ŚFiNiA

Michał Dyszyński

W układance w osobowość od jakiegoś czasu kluczowe miejsce widzę dla pojęcia szczerości. A dziś zorientowałem się, że nigdzie nie przedstawiłem definicji tego pojęcia. Czas nadrobić tę lukę.

Szczerość osobiście widzę jako ten aspekt w uznaniach, rozpoznaniach, a dalej deklaracjach danej osoby, który jest niezależny od bezpośredniego zarządzania, wymuszania jego wskazań wolą, bo wypływa z czegoś nie do końca kontrolowanego wolą. Jest to zatem aspekt spontaniczny, jest czymś objawiającym się, ale - podobnie jak w idei czarnej skrzynki - w jakiś sposób wolny, samodzielny.

Kontrastując szczerość z jego zaprzeczeniem - nieszczerością - moglibyśmy powiedzieć, iż nieszczere uznania, albo deklaracje powstają w odpowiedzi na jakąś formę sterowania zewnętrznego, może są koniunkturalne, może interesowne, może wynikają z podporządkowania. Nieszczere pochwały powstaną wtedy, gdy osoba co innego myśli, a co innego mówi - zapewne nie chcąc zrazić do siebie chwalonej osoby, nie mówi o niej przykrych ocen, które jednak wyraźnie są odczuwane przez chwalącego.
Szczerość jest osobista, wewnętrzna, wolna, nieszczerość zaś jest zewnętrzna, związana z podporządkowaniem. Pomiędzy nimi mamy swoisty rozłam - to co jest bezpośrednie, bywa wyraźnie odmienne, nawet sprzeczne w stosunku do tego, co jest oczekiwane z jakichś osobnych, zewnętrznych powodów.

Aspekt kalkulacji w szczerości
Chciałem już napisać, że nieszczerość jest wykalkulowana. Ale się wycofałem z tak prostego postawienia sprawy, bo uważam, że szczerość jak najbardziej też może być związana z kalkulacją. Jeśli kalkulowałem odpowiedź na pytanie "ile jest 345 razy 12?", to owa wykalkulowana odpowiedź, o ile wynikałaby ze spełnienia reguł arytmetyki, będzie jak najbardziej szczera. Kalkulowanie nie jest zatem wg mnie jakoś wyraźnie związane bardziej z nieszczerością, co najwyżej bardzo szczególna forma kalkulacji przy nieszczerości się pojawia.
Ten szczególny, nieszczery typ kalkulacji, odpowiada postawie: co prawda czuję, że coś jest jakieś tam, ale z racji na jakąś formę korzyści, interesu, aby tego nie uznać, zignoruję to, co mi szczerze umysł i zmysły podpowiadają, a zadeklaruję wynik bardziej zgodny z owym interesem.
Jest to "kalkulacja" bardzo szczególnego rodzaju, daleko od idei kalkulowania, rozumowania w ogóle, a w pewnym sensie nawet z tą ideą sprzeczna (choć w innym aspekcie może i zgodna). Zgodna z ideą kalkulacji jest tu postawa zdystansowania się względem tego, co bezpośrednie. Kalkulacja z zasady jest "chłodna", jest związana ze sprawowaniem kontroli nad emocjami, bezpośrednimi pragnieniami. Jednak sprawowanie owej kontroli nie oznacza, iż jej efektem będzie obowiązkowo zafałszowanie wyniku rozpoznania, czy fałszywa deklaracja. Może tak być, ale nie musi. Wręcz jest tak, że jeśli ktoś zgadza się wewnętrznie z celami, jakie kalkulacja ma realizować, to więcej tej kalkulacji będzie oznaczało większy wklad szczerości.
Sprawowanie kontroli (także sprawowanie jej nad emocjami) może mieć różne cele - np. skupienie się na zadaniu, zneutralizowanie wrogich sugestii, czy znanych sobie błędów rozpoznawania spraw. Jeśli wiem, że często ulegam jakiemuś fałszującemu wpływowi, to kontrolując się pod kątem tego ulegania będę szczery wobec tego "rozsądnego siebie", choć jakoś nieszczery wobec niejednego bezpośredniego odczucia jakie się pojawi. To razem pokazuje, że szczerość tak w ogóle nie jest czymś prostym, że często będziemy odczuwali różne szczerości, w jakimś stopniu ze sobą się konfliktujące.

Uważam, że pomiędzy posłuszeństwem, a szczerością występuje rodzaj fundamentalnej sprzeczności.
Szczerość domaga się przy rozpoznawaniu sięgnięcia w warstwę intuicyjną, osobistą, niekontrolowaną wolą.
Posłuszeństwo zaś realizuje się za pomocą woli, która nadrzędną dyrektywą modyfikuje rozpoznania, wzorując się na jakimś zewnętrznym schemacie.

Kto stara się być posłusznym wbrew jakimkolwiek swoim wewnętrznym spontanicznym odczytom, nie jest zatem szczery.

Michał Dyszyński

Michał Dyszyński