ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Ponieważ się wyłoniłem ze swoim podejściem do prawdy, to wrzucam to na swojego bloga:

Michał Dyszyński

Być może dobrym wstępem do wyjaśnień, czym właściwie jest edukacyjna koncepcja prawdy (może zacznę stosować skrót: EKP), byłoby podejście mniej formalne, a bardziej luźne, wręcz literackie, nawet poetyckie. Problemem bowiem jest to, że pojęcia są niejednoznaczne. Opisując coś jakimś słowem, rzucamy odbiorcy jako cel zdekodowanie, o który z licznych desygnatów, potencjalnych kontekstów słowa, nam chodzi. Aby sprawę uściślić, trzeba tworzyć komentarze. Te komentarze czynią wyjaśnienia rozwlekłymi, co dalej powoduje, że odbiorca zaczyna się gubić, traci hierarchię rozumienia, już nie wiedząc, co jest ważniejsze, co stanowi rdzeń, a co jest do tego rdzenia dopowiedzeniem.

W takim razie może należałoby (przynajmniej w tym momencie) jakoś "pójść na całość" i, uznając w pełni niejednoznaczność słów, wręcz "bawiąc się" nieraz ową niejednoznacznością, licząc na intuicyjną, czy nawet emocjonalną warstwę odbioru, skomentować tę koncepcję od strony literackiej i poetyckiej.
Więc spróbuję tej ścieżki...

Prawda edukacyjna
Prawda jest może bardziej drogą niż celem
ale celem też jest w znacznym stopniu...
bo droga, która nie ma swojego celu, jest kręceniem się w kółko
Wstępując na ścieżkę prawdy, mamy cele tylko robocze
nie wiemy, co się wyłoni zza zakrętu drogi, jakie wyzwania postawi nowy poziom rozwoju
Można powiedzieć jakieś słowa, które coś opiszą
ale te słowa będą niejednoznaczne
może słowa wyjaśniać kolejnymi słowami - tak samo niejednoznacznymi
nie będziemy jednak wtedy wiedzieli, czy cel, którym jest jakieś wyjaśnienie, nam się przybliżył
czy tylko nowymi niejednoznacznościami zamotaliśmy sprawę.

Prawda się wyłania
bo nie jest gotowa dla umysłu
Umysł lepiej rozwinięty, będzie w stanie prawdę skuteczniej chwytać
umysł słaby i niecierpliwy będzie się gubił, tracił wątek, przeczył sobie
i nie osiągnie celu głównego, grzęznąc w celach incydentalnych, często destrukcyjnych
czyli prawda ma w sobie aspekt syntezy

Prawda wymaga bazy doświadczeń
Nie mając doświadczeń, nie jesteśmy w stanie konstruować pojęć
bo pojęcie - słowo tym właśnie jest rozumiane, że do jakichś wcześniejszych konotacji się odnosi
czyli prawda jest oparta na tym, że coś przeżyliśmy, że w umyśle są jakieś cosie
a my te cosie możemy wskazywać, wyciągać na wierzch, negować i akceptować

Mało perspektywiczne są pomysły, aby prawdę postrzegać jako "coś tam absolutne, co jest i tylko na tym warto się skupiać"
Nie - prawdę realnie można zgłębiać jedynie zawsze w postaci rozgrzebanej, niedokończonej
jeśli nawet jakieś coś dotyczące prawda "jest" w sensie absolutnym, to i tak nie mamy do tego dostępu
Więc lepiej jest skupić się na tym, co się ma, a nie bajać o tym, czego się nie tylko nie ma, ale mieć tego nigdy nie będzie.

Michał Dyszyński

W edukacyjnej koncepcji prawdy (EKP) niezwykle istotny jest aspekt konsensualny - negocjacyjny.

Ta historia doświadczeń, na której umysł buduje, jest jednocześnie historią negocjacji prowadzonych przez umysł z samym sobą, ale i z innymi umysłami. Nie mając tej historii, nie jesteśmy w stanie myśleć, stwierdzać, oceniać.
Ale to też automatycznie oznacza, że nawet błędy, które stały się historią naszej poznawczej drogi są jakoś potrzebne do rozumienia.

Błąd, który popełniliśmy w przeszłości, ale zrozumieliśmy jego błędność jest cenny!
Błąd jest cenny nieraz bardziej, niż gdybyśmy go nie popełnili i prostą ścieżką zobrazowali sobie od razu stan poprawny rozumienia. Ale nie zagłębiliśmy się wtedy w ścieżkę wadliwości, nie wiemy jak owa wadliwość działa. Wiedząc, jak (nie tyko wiedząc "że") coś źle działa, mamy ważną wiedzę, mamy doświadczenie, które potem dalej nieraz bywa cenne w interpretowaniu kolejnych okoliczności.
Prawda ma aspekt negocjacyjny w tym sensie, że jest jednocześnie formą DEFINIOWANIA problemów. Aby o coś spytać, musimy mieć drugą stronę - tego, komu stawiamy pytanie. Nawet pytając samego siebie, pytamy trochę jakby inną osobę - "tego drugiego ja". Pytając o coś, automatycznie STAWIAMY PROBLEM i definiujemy cel. Pytania i odpowiedzi, a do nich kolejne pytania i odpowiedzi, a do nich kolejne pytania i odpowiedzi...
- to tworzy historię i szkielet rozumienia. Następne pytania i odpowiedzi nawiążą do tych poprzednich pytań i odpowiedzi.

Michał Dyszyński

Edukacyjna koncepcja prawdy jest prawdą umysłu.

Naturalnym jest pytanie: ale czy ta "bardziej właściwa" prawda nie powinna być uznana za coś, co jest właśnie niezależne, nadrzędne wobec umysłów?
To przecież chyba umysł powinien się naginać do - niezależnej od niego - prawdy, a nie prawda być w całości zarządzana umysłem, a więc wolę i chciejstwem ludzkich widzimisię...
Tu jest pewna subtelność sprawy. Trudno jest ją wytłumaczyć, ale spróbuję to zrobić. Etapami...
1. To, że prawda dzieje się w umyśle nie oznacza, że dzieje się bez obiektywnych praw. Umysł jest areną działań, jest też "ekranem", na którym prawdy się rysują.
2. Założeniem tutaj ważnym jest, iż umysł ODDZIAŁYWA Z CZYMŚ ODRĘBNYM OD NIEGO.
3. Założeniem w tym modelu jest także to, że owo coś oddziałujące na umysł, WPŁYWA na to, co umysł tworzy w sobie. Natura tego wpływu może być wieloraka.

Czyli znowu pojawia się tutaj ASPEKT NEGOCJACYJNY - zewnętrze i umysł wciąż "negocjują" wzajemną relację. Zatem twory umysłu będą w jakimś stopniu odzwierciedlały też i to co zewnętrzne, będzie w tych tworach zaszyta "prawda obiektywna", czyli też jakoś autonomiczna względem umysłu. Co jednak nie zmieni tego, że wszystko co daje się uchwycić i tak jest możliwe do chwytania na "ekranie umysłu".

Aspekt negocjacyjny jest związany z zagadnieniem SYNCHRONIZACJI. Prawdy są konsensualne, synchronizują się pomiędzy umysłami. Umysły wymieniające informacje, dyskutujące, wrzucają do przestrzeni wspólnej efekty swoich opracowań, rozumowań. Inne umysły wyrażają wobec tego swoje stanowiska, co zwrotnie stanowi informację dla umysłu, który wrzucił do dyskusji jakąś swoją ocenę, koncepcję. Umysły "przymierzają" (jak ubrania w przymierzalni) do własnych wizji rzeczywistości te opisy, jakie stworzyły inne umysły. Efektem może być zmodyfikowanie własnych koncepcji.

Jak tworzy się obiektywizm?
Obiektywizm w praktycznym wydaniu i w EKP polega na stworzeniu takiej instancji opisu rzeczywistości, która byłaby niezależna od incydentalnych okoliczności, punktów widzenia, indywidualności umysłów.
To co intersubiektywne, będzie konstruowało obiektywizm w realnym wydaniu. Obiektywizm wynika ze zdolności umysłów do abstrahowania. Pomijając incydentalne aspekty spraw, skupiając się na jakimś aspekcie, utrwalając ten aspekt jako coś ogólniejszego, niezależnego od poznanych kontekstów, tworzymy instancję roboczą czegoś na przyszłość, czegoś gotowego do użycia w nowych kontekstach. Tworzymy jakby "myślowy klocek" - obiekt, który będziemy traktować trochę jak rzecz, bo weźmiemy go z jednego miejsca w przestrzeni myśli, potem trochę obrócimy i wpasujemy w nowe miejsce, może obudowując innymi "klockami", konstruującymi nam bardziej złożony obraz.

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Korygowanie błędów i doskonalenie jest naturą poznania
Naiwne koncepcje prawdy próbują ujmować prawdziwość jako coś gotowego, co niejako albo już gotowe gdzieś w przestrzeni bytów "jest", albo da się powiedzieć, przekazać w pełnej postaci. Tymczasem realistycznym podejściem do poznania jest uświadomienie sobie, że zawsze na czymś w owym poznaniu bazujemy, że stąpamy jakby po stopniach. I nawet jeśli czasem udaje nam się jakieś dwa - trzy schodki przeskoczyć, to już więcej zwyczajnie nie da rady, bo aby sformułować doskonalszą koncepcję TRZEBA MIEĆ JĘZYK, zaś ten język, który realnie jest, oparty jest zawsze o tę już znaną, czyli wcześniejszą ideę opisu rzeczywistości.

Niektórzy próbują oderwać ideę prawdziwości od idei poznania. W ramach takiego oderwania ta prawda absolutna gdzieś tam "jest" (w pewnym sensie "jest najbardziej" ze wszystkiego), a my ze swoim poznaniem...
...
... i tu jest właśnie problem!
Nie spotkałem się do tej pory z ujęciem, które z jednej strony traktowałoby prawdę jako coś niezależnego od umysłu, a jednocześnie byłoby w stanie jakoś ulokować w tym kontekście umysłem realizowane poznanie.
Dla tych, którzy oderwali prawdziwość od poznania koncepcja się właściwie dezorganizuje, bo nie da się sprzeczności, które powstają na tej ścieżce połączyć spójnie ze sobą. Główną przyczyną problemu jest to, że prawda rozumiana jako coś "jest idealne i jedyne" de facto jest niedostępna, jest totalnie odpiętą od wszelkich rozumowań, niedotykalną abstrakcją. Z nią nic nie da się zrobić!
Można sobie bajać, że ona tam "jest", taka "jedna i jedyna", taka "absolutna w każdym calu", ale poza takimi określeniami poruszającymi bardzo ogólnikowe intuicje, nic się z tym więcej nie zrobić.
Bo realne - w sensie bycia czymś uchwytnym, dającym efekty, pozwalającym się jakkolwiek posłużyć - jest jedynie poznanie. Prawda realna, a nie abstrakcyjna, jest prawdą o ludzkim poznaniu.

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński

Edukacyjna koncepcja prawdy mogłaby chyba być też nazwana "prawdą z historii doświadczeń i przemyśleń". Ten aspekt historyczny jest bowiem rdzeniem koncepcji.

Odróżnia to moje rozumienie prawdy od wielu innych, w których prawda niejako "już jest gotowa gdzieś tam", czy też już "ma swój kompletny i idealny wzorzec". Otóż nie!
Uważam, że prawda nie bytuje gotowa i kompletna w jakiejś (bliżej nieokreślonej) przestrzeni idei. Uważam, że każdy swoją prawdę, doczepiając po prostu kolejne przekonania, wnioski do bazy życiowych doświadczeń, a także synchronizując jakoś całą tę strukturę z podobnymi strukturami innych osób w swoim otoczeniu. Prawdę zatem każdy ma trochę inną, niż jego bliźni. Ale nie jest to oczywiście pełna niezależność, lecz raczej częściowe zsynchronizowanie.
Z resztą w taki właśnie sposób rozwija się naukowa struktura wiedzy - od poglądów dzisiaj uznanych za naiwne, poprzez mozolne korygowanie błędów, czasem przełomów w konstruowaniu rozumień świata. I tak krok za krokiem... I tak kolejne pokolenia coś tam skorygują, coś tam dorzucą, coś tam przewrócą w ogóle zmieniając prawie wszystko co było do tej pory.
Można by też porównać tworzenie się prawdy - rozumienia (to kolejna alternatywna nazwa dla tej koncepcji "koncepcja prawdy - rozumienia") do tego, jak trenuje się sztuczną inteligencję. Każda taka AI jest trenowana w oparciu o BAZĘ PRÓBEK. My też jesteśmy trenowanymi inteligencjami, tyle że próbki pochodzą po prostu z doświadczeń naszego życia. I tak jak dla dwóch sztucznych inteligencji, trenowanych na podobnej klasy próbkach, nie sposób jest z góry wskazać, która jest "tą właściwą", która byłaby wzorcem rozumienia, tak i żadne rozumienie pojedynczego człowieka nie jest wzorcem idealnym prawdy.
Ktoś tu powie: może i konkretny człowiek nie jest wzorcem idealnym rozumienia, ale przecież owo idealne rozumienie - prawda absolutna - tak w ogóle JEST. Patrząc na strukturę tej tezy, należy ją uznać za POSTULAT. Bo nie da się udowodnić tego stwierdzenia i istnieniu prawdy absolutnej, nie da się też wskazać w czym ona miałaby się zawierać. Postulat ten nie daje też praktycznie żadnych korzyści poznawczych. Nie wiadomo, co by mogło z niego wynikać dalej praktycznie. Mamy twierdzenie "ta prawda absolutna jest", ale i tak nic z tego nie wynika. W odróżnieniu od tej absolutyzacji prawdy, koncepcja historyczna funkcjonuje W REALNYCH ODNIESIENIACH. Ona, jeśli się zacznie analizować zależności, pokazuje co z czego i jak - pokazuje, że to na bazie doświadczeń tworzą się uogólnienia, z nich powstają większe uogólnienia, czasem korekty poprzednich uogólnień. Nie ma tu wyróżnionych ośrodków prawdy - przynajmniej na poziomie populacji ludzi (kwestię Boga/logosu, czy innej postaci wyróżnionych systemów organizowania myśli na razie zostawią na osobną okazję).
Choć jest pewien MIERNIK SKUTECZNOŚCI owej prawdy - stanowi go zdolność do realizowania z użyciem danego systemu rozumienia celów praktycznych.
Tu się kłania jamesowska koncepcja prawdy praktycznej, utylitarnej. Utylitarność samą prawdą oczywiście nie jest, ale przez utylitarność poprawność naszego rozumienia prawdy testujemy i trenujemy. Utylitarność jest miernikiem, także dalej platformą porównawczą prawdy tworzonych przez niezależne jednostki. To jest tak, jak z tym "drzewem poznawanym po owocach". Problem jest w tym, że samego "drzewa" tutaj nie widać, prawda - rozumienie zawarte w ludzkim umyśle nie jest dostępne w żadnej postaci obiektywnej, niezależnej od osoby. Tylko efekty zastosowania owej prawdy do rozwiązywania zadań w świecie dopiero świadczą o tym, czy prawda jest lepiej, czy gorzej skonstruowana.

Michał Dyszyński

Ważnym aspektem edukacyjnej koncepcji prawdy jest KONIECZNOŚĆ UWZGLĘDNIENIA KONTEKSTU I TŁA.
Jest to dość ściśle związane z tym, że prawdę rozumiem jako proces wyłaniający się dzięki HISTORII DOŚWIADCZEŃ. Doświadczenia są nie tylko "pozytywne" (wziąłem w cudzysłów to słowo, bo w ostatecznym rozrachunku wszystkie okażą się pozytywne, tylko już w szerszym sensie), będą też i porażki. Prawda jednak rozumiana jako wyizolowane twierdzenie, w którym twierdzący, czy odbiorca nie nie zawierają, nie domniemywają żadnej postaci tła i kontekstu, zwyczajnie będzie niekompletna, niejasna, wadliwa. Wszystko co uważamy za słuszne, jest słusznym w kontekście tego, że alternatywy tego czegoś są gorsze. Pogląd, który nie ma żadnej swojej alternatywy i brak mu kontekstu jest niezrozumiały, wręcz nieinterpretowalny, nie wiadomo co głosi.
Edukacyjna koncepcja prawdy łączy zatem stwierdzanie prawdziwości właśnie z "edukacją" (stąd nazwa tej koncepcji EKP) systemu orzekającego.
Ma EKP zastosowanie także do funkcjonowania sztucznej inteligencji. Sztuczna inteligencja jest TRENOWANA na próbkach, ona działa na wcześniejszych "doświadczeniach", czego efektem jest zdolność do tworzenia celowych rozstrzygnięć wyborów w świetle nowych sytuacji, w których stosujemy to samo (może nieidealnie to samo, ale w znacznym stopniu podobne) kryterium, ten sam rodzaj celowości.

Michał Dyszyński

Głównym przesłaniem edukacyjnej koncepcji prawdy jest: nie ma realnie innych prawd, niż te powstające w ramach PROCESU, jako droga poznawania świata.
Jest pewna intuicja prawdy absolutnej, jakiejś "prawdy, jak to jest". Dużej wnikliwości mentalnej wymaga zdemaskowanie owej intuicji, jako w istocie będącej i tak zawsze LOKALNIE TWORZONĄ OCENĄ, względem postawionych celów, znanych sobie kryteriów, domykając całą tę ocenę wymaganiem SPÓJNOŚCI.
Jednak, w odróżnieniu od tego co absolutyści prawdy by pewnie wskazywali, to nie jest tak, że jesteśmy gdziekolwiek natrafić na prawdę innego rodzaju, niż ten, gdy UMYSŁ ZADECYDOWAŁ, że jest tak a tak. To zawsze umysł decyduje!
Intuicja absolutności prawdy jest silna dlatego, że postrzegamy iż umysł decydujący o prawdziwości musi się wycofywać z pewnych swoich ocen. To z kolei buduje konstatację: a więc "prawda absolutnej rzeczywistości" (tak nazwę tę ideę intuicyjnie powstającą) musi być nadrzędna wobec umysłu. Jednak przecież z drugiej strony owa konstatacja o wcześniejszym błędnie rozpoznania umysłu, sama jest dokonywana też umysłem!
Czyli znowu to umysł decyduje, znowu to od niego pochodzi korekta i nowy obraz rzeczywistości.

Tu oczywiście jednak dręczącym będzie pytanie: ale jednak coś ów umysł do korekty rozpoznania ZMUSIŁO!
Co to jest? Co zmusza umysł do wycofania się z wcześniejszych konstatacji?...
- Do wycofania się z błędu skłania właśnie HISTORIA DOŚWIADCZEŃ, powiązana z pragnieniem nadania SPÓJNOŚCI temu, co mniemamy!
Oba te czynniki - doświadczenia i wymóg spójności - z kolei same są też atrybutami umysłu, nie zaś czegoś poza umysłem.
Tu oczywiście niejeden będzie dręczony znowu intuicyjnym spostrzeżeniem: ale jednak COŚ Z ZEWNĄTRZ ten umysł do korekty przekonań skłania. Skoro tak, to ono jednak rządzi.
W edukacyjnej koncepcji prawdy nie neguję zewnętrzności (często rozumianej jako materialność) jako czynnika, który daje bazę dla doświadczeń. Twierdzę jednak coś bardziej subtelnego. Sama zewnętrzność/materialność nie jest prawdą!
Zewnętrzność/materialność tylko INSPIRUJE do prawdy, jest jakimś powodem do tej prawdy utworzenia, jednak już samą prawdę tworzy umysł. Tworzy tę prawdę Z MATERIAŁU, który dostarcza zewnętrzność, jednak sposób w jaki materiał zostanie uwzględniony jest już w gestii umysłu.

I różne umysły różnią się wobec tego, jak chcą ten materiał, tę rzeczywistość uwzględniać. Jedni mają spójność na wysokim poziomie, próbując ujednolicać spojrzenie, czyli mają mniej odrębnych "teorii" opisujących świat, za to te teorie są bardziej skomplikowane, uniwersalne. Innym niespójności mniej przeszkadzają, co skutkuje tym, że mają odrębne podejścia do różnych sytuacji, czasem sztukowane ocenami ad hoc - mają wiele systemów opisu, nie dbając o to, że czasem bywają one sprzeczne wzajemnie.

Michał Dyszyński

Edukacyjna koncepcja prawdy wskazuje na to, że prawdy obsługiwane przez ludzki umysł tworzą się dzięki historii doświadczeń. Dlaczego więc są w społeczeństwach tak dobrze zsynchronizowane?
- Oczywiście za sprawą w miarę jednolitej edukacji. Jak kiedyś tłumaczyłem z j. niemieckiego podręczniki z fizyki, to zauważyłem, że programy nauczania tego przedmiotu są prawie takie same. I jak się spojrzy na Wikipedię, gdzie jedno hasło występuje w wielu językach, to łatwo można dojść do wniosku, że treść nie różni się istotnie w bardzo wielu krajach świata. Przynajmniej treść haseł nauk ścisłych, bo z interpretacjami historii społeczeństw jest już inna bajka...
Można by zadać pytanie: a gdybyśmy nie mieli tej wspólnej historii?
- To byłoby (przynajmniej na start, dopóki wspólnota historii jakaś by się nie utworzyła) niemożliwe się porozumieć. Wytłumaczenie czegokolwiek jakiemuś autochtonowi z puszczy amazońskiej graniczy z niemożliwością. Gdybyśmy kiedyś, po rozwoju technologii dotarli do planety, która jest opanowana przez cywilizację jakichś istot mających zupełnie inne zmysły - np. zmysł magnetyczny, czy oparty wibracje na głębokich infradźwiękach, zaś nie miałyby te istoty doświadczeń z naszych zmysłów wzroku, normalnego słuchu, dotyku, to by porozumienie było (znowu przynajmniej na start, bez jakiegoś dodatkowego kombinowania) niemożliwe. Nie wiedzielibyśmy jaki rodzaj matematyki wytworzyła ta cywilizacja, jakie dzieła sztuki, jaką kulturę. Choć tu pewnie byśmy jakoś mogli próbować się porozumieć, bo możemy sobie zafundować sztuczne zmysły oparte o mierniki pola magnetycznego. Jednak gdyby istoty owej cywilizacji posługiwały się zmysłami o nieznanej dla nas fizyce, to już prawdy tej cywilizacji byłyby silnie niekompatybilne z naszymi. Bo historia na jakiej bazuje myślenie wyznacza też i prawdy, które w tym myśleniu są obsługiwane.

Michał Dyszyński

Edukacyjnej koncepcji prawdy blisko jest do jamesowskiej koncepcji utylitarnej. Prawdy, jakie obsługuje nasz umysł, jest czymś co użytkujemy rozwiązując problemy, co w ogóle bierze się z wyzwań świata. I historia tych zmagań się z owymi wyzwaniami buduje nam prawdy - które stają się stałymi punktami na mapie wspomnień.
Prawdami ogólnymi będą te przekonania, które SIĘ SPRAWDZAJĄ. Po tym je poznawaliśmy na etapie ich odkrywania, że obserwowaliśmy powtarzalność w ich spełnianiu się i potem ta sprawdzalność dalej powoduje, że prawdy ogólne stają się narzędziami umysłów.

Michał Dyszyński

Prawdziwość ludzkiego odbioru rzeczywistości daje się trenować. Właściwie to ona nieustannie jest trenowana. To nie jest coś, co "już jest" (skończone), ale raczej buduje się niczym forma sportowca, czy sylwetka kulturysty.
Każdego kolejnego dnia pracy nad jakimś wyzwaniem poznawczym badacz ma w swoim umyśle prawdę o danym zagadnieniu trochę inną. Bo coś tam w jego rozumieniu przybyło, może coś się zapomniało.

Tu pewnie zwolennik prawdy absolutnej chciałby zakrzyknąć: ależ to nie sama prawda w umysłach ludzi się doskonali, tylko ich rozumienie tej prawdy! Bo przecież sama prawda jest ta jedna, jedyna, absolutna! Człowiek się zbliża do prawdy swoim rozumieniem, więc to co o prawdzie myśli, jeszcze tą prawdą nie jest...
Nie jest?...
No właśnie! Ludzkie myślenia o rzeczach, sprawach ideach - są prawdami, czy nie są?
Przemyślenie tego całego układu dopiero wyjaśnia, dlaczego jestem zdecydowanie za ideą prawdy bardziej w znaczeniu subiektywnym, wewnętrznym, niż jako ten ideał, który wyznacza absolut prawdy.

Tu się przyda pewna dygresja, jako że bez niej moje wyjaśnienia dla wielu osób okażą się niezrozumiałe. Dygresja jest O KONSEKWENCJI w stosowaniu tego, co sami uznaliśmy. Otóż uważam tę konsekwencję za niezbywalny warunek poprawności rozumowania. Nie godzę się na odstępstwa od niej. Dalej ta konieczność utrzymania konsekwencji będzie istotnym motywem wyjaśnień, ona najbardziej godzi w ideę (w moim przekonaniu naiwną) absolutności prawdy, jako czegoś jednego.

Zacznę od praktyki językowej. W sformułowaniach mamy określenia typu "powiedzieć prawdę", albo "(nie)prawdą jest, że ...". Jeśliby idea prawdy miała dotyczyć (tylko) czegoś absolutnego, to z kolei owe wyrażenia językowe byłyby bezprzedmiotowe, byłyby nie na miejscu. Bo wiadomo byłoby z góry, że tego absolutu żadnymi słowami nie da się wyrazić, czyli i tak nie byłoby sensu o prawdziwości sformułowań w ogóle mówić. Niekonsekwentnym w rozumowaniu to nie będzie przeszkadzało. Oni jakoś rozmydlą ten problem, uznając, iż tu raz może być "tak", a potem znowu jakoś inaczej. Raz więc prawda będzie tą absolutną, a za chwilę prawdę będzie dało się powiedzieć, albo ją ukryć. Ja się na to nie godzę. W mojej metodologii myśli rzecz domaga się wyjaśnienia, twardego rozstrzygnięcie - czy godzimy się na takie rozumienie idei prawdy, że
- prawdę da się powiedzieć, ale wtedy domagamy się uznania jakiejś niedoskonałej postaci prawdy - tej, która w wypowiedziach może wystąpić.
albo
- czy prawda jest absolutem, ale wtedy praktycznie żadna ludzka wypowiedź nie może być "prawdziwa", bo ludzkie pojmowanie rzeczy nie jest idealne, jako że za nim kryje się rozumowanie, które ciągle podlega doskonaleniu, a nie jest już gotowym, skończonym ideałem o pełnej zgodności z absolutem.
Jeśliby zwolennicy absolutnej prawdy byli konsekwentni, to powinni zaprzestać w ogóle wypowiadania się o "prawdzie sformułowań", czyli o opiniach, ocenach, stwierdzeniach wyrażanych w ułomnym ludzkim języku. Bo te sformułowania nie spełniają definicji prawdziwości - definicji, w której "prawdą" może być tylko to jedno, absolutne, jakby boskie (...), niedoścignione (...). Wtedy jednak pojęcie prawdy by musiało W OGÓLE ZNIKNĄĆ Z JĘZYKA! Wszak nie pojawiałaby się okazja, aby dało się owo pojęcie użyć poprawnie w realnych zastosowaniach (jeśli byłoby używane, to co najwyżej błędnie, bo sugerując, iż coś de facto niedoskonałego - chyba jakoś magicznie - doskonałym miałoby być).
Siadanie teraz okrakiem na tej barykadzie i dopuszczanie wzajemnie sprzecznych koncepcji prawdy dla mnie jest nie do przyjęcia.
Można tu próbować bronić idei prawdy absolutnej i prawdy sformułowań, uznając jakiś rodzaj dwoistości tego pojęcia, czyli że mamy i prawdę absolutną i (już jakoś osobno) prawdę sformułowań, które są różne, ale jakoś razem się spajają w pewnego rodzaju związku. Prawda absolutna jest celem, a prawdy sformułowań do tego celu dążą.
Uważam, że takie ujmowanie sprawy jest już bliżej sensowności, jakoś wybrania się przed głównym zarzutem o niekonsekwencję. Jednak wtedy zza horyzontu myśli wyłania nam się nowy problem!
Bo oto zróbmy sobie jakiś rodzaj statystyki, rodzaj rozliczenia, kiedy zasadnie (!) użyjemy tego znaczenia prawdy absolutnego, a kiedy tej niedoskonałej prawdy sformułowań...
Jak się przyjrzymy ludzkiej komunikacji, to wyjdzie z tego, że praktycznie nigdy nie formułujemy w niej prawdy absolutnej. Nigdy! Jest to oczywiście zrozumiałe, bo umysł człowieka absolutu po prostu nie osiąga. Po co nam pojęcie, którego w rozumowaniach, dyskusjach w ogóle nie da się użyć?...
Aby problem zilustrować, a może i popchnąć opisem dalej, spróbuję dorzucić do układanki trzecią - łączącą, pośrednią - ideę prawdy. Nazwę ją terminem "prawda transcendentna". Prawda transcendenta byłaby tą prawdziwością, która co prawda idealną i jedyną (absolutną) co prawda nie jest, ale też jest czymś więcej niż prawdą sformułowań. Prawda transcendentna nie musi być idealna (wszak nie jest jeszcze absolutem), ale już "odrywa się", od niedoskonałości ludzkiego pojmowania, już jest tym drogowskazem, który sugeruje "cel jest dalej, niż w samym tym, co zostało sformułowane".
Prawda transcendentna daje się już konsekwentnie używać w rozumowaniu, bo nie posiada tej wadliwości prawdy absolutnej, jaką jest jej nieosiągalność, czyli idealne odseparowanie od każdego ludzkiego rozumowania. Tyle, że - już z punktu widzenia pewnych intuicji absolutyzowania prawdy - prawda transcendentna ma rodzaj wady, polegającej na tym, że już NIE JEST JEDNA. Prawd transcendentnych może być wiele - wszak tak jak sobie dany człowiek zechce dalej rozwijać myślenie o sprawie, taką dostanie jedną, drugą, czy kolejną prawdę transendentną na dany temat. Czyli prawda transcendentna jest jednak subiektywna.
Czy absolutystów prawdy zatem ta idea jest w stanie zadowolić?...
- Raczej wątpię. :think:

Myślę jednak, że zarysowanie epistemologicznych narracji z użyciem tego pojęcia ma dość znaczną moc klarowania obrazu całej sprawy.

Michał Dyszyński

Czy "konkretne" prawdy bardziej są kreowane przez człowieka, czy odkrywane?
- Ja się bardziej skłaniam ku przekonaniu, że są kreowane; ale...

W tym "ale" jest zawarte spostrzeżenie, iż nie są kreowane całkowicie dowolnie. Jest tu i wolność budowania znaczeń po swojemu i jednak jakaś forma ograniczeń.
Bo czym jest teoria?
- Na start oglądu jest zbiorem postulatów, w tym definicji (definicje, za tradycją matematyczną traktuję jak coś zbliżonego do postulatu)
- potem jeszcze do tego dochodzi metodologia związana z konstruowaniem interfejsu modele - świat, czyli na przykład konstrukcja przyrządów pomiarowych, które dają odczyty zgodne z jakąś postacią przewidywalności.
- na koniec jest ROZWÓJ TEORII, czyli kolejno pojawiające się w niej stwierdzenia, dowody, hipotezy, problemy... (dużo tego jest).
Ten rozwój teorii najbardziej jest związany z "edukacyjnością" prawdy naukowej. Oto uczeni się nawzajem "edukują", bo używając danej teorii w różnych przypadkach, okolicznościach z jednej strony potwierdzają ją, z drugiej rozszerzają konteksty jej stosowania, z trzeciej po prostu trenują, testują, uczą się jej w działaniu.

Michał Dyszyński

Rozumienie rzeczywistości przez każdego człowieka jest jakoś unikalne.
Mieliśmy takich nauczycieli, jakich mieliśmy. Inni mieli nauczycieli lepszych, a jeszcze inni gorszych. Czytaliśmy książki takie, jakie nam wpadły w ręce - czasem były to te lepsze książki, a czasem były to marne źródła wiedzy. Mogliśmy podczas przemyśleń o rzeczywistości mieć lepsze i gorsze dni, większe skupienie i uwagę, mieć więcej albo mniej szczęścia w tym, że wpadaliśmy na pomysły lepsze, albo i gorsze. Nasze geny, które jakoś się złożyły czy to z racji na przodków, czy na epigenetyczne zmiany późniejsze też są jakoś unikalne. Ostatecznie rozumienie świat, rozumienie każdego najmniejszego aspektu rzeczywistości, prawd ogólnych, kwestii obiektywnych będzie jakoś unikalne.
Ktoś zapewne będzie w stanie jakieś aspekty naszego poznania sformułować lepiej, a ktoś inny gorzej. Coś tam zrozumieliśmy, ale mogliśmy to zrozumieć lepiej.
Ta świadomość buduje pokorę, czyli przekonanie, że nie jesteśmy wyróżnieni w jakiś absolutny sposób. Wyróżniamy się swoją unikalnością, ale każdy inny człowiek też w taki właśnie sposób, choć inaczej się kształtując, się wyróżnia.
Nie dysponujemy prawdą w pełni obiektywną, tylko prawdą powstałą jako efekt naszych życiowych doświadczeń.

Michał Dyszyński

Edukacyjna koncepcja prawdy, a wolność
Dopiero edukacyjna koncepcja prawdy rzuca światło na zagadnienie zależności pomiędzy dwoma kluczowymi ideami: prawdy i wolności woli. Choć ta relacja nie jest prosta do wyjaśnienia...

W ramach EKP prawda w ludzkich umysłach powstaje jako efekt ewolucji, doskonalenia się dostosowawczego. Nigdy żadna prawda ludzkiego umysłu nie jest kompletna w 100%, nigdy nie jest w pełni skończona. Zawsze jest zatem miejsce na jakieś jej udoskonalenie. To doskonalenie jest wyrazem właśnie wolności ludzkiego umysłu. Nie ma absolutnej, zdeterminowanej ściśle jednej drogi, którą ma podążać umysł dociekających sensu i istoty jakiegoś zagadnienia. Ten umysł, mający swoją indywidualną historię doświadczeń, i indywidualne strony silne intelektu, jak też i słabe strony zrobi to w oparciu o tę właśnie historię i te moc, jak i słabości. Inny umysł, zajmujący się tym samym zagadnienie wykona to zadanie w jakoś tam odmienny sposób.

Tu oczywiście kluczowym pytaniem będzie: ale jak to jest, że pomimo tych odmienności, umysły się dogadują? Jak to jest, potrafimy się porozumieć, zaś to porozumienie jest mierzalne w tym sensie, iż przekazując określoną ifnormację innej osobie, otrzymujemy bardzo wysokie prawdopodobieństwo, iż jej reakcja na otrzymanie zgodności będzie przewidywalna. Zatem nie sposób jest zasadnie zaprzeczyć tezie, iż przekonania są pomiędzy umysłami synchronizowane, dochodzi do jakiejś formy uzgodnień prawd, które wyłoniły z chaosu doskonalące się umysły.
Wolność jest właśnie tą ideą, która ten proces wyłaniania prawd w umysłach:
- wiąże z samym umysłem
- zapewnia mu rozpoznawalną indywidualność - występuje zróżnicowanie pomiędzy różnymi umysłami w zakresie wyłaniania prawd, a same te różnice dają się zasadnie powiązać z konkretną osobą.
- sprawia, iż nie wszystko w tym wyłonieniu da się przewidzieć (nie w 100% daje się przewidzieć), choć właśnie powyższa synchronizacja między umysłami sprawia, iż jakaś doza przewidywalności zapewne wystąpi.
- powiąże wybory związane z wyłanianiem prawd, z CELAMI, które formułuje dana osoba, czyli ZAPEWNI SPÓJNOŚĆ całemu procesowi wyłaniania.

Michał Dyszyński

Idea prawdy jest wielowątkowa. W przypadku edukacyjnej koncepcji do tej pory skupiałem się na zaakcentowaniu tego, że prawda w świadomości ulega stałemu rozwojowi (najlepiej doskonaleniu). Jednak chyba należałoby w tej koncepcji zdefiniować też ideę PRAWDY O RZECZY - PRAWDA STWIERDZEŃ.
Bo niejako są (przynajmniej) dwie prawdy
- prawda kontekstu, czyli to co TWORZY MOŻLIWOŚĆ obrazowania rzeczywistości w umyśle.
- prawdy konkretnych stwierdzeń. Chodzi o pytanie: kiedy jakieś stwierdzenie, odnoszące się do rzeczywistości, mielibyśmy uznać za "prawdziwe"?

Opisywana przeze mnie edukacyjna koncepcja prawdy też daje tu wyraźną wskazówkę. Prawda stwierdzenia jest skuteczna wtedy, gdy dana świadomość, używając znaczeń zawartych w danym stwierdzeniu, jest w stanie dokonywać skutecznych osądów rzeczywistości.

Mamy tu dość wyraziste odniesienie do jamesowskiej idei prawdy pragmatycznej - prawdy, która ma miejsce wtedy, gdy to, co dana prawdę wyraża, przynosi pozytywne skutki. Można też tu chyba nawiązać do biblijnej idei "poznawania drzewa po owocach". To, co pobrał umysł z zewnątrz (stwierdzenie), będzie wtedy uznane za "prawdziwe", gdy potem korzystając z owej informacji umysł będzie w stanie lepiej ogarnąć problemy, których prawda dotyczy.

Tak jest oczywiście w nauce - teorię uznaje się za "prawdziwą" (a przynajmniej "prawdziwszą" od teorii rywalizującej z nią), jeśli z jej użyciem uda się przewidzieć więcej zjawisk, może przyspieszyć projektowanie jakichś urządzeń. Prawda przynosi (przy założeniu dodatkowym POPRAWNOŚCI SAMEGO UMYSŁU) DOBRE OWOCE. Fałsz nie spełnia tej reguły, fałsz wprowadzony jako informacja o danej sprawie, będzie sprzyjał podjęciu niecelowych decyzji, nie pozwoli na sprawczość osoby, która się daną informacją pragnie posłużyć.

Tu widać, że mamy te dwa odrębne poziomy prawdy
1. poziom prawdy wewnętrzny - systemowy To poziom umysłu, poziom udoskonalenia samego systemu rozumowania
2. poziom prawdy jednostkowych komunikatów - poziom stwierdzeń. Tutaj poziom umysłu przyjmujemy jako założenie, jako BAZĘ, zaś stwierdzenia oceniamy w jego kontekście.

Warto zauważyć, że w związku z tym poziom komunikatów jawi się jako WZGLĘDNY, subiektywny. Dla jednego umysłu dany komunikat może być niezrozumiały, a więc nie niosący żadnej użytecznej informacji, podczas gdy dla drugiego umysłu ten sam komunikat będzie już niósł znaczenia i informacje. Wystarczy na przykład, że jeden umysł opanował rozumienie pojęć używanych w komunikacie, a drugiemu umysłowi owe pojęcia nic nie mówią, są praktycznie nieodróżnialne od chaosu, bełkotu.

Michał Dyszyński

Budulcem realnej prawdy są narracje, scenariusze umysłu.
Dlatego edukacyjna koncepcja prawdy jest wg mnie najbardziej dogłębną ze znanych mi koncepcji. Prawdy nie powstają w próżni, one tworzą się jako efekt pewnych rozstrzygnięć, pomiędzy scenariuszami konstruowanymi w umysłach, są uwikłane w rozważania "co by było gdyby?", wyłaniają się w pewnej przestrzeni możliwego stawiania sprawy.

Za naiwne uważam traktowanie idei prawdy, jako czegoś, co - niejako w wyizolowanej absolutnej formie - miałoby "po prostu być jak jest", odwzorowaniem ... właściwie nie wiadomo czego...
Prawda pojawia się jako efekt POSTAWIENIA SPRAWY W OKREŚLONY SPOSÓB. Stawiając sprawę tak, a tak, biorąc pod uwagę ten, a nie inny zestaw przesłanek, konstruujemy odpowiedź, którą potem nazwiemy "prawdą o sprawie". Ale już w świetle innych przesłanek, innego postawienia zagadnienia ta właściwa odpowiedź będzie też jakoś inna. Czasem będzie tylko odrobinę inna (biorąc pod uwagę określone kryterium porównawcze), czasem dość dość znacząco inna, jeszcze czasem wręcz diametralnie inna, bo o o coś wyraźnie innego spytamy, niż pytaliśmy za tym pierwszym razem.

Michał Dyszyński

Aspekt zmiany rozumienia, (nie)przekonywalności poruszyłem w innym wątku:

Michał Dyszyński

Gdzie indziej mi się popełnił tekst o znaczeniu doświadczeń życiowych dla świadomości. Uważam, że ilustruje on idee z tego wątku.

Michał Dyszyński

Dorzucam w tym wątku dwa własne opisy z innych wątków.

Michał Dyszyński

Dziś zmieniłem tytuł wątku na: Edukacyjna koncepcja prawdziwości. Wypadałoby wyjaśnić czym się różnią od siebie
- idea prawdziwości, związana z szerokim rozumieniem warunków, w których prawda się wyłania
- idea prawdy - którą będę rozumiał bardziej w kontekście sformułowań, stwierdzeń.

Prawdziwość jest w tym tu rozumieniu ideą bardziej ogólną, jest związana z konstruowaniem kontekstów, w których sama prawda (prawda sformułowań, stwierdzeń) może się objawiać.

Prawda - czyli tu rozumiana jako "prawda sformułowań" jako ta właściwość języka mówionego, że niesie on informacje, które dadzą się wykorzystać celowo i skutecznie przez umysł, jest ideą bardziej elementarną.
Klasycznie prawdziwe jest to, co jest "zgodne z rzeczywistością". Tylko że jest w tym sformułowaniu właściwie "masło maślane", bo jak się spytamy o to co jest "zgodne" to pewnie powiemy "to co jest prawdziwe". I nie wiemy wtedy, co tu jest pierwsze - jajko, czy kura.

Układ pomiędzy prawdą i prawdziwością jest bardziej złożony.
Prawdziwość jest formą tworzenia sobie przez umysł cały czas warunków do tego, aby generowane w tym umyśle sądy były użyteczne, aby informowały, aby dały się odczytywać przez umysł w sposób spójny, konstruktywny, niesprzeczny. W tych warunkach pojedyncze sformułowania tego umysłu będą "prawdami", czyli będą jakąś formą zmaterializowania się luźnych intuicji, przeczuć, zdawań się do frazy językowej, której wypowiedzenie domyka jakąś wątpliwość, niejasność, jak należy rozstrzygać pewien rodzaj dylematu poznawczego.

Prawdy jednostkowe, prawdy sformułowań warto jest chyba postrzegać na podobieństwo redukcji (kolapsu) funkcji falowej w fizyce kwantowej. Przed kolapsem stan świadomości w jakimś zakresie jest rozmyty, nie określa jednoznacznie stanu, nad którym umysł się zastanawia. W momencie ujawnienia się frazy prawdziwej, następuje skonkretyzowanie się owych niejasności do jakiejś formy stworzonej przez językowe powiązania - coś robi się "jakieś", umysł na to już nie "ciągle gdyba", lecz ma swój konkretny osąd.

Michał Dyszyński

Pomiędzy prawdziwością a prawdą występuje podobna zależność jak pomiędzy teorią naukową, a jednostkowym stwierdzeniem (tezą, wnioskiem) w tej teorii. Dobra teoria, pozwala na formułowanie w niej zrozumiałych, niosących poprawnie interpretowalną informację stwierdzeń.

Warto zauważyć, że mając kiepską teorię, też będziemy formułować twierdzenia, z których jakaś część nawet może być użyteczna w jakimś zakresie (czyli też "prawdziwa" w sensie tej użyteczności). Ale inna część będzie mylna. Ostatecznie efekt zastosowania takiej kiepskiej teorii będzie trudny do przewidzenia w konkretnym, nieprzetestowanym przypadku.
Póki co, idealnych teorii nie mamy. Zatem każde stwierdzenie można uznać za jakoś nie do końca poprawne, jako takie, z którego przy najlepszych nawet intencjach i zasadach interpretacji, można wyciągnąć błędne wnioski.

Michał Dyszyński

Prawda jest określana przez kontekst STATYSTYCZNY, często nie da się poznać tylko jednym testem. Informacja prawdziwa jaki jest dzień tygodnia (albo roku) okazuje swoją wartość (prawdziwość) w wielu różnych kontekstach użycia - np. gdy ktoś wykupuje bilet na ten dzień, umawia się z kimś, sprawdza program telewizyjny na dany dzień. Może być tak, że jeden test okaże się tu niewystarczający.
Statystycznie określa się także prawdziwość w kontekście społecznym, językowym. Informacja podana w jakimś języku jest ogólnie (społecznie) uznawana za "prawdziwą", bo większość populacji posługującej się danym językiem odczyta ją zgodnie z przyjętymi standardami, wedle większości poprawnie odczyta intencje nadawcy - co się zgodzi z różnymi formami użycia tej informacji w różnych sytuacjach.

Michał Dyszyński

Kolejne moje zwięzłe ujęcie idei prawdziwości (odpowiednik definicji prawdy, ale szerzej rozumiany):
Prawdziwość jest ideą, związaną z przekazem informacji i konstruowaniem w umysłach idei, która preferuje takie ujęcia, w ramach których w umyśle odbiorców przekazu powstaje wyższy poziom zharmonizowania między rozumieniem ogólnym rzeczywistości przez daną osobę, celami, jakie sobie owa osoba stawia, a najczęściej się pojawiającymi, najbardziej prawdopodobnymi stanami rzeczywistości, co danej osobie umożliwia statystycznie skuteczniejsze niż wcześniej rozwiązywanie problemów.