ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Temat jest może bardziej mój osobisty, a może kogoś zainteresuje.
Od lat próbuję zrozumieć osobowość autorytarną. W rodzinie mam przynajmniej jedną osobę dość skrajną w tym typie, ale też bezpośrednio znam kilka "pomniejszych" osobowościowo przypadków indywiduuów, które wyraźnie się skłaniają ku swoistemu uwielbieniu autorytaryzmu, twardej władzy. Od lat też zadaję sobie pytania w stylu: co buduje taką osobowość?...
Jakimi ścieżkami przebiega myślenie i odczuwanie osób, które albo same bezpardonowo do władzy dążą, albo gotowi są popierać (np. w wyborach) przede wszystkim tych polityków i ugrupowania, które opowiadają się z autorytaryzmem?...
Przemyśliwuję o tym od lat i chcę tu wrzucić kolejny wątek, który jednoznacznie osobowością autorytarną się zajmie.
Jak kanwę aktualnych rozważań chciałbym postawić właśnie powiązanie autorytaryzmu z "tkanką epistemiczną" osobowości, z tym, co w ogóle jesteśmy skłonni uznać za prawdziwe, słuszne, obowiązujące?
Oto w mojej ocenie jest tu drastyczna odmienność pomiędzy autorytarystą, a postawą z przeciwnego bieguna, którą określiłbym jako epistemologię rozwoju świadomości (zamiennie "epistemologią mentalnego rozwoju").
To idea osobowego rozwoju jest tym papierkiem lakmusowym, to ona niejako "rozcina" zbiory charakterów ludzkich, powodują, iż
- z jednej strony będą ludzie, dla których "prawdziwe" jest to, co obiektywne, czyli ODDZIELONE OD ARBITRALNOŚCI, a dalej też jakoś personalnie neutralne.
podczas gdy z drugiej strony mamy podejście dokładnie odwrotne:
- ludzi, uznających, iż "prawdziwe" jest to, co może być przeforsowane względem personalnego sprzeciwu oponentów, czyli co z zasady właśnie arbitralnością osoby posługuje jako głównym narzędziem ustalania prawdziwości.

Michał Dyszyński

Piszę o osobowości "epistemicznie personalnej", aby tym sformułowaniem wyrazić postawę oparcia idei prawdy o wolę osoby. Gdyby tak porównać naturalne epistemologie, które ludzie (często nieświadomie) w życiu stosują to, mielibyśmy następujące opcje:
1. Epistemologia zasad obiektywnych - w ramach tej postawy, "prawdziwe" może być jedynie to, co nie jest subiektywne, lecz co wynika z niezależnych od człowieka reguł (mamy w tej grupie choćby koherencyjną koncepcję prawdy).
2. Epistemologia związana z dogadywaniem się ludzi (będzie tu koncepcja powszechnej zgody)
3. Koncepcje epistemicznie personalne (o których tu piszę) związane są z postrzeganiem prawdy w uproszczeniu w myśl zasady:
- prawdę posiada ten, kto ma realną władzę, kto może narzucać innym swoje stwierdzenia
ale też jest tu obok, tak samo personalna, ale wyraźnie odmienna wizja prawdy
- prawda powstaje w warstwie osobistej, jest z natury subiektywna, choć pomiędzy ludźmi dochodzi do synchronizowania osobistych prawd (aspekt intersubiektywny).

Osobowość autorytarna skrycie wyznaje tę wizję prawdy, że władca jest w pewnym sensie na tyle "bogiem", na tyle jest wszechmocny, iż może dekretować prawdę samą mocą swojej decyzji.
Ja, choć osobiście daleki jestem od skłaniania się ku epistemologii autorytaryzmu, to w jednym mogę trochę autorytarystom racje przyznać ISTNIEJĄ TAKIE OBSZARY LUDZKICH USTALEŃ PRAWDZIWOŚCI, w których władza zyskuje moc w jakiś sposób epistemiczną - np. w obszarze stanowienia prawa, czy wymuszania stosowania pewnych schematów, które to schematy później przechodzą do życia codziennego ludzi podporządkowanych owej autorytarnej władzy. Ale to jest tylko część zastosowania idei prawdy.

W ogóle wypadałoby tu chyba pociągnąć pewną bardzo ogólną refleksję na temat sporów wokół idei prawdy, że te spory bywają o tyle nieraz bezprzedmiotowe, że tu bardzo wiele zależy od NA JAKI ASPEKT OCENY RZECZYWISTOŚCI PATRZYMY.
Patrząc na to, jak ludzie swoje przekonania komunikują, wyjdzie nam ważność aspektu języka, a wtedy naturalnie dowiążemy do tego jakieś koncepcje związane z semantyką i mamy semantyczną koncepcję prawdy. Patrząc na zagadnienie weryfikacji sensowności stwierdzeń, wybije się nam koherencyjna koncepcja prawdy.
Mam wrażenie, że w filozofii nie zostało jakoś wyraźnie rozstrzygnięte co w ogóle pod ideę prawdziwości chcemy podpinać:
- czy KOMUNIKATY
- czy WYOBRAŻENIA
- czy MATERIALNĄ RZECZYWISTOŚĆ odbieraną zmysłami
- czy jakąś formę OSTATECZNEGO SENSU, który jest już niezależny od tej jak nasze przekonania komunikujemy, odczuwamy (absolut... tylko czy on w ogóle nie jest w tym kontekście tak odległy od tego, co realnie mentalnie dotykamy, że staje się już tylko fantasmagorią?...).

Zostawiam ten ogólnoepistemologiczny wtręt, a wracam do analizy osobowości autorytarnej. Z moich rozmów ze znanymi mi autorytarystami wynika mi, iż typowe dla nich (nie wiem, na ile taka frakcja autorytarystów jest dominująca) jest mocno emocjonalne pojmowanie rzeczywistości. Ze znanymi mi autorytarystami trudno jest w ogóle dyskutować na gruncie logiki, analizy przeslanek, stosowania rygorów intelektualnych. Autorytarysta z ducha co prawda np. logiki chętnie użyje jako hasła, albo pretekstu do promowania swojego przekonania, ale nie będzie się do reguł logicznych stosował. On w dyskusji bardzo szybko porzuci rozumowanie w reżimie intelektu i przeskoczy do nacisków emocjonalnych. Warstwa rozumowa, analityczna u autorytarystów jest słaba, powierzchowna, pozorancka. Za to u autorytarystów silna jest warstwa PIERWOTNEJ EMOCJONALNOŚCI, szczególnie tej osadzonej w instynktach - w związku ze stadem, liderem, z walką o dominację, konkurowanie w grupie.