrałem i tego się trzymam. Problem w tym, że wywyższający się najpierw składa to prawo do uznania osoby w cudze dłonie, a za chwilę - sam sobie przecząc - odmawia tym osobom owego prawa, głosząc "to ja wam teraz mówię, że jestem lepszy od was!". Wywyższający się, wywyższa SIĘ! Czyli sam nie wie czego chce - jest sprzeczny, bo z jednej strony stawia sprawę na zasadzie "niech mnie inni uznają", aby po chwili ogłosić "nie, to ja siebie wywyższam!". A za chwilę znowu zaczyna żebrać o to, aby to jednak inni go uznali. Aby potem to odrzucić, ogłaszając iż jedyną słuszną decyzją jest ta własna... Sprzeczność, chaos, brak konsekwencji, słabość rozumowania...

Ktoś wywyższający się zwykle po prostu kłamie
Patrząc logicznie na sprawę, każde stwierdzenie zasadne wymagałoby podania kryteriów jego zasadności, weryfikowalności. Jeśli tych kryteriów nie określono, to twierdzenie o wyższości jest puste, epistemicznie wadliwe, nie wiadomo co znaczy. Większość wywyższających się jak ognia unika konkretów W CZYM SĄ WYŻEJ. Wywyższający się najczęściej będą wywyższali się "tak ogólnie", będą chcieli "być lepsi" jakoś tak w nieokreślony sposób. Bo oczywiście sama idea prymatu, wyższości nie jest wadliwa. Jak ktoś ogrywa innych w szachy (w uczciwej grze), to jest lepszym od nich szachistą, czyli te wygrane go jakoś wywyższają. Jednak jeśli spojrzymy na postacie typowych pyszałków ogłaszających swoja wyższość, to dostrzeżemy, że większość z nich nie za bardzo może wskazać ten przedmiot swojej szczególnej wartości. Najczęściej tego przedmiotu nie ma, wyższość pyszałka jest niesprecyzowana, jest wadliwa i oszukana. Więc z punktu widzenia obiektywnej prawdy ta wyższość jest ściemą, czyli nie ma jej...
Wyższość "jest" jeśli WYSTĄPIŁA UCZCIWIE PRZEPROWADZONA KONKURENCJA, w której strony aspirujące do prymatu jakoś by się starły. Zdecydowana większość znanych mi pyszałków nawet nie chce słyszeć o uczciwej postaci pojedynku z tymi, wobec których chcą być wywyższeni. Oni raczej WYWYŻSZAJĄ SIĘ (!) czyli SAMI TO DEKRETUJĄ, bez zasadności stwierdzania, czyli - w obiektywnym sensie - są kłamcami i pozerami, są nie wyżej, tylko niżej. Są poniżeni.

Tu dotykamy kluczowego sformułowania na temat poprawności wywyższania.
Poprawnym jest BYCIE wywyższonym ZEWNĘTRZNYM TESTEM.
Wadliwością jest wywyższanie SIĘ!
Wywyższonym można być PRZEZ KOGOŚ, PRZEZ MOCE ZEWNĘTRZNE, czyli niezależną ocenę.

Michał Dyszyński

TS7

Przysłów 1
20 Mądrość woła na ulicach,
na placach głos swój podnosi;
21 nawołuje na drogach zgiełkliwych,
w bramach miejskich przemawia:
22 «Dokądże głupcy mają kochać głupotę,
szydercy miłować szyderstwo,
a nierozumni pogardzać nauką?
23 Powróćcie do moich upomnień,
udzielę wam ducha mojego,
nauczę was moich zaleceń.
24 Ponieważ prosiłam, lecz wyście nie dbali,
rękę podałam, a nikt nie zważał,
25 gardziliście każdą mą radą,
nie chcieliście moich upomnień:
26 więc i ja waszą klęskę wyszydzę,
zadrwię sobie z waszej bojaźni,
27 gdy bojaźń nadciągnie jak burza,
a wasza zagłada jak wicher,
gdy spotka was ucisk i boleść.
28 Wtedy będą mnie prosić - lecz ja nie odpowiem,
i szukać - lecz mnie nie znajdą,
29 gdyż wiedzy nienawidzili,
gardzili bojaźnią Pańską,
30 nie poszli za mymi radami,
zlekceważyli moje napomnienie;
31 spożyją owoce swej drogi,
nasycą się swymi radami;
32 odstępstwo prostaków uśmierci ich,
bezmyślność niemądrych ich zgubi.
33 Kto słucha mnie - osiągnie spokój,
wytchnienie - bez obawy nieszczęścia».

Wyjścia 32
3 I zdjął cały lud złote kolczyki, które miał w uszach, i zniósł je do Aarona.
4 A wziąwszy je z ich rąk nakazał je przetopić i uczynić z tego posąg cielca ulany z metalu. I powiedzieli: «Izraelu, oto bóg twój, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej».
5 A widząc to Aaron kazał postawić ołtarz przed nim i powiedział: «Jutro będzie uroczystość ku czci Pana».
6 Wstawszy wcześnie rano, dokonali całopalenia i złożyli ofiary biesiadne. I usiadł lud, aby jeść i pić, i wstali, żeby się bawić.
7 Pan rzekł wówczas do Mojżesza: «Zstąp na dół, bo sprzeniewierzył się lud twój, który wyprowadziłeś z ziemi egipskiej.
8 Bardzo szybko odwrócili się od drogi, którą im nakazałem, i utworzyli sobie posąg cielca ulanego z metalu i oddali mu pokłon, i złożyli mu ofiary, mówiąc: "Izraelu, oto twój bóg, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej"».

Kapłańska 26
36 Co się zaś tyczy tych, co pozostaną, ześlę do ich serc lękliwość w ziemi nieprzyjaciół, będzie ich ścigać szmer unoszonego wiatrem liścia, będą uciekać jak od miecza, będą padać nawet wtedy, kiedy nikt nie będzie ich ścigał. 37 Będą się przewracać jeden na drugiego, jak gdyby przed mieczem, chociaż nikt nie będzie ich ścigał. Nie będziecie mogli ostać się przed nieprzyjaciółmi.

Izajasz 30
16 Owszem, powiedzieliście: "Nie, bo na koniach uciekniemy!"
- Dobrze, uciekniecie! -
"I na szybkich [wozach] pomkniemy!" -
Dobrze, szybcy będą ci, którzy pogonią za wami!
17 Tysiąc [ucieknie] przed groźbą jednego,
przed groźbą pięciu uciekniecie,
aż zostanie z was tak mało,
jak żerdź na szczycie góry
i jak znak na pagórku».

Daniel 4
25 Wszystko to spełniło się na królu Nabuchodonozorze. 26 Po upływie dwunastu miesięcy, gdy przechadzał się na tarasie królewskiego pałacu w Babilonie,
27 król odezwał się i powiedział: «Czy nie jest to wielki Babilon, który ja zbudowałem jako siedzibę królewską siłą mojej potęgi i chwałą mojego majestatu?»
28 Nim król jeszcze wypowiedział swoje słowo, padł głos z nieba: «Otrzymujesz zapowiedź, królu Nabuchodonozorze! Panowanie odstąpiło od ciebie;
29 zostaniesz wypędzony spośród ludzi. Będziesz mieszkał wśród zwierząt polnych i będą ci dawać jak wołom trawę na pokarm. Siedem okresów czasu upłynie nad tobą, dopóki nie uznasz, że Najwyższy jest władcą nad królestwem ludzkim».
30 Natychmiast wypełniła się zapowiedź na Nabuchodonozorze. Wypędzono go spośród ludzi, żywił się trawą jak woły, a rosa z nieba zwilżała go. Włosy jego urosły [niby] pióra orła, paznokcie zaś jego jak [pazury] ptaka.
31 Gdy zaś upłynęły oznaczone dni, ja, Nabuchodonozor, podniosłem oczy ku niebu. Wtedy powrócił mi rozum
i wysławiałem Najwyższego,
uwielbiałem i wychwalałem Żyjącego na wieki,
bo Jego władza jest władzą wieczną,
panowanie Jego przez wszystkie pokolenia.
32 Wszyscy mieszkańcy ziemi
nic nie znaczą;
według swojej woli
postępuje On z niebieskimi zastępami.
Nie ma nikogo, kto by mógł powstrzymać Jego ramię
i kto by mógł powiedzieć do Niego: «Co czynisz?»
33 W tej samej chwili powrócił mi rozum i na chwałę Jego panowania powrócił mi majestat i blask. Doradcy moi i możnowładcy odszukali mnie i przywrócili mi władzę królewską, i dano mi jeszcze większy zakres władzy.
34 Ja, Nabuchodonozor,
wychwalam teraz, wywyższam i wysławiam Króla Nieba.
Bo wszystkie Jego dzieła są prawdą,
a drogi Jego sprawiedliwością,
tych zaś, co postępują pysznie,
może On poniżyć.

Abdiasz 1
2 «Spójrz! Małym uczyniłem cię wśród narodów.
Wzgardzony jesteś ogromnie.
3 A pycha serca twego zwiodła ciebie,
który mieszkasz w jaskiniach skalnych,
który na wysokości założyłeś swoją siedzibę,
który mówisz w swym sercu:
"Któż mię strąci na ziemię?"
4 Choćbyś wzniósł się jak orzeł,
i choćbyś nawet między gwiazdami założył swoje gniazdo -
stamtąd Ja strącę ciebie -
wyrocznia Pana.

Izajasz 1
5 Gdzie was jeszcze uderzyć,
skoro mnożycie przestępstwa?
Cała głowa chora, całe serce osłabłe;
6 od stopy nogi do szczytu głowy nie ma w nim części nietkniętej:
rany i sińce i opuchnięte pręgi,
nie opatrzone ani przewiązane,
ni złagodzone oliwą2.
7 Kraj wasz spustoszony, wasze miasta ogniem spalone,
cudzoziemcy tratują wam niwy na waszych oczach:
spustoszenie jak po zagładzie Sodomy.

2 Koryntian 12
5 Z tego więc będę się chlubił, a z siebie samego nie będę się chlubił, chyba że z moich słabości.
6 Zresztą choćbym i chciał się chlubić, nie byłbym szaleńcem; powiedziałbym tylko prawdę. Powstrzymuję się jednak, aby mnie nikt nie oceniał ponad to, co widzi we mnie lub co ode mnie słyszy.
7 Aby zaś nie wynosił mnie zbytnio ogrom objawień, dany mi został oścień dla ciała, wysłannik szatana, aby mnie policzkował - żebym się nie unosił pychą.
8 Dlatego trzykrotnie prosiłem Pana, aby odszedł ode mnie,
9 lecz [Pan] mi powiedział: «Wystarczy ci mojej łaski. Moc bowiem w słabości się doskonali». Najchętniej więc będę się chlubił z moich słabości, aby zamieszkała we mnie moc Chrystusa.
10 Dlatego mam upodobanie w moich słabościach, w obelgach, w niedostatkach, w prześladowaniach, w uciskach z powodu Chrystusa. Albowiem ilekroć niedomagam, tylekroć jestem mocny.

Michał Dyszyński

W kontekście tematu chyba warto byłoby postawić pytanie, które w największym stopniu ujmuje jego istotę:
Co wyznacza moją osobistą wartość?

Odpowiedź w postaci wywyższania się jest wewnętrznie sprzeczna. Bo
- gdybym to ja sam mógł nadawać sobie wartość, to przecież nie musiałbym w ogóle się wywyższać, nie miałoby dla mnie znaczenia, czy te konkurencje z innymi ludźmi wypadają, tak czy inaczej. Bo wtedy po prostu ja po prostu bym wiedział, że tę wartość mam. Nie musiałbym tego ogłaszać, starać się jej promować.
w przeciwnym wypadku
- gdybym uznał, iż to inni ludzie - ich ocena - jest źródłem mojej wartości, to z kolei też nie miałoby sensu wywyższanie się samemu. Skoro bowiem uznałem, że inni ludzie mają władzę wywyższenia mnie, dowartościowania, to poprawnym celem byłoby ułatwienie tym ludziom dokonania jak najbardziej zasadnej, obiektywnej oceny - ICH OCENY, a nie jakiegoś mojego wmuszania owej oceny, powodowania, że niby jest to ocena ludzi, choć tak naprawdę to jest ona wzięta z mojego chciejstwa.
Więc, jakby nie patrzeć, wywyższanie się samemu, lansowanie jest logicznie niespójne - niezależnie od tego, czy uznamy, że to my mamy moc się ocenić, czy to ludzie tę moc wobec nas mają.

Jest tu co prawda jeszcze jedna opcja - cynicznego, wykalkulowanego matactwa. Niektórzy wywyższający się (nie sądzę, aby było ich wielu) może tak nawet sprawę traktują - tzn. że wiedzą, iż są miernotami, jednak ponieważ status miernoty jest niepolityczny i niekorzystny dla osiągania rożnych społecznych celów, więc oszukują, aby ten status podmienić na lepszą wersję. Taka świadomość przynajmniej świadczy o jakiejś postaci rozumu owej osoby (można by to docenić, uznać iż tak do końca oni miernotami nie są, bo zdobyli się na jakąś tam dawkę obiektywizmu i uczciwości przyznania się, co jest dość znaczącym osiągnięciem). Ja jednak uważam, że typowy pyszałek nie jest cynikiem. Typowy pyszałek wierzy, że choć obiektywne wskaźniki jego wartości nie dają podstaw do wywyższenia, to przecież "tak w ogóle to on jest lepszy", tak na bliżej nieokreślonej zasadzie jest lepszy od innych. Twierdzę, że typowy pyszałek najbardziej oszukuje sam siebie, nawet kłamliwie wywyższając siebie wierzy, że on tylko "wyrównuje szanse", jako ze inni "niezasłużenie" uważają się np. za tak samo godnych, czy wartościowych jak on. Typowego pyszałka nie stać na szczerość wewnętrzną.

Uniżający się z kolei, uniża się niekoniecznie dlatego (a przynajmniej niekoniecznie wyłącznie dlatego), że tak sobie postanawia realizować swój wewnętrzny program bycia pokornym, lecz w znacznym stopniu PO TO, ABY DAĆ PRZEMÓWIĆ PRAWDZIE.
Uniżający się jest bliski tej opcji wyboru wywyższającego, w której uznaje się, iż o naszej wartości nie powinniśmy decydować sami, lecz to powinno być oparte o ocenę obiektywną, ale też uniżający się wie, iż nie jest łatwo dać temu "obiektywizmowi przemówić". Zatem uniżający się czyni dla obiektywizmu miejsce, nie próbuje niczego forsować na swoją korzyść, nawet umniejszy się, bo jest przekonany, iż sama prawda jest najlepszym sędzią, więc jeśliby się on uniżył, zaś należy mu się uznanie, to owo uznanie i tak w końcu przyjdzie.
Bo jeśli np. trzeba wyłonić mistrza w jakiejś dziedzinie, to gdyby na start dać od razu najlepsze warunki początkowe faworytowi, to gdyby on wygrał, to nie wiedziałby, czy wygrał dlatego, że mu sprzyjały warunki, czy dlatego, że sam jest wygranej wart. Inaczej jest, gdy ktoś przekonany o swojej wartości zająłby jakieś poślednie miejsce, zaś w wyniku rozstrzygnięć przyznano by mu mistrzostwo, to on wiedziałby, iż owo mistrzostwa raczej jest zasłużone.
Wywyższający się postępuje dokładnie odwrotnie od powyższego. On już na start próbuje sobie wywalczyć jak najlepsze warunki początkowe. Samymi tymi próbami daje wyraz swojej niepewności i przeświadczeniu o tym, że w istocie jest słaby. To wywyższającego się PONIŻA W OCZACH BYSTRYCH OBSERWATORÓW. Tacy obserwatorzy, widząc już na start usilne czyjeś próby wywyższenia się, wywalczenia sobie lepszych warunków oceny, właściwie bez przeprowadzenia konkurencji do końca mogą skreślić owego wywyższającego się. Bo gdyby miał wiarę we własne możliwości, to by się tak nie starał o asymetryczne, na swoją korzyść zasady oceny.

TS7

Po co w ogóle się wywyższać?
I po co się poniżać?
Czy dla wywyższającego się równość jest poniżającą?
Czy dla poniżającego się równość jest wywyższająca?
Wywyższenie jest dualne z poniżeniem?
Jak jest jedno to i drugie?

Marek 3
24 Jeśli jakieś królestwo wewnętrznie jest skłócone, takie królestwo nie może się ostać.
25 I jeśli dom wewnętrznie jest skłócony, to taki dom nie będzie mógł się ostać.

Czy w królestwie gdzie są wywyższeni i poniżeni może nie być skłócenia w perspektywie nieskończoności?

Mateusz 22
39 Drugie podobne jest do niego: Będziesz miłował swego bliźniego jak siebie samego.

Gra skończona vs gra nieskończona to inne zasady?
Dylemat więźnia jednorazowy vs skończony vs nieskończony?

Michał Dyszyński