ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Wikipedia proponuje taką z grubsza definicję sumienia:

Michał Dyszyński

Przedstawię tu własną wizję tego, co najbardziej w mojej intuicji odpowiada znaczeniu słowa "sumienie".
Sumienie bierze się z osądu skierowanego na osobę - własną osobę. Osąd, jak każdy właściwie osąd powstaje na bazie przesłanek - tutaj będą nimi przekonania życiowe danej osoby, a w szczególności jej wyobrażenia o tym, co jest dobre, a co złe. Sumienie jest formą ROZPOZNANIA, powiązanego z pytaniem: czy mogłem postąpić lepiej, niż to zrobiłem?...
A zaraz potem pojawia się pytanie: czy miałem REALNE SZANSE zorientowania się, co powinienem wtedy zrobić?...
Choć ważne jest jeszcze pytanie: czy moje intencje wtedy były dobre?

Chcę się tu skupić na ostatnim pytaniu - tym o intencje. Sumienie jest bardzo silnie powiązane z intencjami. Niektóre osoby to powiązanie prowadzą chyba zbyt daleko, tzn. zbyt łatwo zaliczają sobie swoje intencje jako "dobre", a wtedy gotowi są łatwo i lekko wszystko sobie wybaczyć.
Dlatego sumienie dojrzałe będzie balansowało pomiędzy tym aspektem intencji (wszak wiadomo, że dobrymi chęciami jest piekło wybrukowane), a pewną formą rozpoznania okoliczności obiektywnych, czasem porównania się do innych osób (czy ktoś inny w tej sytuacji lepiej rozpoznałby, co powinien zrobić?).