ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Osobiście uważam, że odpowiedź na pytanie z owego wątku - Jak nie dać się zmanipulować? - jest jednym z niezbywalnych celów życia człowieka na Ziemi. Jest celem wyznaczonym nam przez Boga. Broniąc się przed manipulacją odnajdujemy/budujemy SIEBIE.

Na start wchodzimy w życie manipulowani z różnych stron - manipulują nami rodzice, wychowawcy, nasze emocje, instynkty. Te manipulacje niekoniecznie są wrogie, często wręcz są dla naszego dobra. Ale są to manipulacje, co po jakimś czasie wychodzi na jaw. Okazuje się na przykład, że nie ma świętego Mikołaja, że rzeczy wcale nie są jednoznaczne. Dowiadujemy się mnóstwa rzeczy sprzecznych z tym, co nam w dzieciństwie mówiono - np. tego, że starszych wcale się nie trzeba zawsze słuchać, że można zabawić się zapałkami (jeśli się ma już odpowiedni wiek), że wujek Stasiek po prostu umarł, a nie pojechał gdzieś daleko.
Dowiadujemy się w końcu też, że manipulują nami nasze zmysły, instynkty, potrzeby - czyli np. że jedzenie czekolady wcale nie jest "tak w ogóle dobre", jak się to zdaje przy pierwszym kontakcie, albo że pobicie kolegi nie jest tylko ogólnie jakimś sukcesem i tryumfem (co nam niejednoznacznie sugerowały emocje, a my nie pytaliśmy o nic ponad ten sugestie), lecz że niesie różne skutki uboczne.
W tradycji chrześcijańskiej manipuluje człowiekiem diabeł. W diabła manipulującego nami można wierzyć, bądź nie, ale bez względu na tę wiarę, większość ludzi chyba zgodzi się z tym, że życie tak jakoś się toczy, iż trzeba w nim rewidować co chwila jakieś pierwotne przekonania, odczucia, stwierdzenia. Kto tego nie robi, kto chce do końca być tym prostolinijnym naiwnym, przyjmującym wszystko w tej jednej, narzucającej się opcji, ten prędzej czy później napotka na bardzo nieprzyjemne skutki takiej postawy. Bo np. zostanie oszukany przez jakichś cwanych ludzi, bo zawiedzie się na własnych rozpoznaniach tego, co jest dobre, przyjemne, słuszne, korzystne. Świat, który nas otacza tylko czeka na takich naiwniaków, których da się wykorzystać.

Nie będę już dłużej tutaj przekonywał, iż życie jest walką z manipulacja nami, bo owa teza w jakimś stopniu chyba jest na tyle sprawdzona przez każdego człowieka, iż trudno jest jej zaprzeczyć tak w ogóle. O przypadkach manipulacji wokół nas słyszymy i czytamy niemal codziennie.
Z drugiej strony nie chcę tutaj być odebrany jako paranoik, który wszędzie wietrzy podstęp wrogich sił. Nie, nie o to chodzi, aby teraz jakoś głosić wielki spisek bliżej nieokreślonych "onych", którzy w tym życiu nie mają nic lepszego do roboty, tylko głowić się i kombinować, jak to można by nabrać tę niezwykle ważną osobę, jaką jesteśmy my... Odwrotnie - paranoicznym, spiskowym teoriom mówię tutaj NIE (co wcale nie oznacza, iż jakaś tam konkretna teoria spiskowa, czasem nie okaże się choćby w jakiejś części słuszna).
Raczej chciałbym się tu skupić zatem nie tyle na manipulowaniu nas przez jakieś perfidne moce różnych perfidnych i wciąż spiskujących grup, lecz na raczej na tym, jak manipuluje nami nasza własna natura i (często nieświadomie) odruchowość, kulturowość, nawet edukacja.

Aby jakoś zagaić sprawę, skoczę od razu na głęboką wodę i przedstawię kilka tez, w które wierzę w wyżej wymienionym kontekście:

1. Manipulacja jest sposobem w jaki zaczynamy się komunikować, a potem najczęściej komunikujemy.
Już jako niemowlę podświadomie manipulujemy swoich rodziców - wymuszając uwagę, karmienie naszym płaczem. Potem jest tylko gorzej - manipulacje nawarstwiają się, powstają manipulacje obronne, przeciwne itp. Manipulują rodzice i manipulują dzieci. Te manipulacje nie są jakoś z natury wszystkie złe. Większość z tych manipulacji jest dla naszego dobra, a wynika z tego, że rozwijamy się intelektualnie i mentalnie dość powoli, więc komunikacja z nami musi te nasze braki rozumienia rzeczywistości uwzględniać.

2. Manipulujemy sami siebie tym, że NIE ZNAMY POPRAWNEJ POSTACI RZECZY. To że tysiąc lat temu praktycznie wszyscy ludzie uważali, iż Słońce jest tylko jakimś takim obiektem przesuwającym się nad Ziemią, a nie - jak dzisiaj uważamy - kulą gorącego gazu rozgrzanego reakcjami syntezy nuklearnej wynikało z tego, że w głowach owych ludzi nie było podstaw do sformułowania właściwego modelu rzeczywistości. Podobnie dzisiaj jest z nami w większości przypadków - nie wiemy "jak jest", więc tworzymy sobie jakieś wyobrażenia, które uznajemy za prawdę, wielu wręcz uważa za rzeczywistość. Ale nie ma się co łudzić - to są tylko nasze wyobrażenia.

3. Walka z manipulacją nie polega na tym, aby - jakimś magicznym sposobem - nagle stać się istotą wiedzącą o wszystkim, jak to jest, lecz raczej aby zastępować przekonania i wyobrażenia nieperspektywiczne, manipulujące nas ordynarnie, tymi bardziej perspektywicznymi, które w większej klasie przypadków będą się sprawdzały.
Nie ma się co łudzić, że znamy pełnię wiedzy o kosmosie, skoro pożegnaliśmy starożytny model geocentryczny. Ta wiedza, jeśli rozwój ludzkości jakoś nie przyhamuje znacząco za kilkadziesiąt lat będzie znacząco inna, niż aktualna. Wiele dotychczasowych wyobrażeń zostanie znacząco zmienionych. Te wniosek dotyczy nie tylko wiedzy astronomicznej, ale każdej wiedzy, każdego zbioru przekonań, jakie sobie tworzymy.

4. W kontekście naszego osobistego szczęścia kluczowe jest nasze zmanipulowanie polegające na przywiązaniu do kompletnie nierealnych wizji szczęścia, radości, sukcesu. To, co właściwie w kontekście tego wątku jest najważniejsze, to właśnie te aspekty sprawy, których dotykam w tym punkcie. I chcę się właściwie na nich skupić.

Jak manipulujemy sobą z powodu naszej mentalnej słabości, uniemożliwiając sobie dalej szczęście, spełnienie, adekwatne reagowanie na to, co niesie rzeczywistość?
- o tym chciałbym pisać dalej.

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Jedną ze słabości ludzkiego odbioru zachowań społecznych, jest nasza wrażliwość na emocje u innych, a z nimi skłonność do uznawania racji tych, którzy mówią coś z przekonaniem.
Ludzie okazujący zdecydowanie, przekonanie, szczególnie gdy jest w tym wszystkim jeszcze charyzma, gotowi są nieraz uznać za prawdziwe, czy w inny sposób słuszne, bardzo wątpliwe stwierdzenia. Przykłady z historii ludzkości są liczne - Hitler, Manson, przywódcy sekt, czy wielu innych manipulantów historycznych.
Badania naukowców pokazują, że nawet wiedząc, iż jakieś źródło informacji jest mało wiarygodne, ulegamy jego presji, jeśli przekaz jest emocjonalny. [link widoczny dla zalogowanych]
Skoro jesteśmy tacy słabi mentalnie, skoro ulegamy sugestiom nie dbając o ich merytoryczną zawartość, kierując się emocjami, to powstaje pytanie: co w ogóle są warte nasze przekonania, rozpoznania?
Ja sam od dłuższego czasu silnie nie dowierzam swoim rozpoznaniom, które powstają w chwilach zburzenia, w silnych emocjach. Uznaję je za z bardzo dużym prawdopodobieństwem wadliwe, fałszywe. Oczywiście nie na pewno są one fałszywe, ale jest na to szansa dużo większa, niż w przypadku, gdy mam okazję się nad sprawą zastanowić w emocjonalnej ciszy.
W związku z tym próbuję wdrożyć sobie mój osobisty program ochrony przed manipulacją, polegający na tym, aby istotnych decyzji nie podejmować pod wpływem emocji. To trzeba sobie po prostu narzucić, sformułować, a potem wdrożyć WEWNĘTRZNĄ PROCEDURĘ. Potem zaś trzeba stać się trochę takim "prywatnym biurokratą", który w obliczu jakiejś decyzji wymusza na sobie postępowanie według schematu, a utrąca reakcje bezwiedne, pod czyimś wpływem, "zbyt spontaniczne". Uważam, że innej drogi do obrony przed manipulacją nie ma.

Michał Dyszyński

Zagrywka, a argument
Ten atawizm, który powoduje, iż emocje mają w ludziach - biologiczne, ewolucyjne - preferencje, daje taki efekt, iż w dyskusjach dość często emocjonalność jest mylona z posiadaniem argumentów.
W rzeczywistości użycie emocji należy uznać raczej za zagrywkę w dyskusji, ale nie za argument. Zagrywka odnosi się do znacząco innego celu udziału w dyskusji, niż argument.
Argument ma na celu wyłonienie jakiejś postaci merytorycznego wkładu w analizę zagadnienia.
Zagrywka ma na celu samo ustawienie dynamiki dyskusji, aby pewne tezy postawić w lepszym świetle, a inne w gorszym, bazując na emocjach, intuicjach, mechanizmach domyślania się przez dyskutujące, bądź obserwujące dyskusję osoby.

Manipulacja będzie się opierała o zagrywki, a argumenty stosowała tylko wtedy, gdy jest to wygodne. To wplatanie argumentów w dyskusję, która ma na celu manipulację, najczęściej samo jest formą zagrywki.
Przykłady argumentów:
- podanie przykładu odpowiadającego omawianej sytuacji (albo i kontrprzykładu)
- podanie jakiejś statystyki dla przykładów
- wskazanie jaki model odwzorowuje sytuację, która jest przedmiotem dyskusji
- wskazanie błędu w modelu, który ktoś zastosował
...

Przykłady zagrywek w dyskusji:
- użycie epitetu wobec argumentu (bez podania jakiegoś wynikania, wskazania mechanizmu dającego się analizować)
- porównanie zagadnień z dyskusji do jakiegoś emocjonalnie nośnego zdarzenia
- odwołanie się luźne do obiegowych przekonań, co miałoby ostatecznie potwierdzać tezę
- atak personalny
- autorytarny, bądź przesadnie dobitny tryb wypowiedzi
- sarkastyczny, kpiący tryb wypowiedzi w reakcji na trudny argument
...

Aby nie dać się zmanipulować w dyskusji zagrywkami trzeba wypracować sobie KONTROLĘ.

Czym jest kontrola w kontekście dyskusji?
Kontrola polega na tym, aby emocje nie przysłaniały samej merytorycznej treści rozumowania. Dzięki kontroli, osoba dyskutująca jest w stanie sprawnie diagnozować, co jest argumentem merytorycznym, a co zagrywką.

Kontrola, jeśli ktoś chciałby ją zdobyć, wymagałąby uświadomienia sobie arsenału typowych zagrywek, rozpoznawanie ich pod różnymi postaciami, odróżnianie od argumentów.

Uwaga porządkująca
Nie twierdzę, że każda dyskusja musi być stricte merytoryczna, czyli że nigdy nie należy stosować zagrywek zamiast argumentów. To oczywiście zależy od umowy, od tego, na jaki typ dyskusji się godzimy. Błędem jest jedynie branie dyskusji luźnej, nakierowanej na stosowanie zagrywek, jako merytorycznej. Zaś ostateczne ustalenia z dyskusji luźnej, mieszającej zagrywki z argumentacją merytoryczną powinny być solidnie przeanalizowane przed ewentualnym nadaniem im statusu merytorycznych wniosków. W większości przypadków wnioski z luźnej dyskusji zasługują jedynie na status LUŹNYCH wniosków, a nie wniosków mających walor wiedzy, ogólnych ustaleń.