ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Jednym z najtrudniejszych wezwań ewangelicznych jest wezwanie do tego, aby "stracić swoje życie":
(39) Kto chce znaleźć swe życie, straci je, a kto straci swe życie z mego powodu, znajdzie je. (Ewangelia Mateusza 10:39 - tłumaczenie Biblii tysiąclecia)

Niedawno też wziąłem udział w dyskusji na temat innego, ale trochę podobnego w wymowie fragmentu ewangelii, związanego z wezwaniem do ubóstwa http://www.sfinia.fora.pl/swiete-ksiegi,41/sens-ubostwa-w-nauczaniu-jezusa,27259-25.html#833817 Właściwie to owe wezwania można by chyba postrzegać jako jedną ideę. A jest to idea chyba bardzo kontrowersyjna, trudna do zastosowania literalnie.
O co właściwie miałoby chodzić w jezusowym sformułowaniu "stracić swoje życie"?...
Spróbuję rozważyć najpierw skrajne rozumienie - może chodzi o to, aby popełnić samobójstwo?... :shock:

Bo jeśli już bierzemy ów cytat literalnie, to chyba najbliższe znaczeniu "stracić życie" jest zabić się. Kropka.
Tu pewnie większość osób, łącznie z największymi ortodoksami, fundamentalistami chrześcijańskimi powie: no nie... przecież nie o to chodzi. :nie:

Ale ja tu zamierzam jednak drążyć sprawę: jak to "nie o to chodzi"?... Niby dlaczego ten najbardziej bezpośredni, literalny odczyt ktokolwiek tutaj podmienia na zmiękczoną (może "pluszową") wersję?...
- Bo się nie da tak zrobić?... A kto powiedział, że się nie da. Samobójców historia zna wielu, więc nie można tu powiedzieć zasadnie, że odebrać sobie życia "się nie da".
Ja tu widzę kwestię jasną - jest prosta piłka: albo twierdzimy, że należy trzymać się przy interpretowaniu Biblii najbardziej literalnej wersji, a wtedy należałoby uznać, iż Jezus nawołuje do samobójstwa w tym fragmencie Biblii (Ewangelia Mateusza 10:39), albo musimy się pogodzić z tym, że najbardziej literalny odczyt Biblii uznajemy po prostu za niepoprawny. I jeśli uznajemy tę drugą opcję, to należałoby UZNAĆ WSZELKIE JEJ KONSEKWENCJE.
Piszę o tym dlatego, że w dyskusjach z integrystami, ortodoksami nieraz staje ten problem, że ortodoks próbuje narzucić jako absolutnie niedyskutowalną jakąś skrajną interpretację cytatów z Biblii. Bo rzekomo to inni "interpretują", a sam ortodoks odczytuje przekaz biblijny "jak jest", czyli bez zmiękczania jego sensu, bez upluszowiania trudnych znaczeń. Tylko czy wspomniany ortodoks może być w tym swoim podejściu konsekwentny?!
- W moim rozumieniu tej sprawy, to się po prostu nie da, jeśli tylko ortodoks jeszcze żyje, pomimo, że przeczytał treść zapisaną w Ewangelia Mateusza 10:39 (także u Łukasza 9:24 i Marka 8:35).

Ale to był tylko jeden aspekt sprawy, związany z owym cytatem, bo ja widzę tu jeszcze osobny problem - spójrzmy na jego treść w tłumaczeniu Biblii warszawskiej: (24) Kto bowiem chce zachować duszę swoją, straci ją, kto zaś straci duszę swoją dla mnie, ten ją zachowa. (Ewangelia Łukasza 9:24)
Czyli to słowo, które Biblia tysiąclecia tłumaczy jako "życie", redakcja Biblii warszawskiej tłumaczy jako "duszę". Zajrzyjmy zatem do oryginału greckiego, który zapewnia nam Biblia interlinearna. Tam widać, że u Łukasza mamy w oryginale greckim określenie ψυχην (psychēn), co zaskakująco trafnie fonetycznie pasowałoby do polskiego "psychika". A w takim układzie mielibyśmy treść jeszcze inną "kto chce zachować swoją PSYCHIKĘ". Nie jestem specjalistą od starożytnej greki, ale z samego faktu, ż różnego w różnych redakcjach tłumaczenia słowa ψυχην (psychēn), wynika mi, że może niekoniecznie chodzi w owym fragmencie o utratę życia. To w takim razie chodzi o UTRATĘ CZEGO?
A może owo "coś", co należałoby stracić, aby zostać tym duchowym uczniem Jezusa jest jeszcze czymś trudniejszym do opisania?
Czy rzeczywistość ducha, do której przekonuje Jezus musiało mieć w języku starożytnych Izrealitów na pewno już gotowe, idealnie pasujące słowo?...
- Bo ja tu stawiam hipotezę, iż tego słowa, tak w pełni adekwatnie odzwierciedlającego intencję Jezusa, po prostu w języku aramejskim (w którym wypowiadał się Jezus), a potem w tłumaczeniu tych słów na grecki (w tym języku zapisano oryginał Nowego Testamentu) po prostu nie było. Użyto więc ZASTĘPCZO słowa ψυχην (psychēn) - słowa chyba relatywnie bliskiego intencji, ale niekoniecznie idealnie ową intencję odzwierciedlającego.

A może, gdyby Jezus miał do dyspozycji język nam współczesny - ten z XXI wieku - to mógłby użyć bardziej adekwatnego, do jego intencji słowa?...
- Ja tu spieszę sformułować właśnie taką hipotezę, iż treść zawarta w omawianym fragmencie mogłaby być sformułowana precyzyjniej, gdyby tylko było dostępne odpowiednie pojęcie z języka. Co dzisiejszy język oferuje nowego w tym zakresie, w kontekście opisu aspektów świadomościowych?...
Po pierwsze samo słowo ŚWIADOMOŚĆ (nieznane przed XIX wiekiem). Podobnie mamy jeszcze takie określenia (nieznane Izrealitom 2 tys. lat temu jak):
- instynkt (instynktowne reakcje)
- jaźń
- ego
- inteligencja
- emocjonalność, emocje
- psychika (we współczesnym rozumieniu)
- rozdział świadomy - podświadomy - nieświadomy
- odruchowość
- modelowanie
- rozumienie (w dzisiejszym znaczeniu)
- teoria
- mentalizacja, mentalność
- intuicja
i inne...
Tych słów Jezus oczywiście nie użył, ale jeśli myślał o znaczeniu tego "czegoś", co należy stracić, aby to (chyba w jakimś innym sensie) zachować. To, że użyto w (tłumaczeniu z aramejskiego) Biblii słowa ψυχην (psychēn) niekoniecznie zatem oznacza, iż przetłumaczenie słowa na "życie" jest najbardziej adekwatnym podejściem.
Z tego płyną jednak chyba dość dalekosiężne wnioski teologiczne, może kognitywistyczne. :think:

Michał Dyszyński

W kontekście tłumaczenia ψυχην (psychēn) na "życie", spróbuję teraz zabawić się w alternatywnego tłumacza, spoglądając na listę, alternatyw:

Michał Dyszyński

Jeszcze wrócę do cytatu głównego w tym wątku:

Michał Dyszyński

Przyjmijmy w formie testu zupełnie hipotetycznie założenie, że sytuacja opisana cytacie, o którym jest ten wątek (Mateusza 10:39), była związana nieco inną intencją, niż sugerowanie utraty życia, że raczej chodziło o ideę UTRATY EGO. Czy Jezus mógł myśleć nie życiu, a nawet nie o duszy człowieka, tylko o ego?...
- Aby jakoś do powyższego problemu podejść, należałoby na start zauważyć, że pojęcie ego (wraz z id i superego) jest wynalazkiem pojęciowym XX-wiecznym (Sigmund Freud sformułował to pojęcie w latach 20-tych XX wieku [link widoczny dla zalogowanych]). Więc jeśli nawet Jezus o tej idei myślał (a zakładając Jego boską naturę, można przyjąć taką hipotezę za zasadną, bo mógł przecież wyprzedzać swoim rozumieniem ludzkość o tysiąclecia), to oczywiście nie był w stanie przekazać jej bezpośrednio słuchaczom. Jedyne, co był w stanie zrobić, aby słuchaczom przybliżyć ową myśl, było użycie NAJBLIŻSZEGO ZNACZENIOWO słowa. W tamtych czasach język był słabo rozwinięty w obszarze wiedzy i modelowania zjawisk świadomościowych, zatem było niewiele słów do wyboru. Słowo "psychēn" było być może jedyną opcją jako tako bliską. Być może nawet dzisiaj żaden z tłumaczy nie rozumie do końca bardziej subtelnych zakresów znaczeniowych użycia owego słowa w kontekstach. Można przypuszczać, że część z nich dzisiaj jest albo nieznanych, albo mylnie rozpoznawanych. To, że tłumacze "psychēn" rozpoznają w cytatach raz jako "duszę", raz jako "życie", raz jako "nas", świadczy wg mnie o tym, że tak do końca nie są pewni, co właściwie owo słowo oznaczało, a już szczególnie co oznaczało w tym kontekście, który jest omawiany.
Jezus mógł mieć ogromne wyczucie ludzkiej natury, mógł mieć wiedzę o świadomości człowieka wykraczającą poza wiedzę Żydów (a także Greków) z I wieku. Ale nawet jeśli tę wiedzę posiadał, to i tak nie miał jak jej wyrazić słowami, bo tych słów mu brakowało.

Teraz próbujemy wyciągać wnioski z cytatów ewangelicznych, zwykle traktując jako rodzaj pewnika, że słowo zastosowane przez tłumaczy jest tym, które dobrze opisuje intencję Jezusa. Ale wg mnie niejedno sugeruje, że to jest nadmiernie optymistyczne założenie. Tak naprawdę to nie wiemy jak mapują się intencje znaczeniowe wypowiedzi Jezusa na dzisiejsze pojmowanie powiązanych z tymi intencjami idei.

Wg mnie w miarę pewne jest w kontekście "psychēn" i frazy z Mateusza 10:39 (także podobnych u innych ewangelistów) jedynie to, iż coś - jakiś aspekt świadomości, może odczuwania samego siebie i swojego życia przez człowieka - wymaga "utracenia", a potem z tego wyjdzie "odzyskanie". Co to tak do końca jest?...
- Tego nie ustalimy ściśle. Jedyne co możemy tu chyba jako tako zasadnie zrobić, to BAZUJĄC NA PEWNYM WYOBRAŻENIU OGÓLNYM NAUK JEZUSA i dodając NAJLEPSZE DZISIEJSZE ROZUMIENIE ŚWIADOMOŚCI starać się wymodelować coś związanego z życiem, duszą, psychiką, co domaga się początkowo zanegowania, aby to jakoś przywrócić w poprawnej postaci. Gdyby to jakoś próbować łączyć z ideami, które w Ewangelii także gdzie indziej są wskazywane, to można się domyślać, że mogło chodzić tutaj o jakąś postać zmiany myślenia w stronę duchowości, nawrócenia się na dobro, miłość, prawdę, a porzucenia prymitywnych form naszej osobowości.
Gdyby owym "cosiem" do utracenia i odzyskania była osobowość na początek silnie powiązana z ego (związana z egoizmem), a po nawróceniu się, przekształceniu świadomości powstawałaby osobowość pragnąca dobra, miłości, prawdy, osobowość duchowa, to mielibyśmy chyba względna spójność w traktowaniu nauk Jezusa.

Michał Dyszyński

To, co opisałem we wcześniejszych postach niniejszego wątku, w istocie jest nie tylko polemiką z tezą, iż Ewangelia sugeruje ludziom, aby tracili swoje życie. Tu jest polemika z ZASADAMI INTERPRETOWANIA tej Księgi.

Warto byłoby jawnie sformułować co z czym tutaj się ściera - jakie podejście z jakim innym podejściem.
Oto twierdzę, że tradycyjne interpretowanie Biblii, które skupia się na literalnym traktowaniu zapisów Biblii, nie jest poprawne. Powodem tego jest to, że NIGDY ŻADNE TŁUMACZENIE NIE MAPUJE IDEALNIE ORYGINAŁU NA TEKST PRZETŁUMACZONY.
To jest fikcja, że tłumacz po prostu bierze frazy oryginału i robi z nich - hipotetycznie 1 do 1 - zapis w nowym języku, który w pełni by miał odzwierciedlać intencję twórcy dzieła pisanego. Jest to fikcja z wielu powodów:
- Po pierwsze, jeśli autor dzieła jest wybitną osobowością, wielkim myślicielem, to już na start TO, CO CHCIAŁBY PRZEKAZAĆ zapewne wykracza swoją wielkością, złożonością, nieszablonowym ujęciem PONAD WSZYSTKO, CO MOGĄ PRZEKAZAĆ SŁOWA JAKIEGOKOLWIEK JĘZYKA. Każdy autor wielki, uduchowiony ma do przekazania TREŚĆ WYKRACZAJĄCĄ POZA SŁOWA.
To zaś oznacza, iż już nawet sam oryginał nie jest idealny pod względem przekazania wybitnych treści.
- Po drugie, każdy język ma jeszcze OTOCZKĘ KULTUROWĄ, która może różnić się w zależności od mentalności ludzi, od środowiska, od wykształcenia piszących w tym języku. Oryginał Biblii zaś nawet nie jest ściśle "oryginałem" w sensie przekazywania słów Jezusa, z racji na to, że Jezus wypowiadał się w języku aramejskim, a Nowy Testament zapisano po grecku. Więc już tu mamy pierwszy poziom tłumaczenia. Każdy dodatkowy poziom tłumaczenia wprowadza potencjalnie swoje przekłamania, a na pewno zniekształcenia względem wersji tłumaczonej (nie zawsze zniekształcenie musi być zakłamaniem, jeśli patrzymy z punktu widzenia intencji samego pierwotnego twórcy, bo wręcz może pojawić się efekt naprawienia aspektu, którego nie dawało się wyrazić poprawnie w języku oryginału, a można to uczynić w języku, na który się tłumaczy). Spotkałem się nawet z opinią pewnego księdza, że zbawienie świata, jakiego dokonał Jezus mogło się dokonać dopiero w tych czasach, w ktorych się dokonało, bo do tego czasu ukształtował się język grecki - język znacznie precyzyjniejszy od innych języków. I dopiero Biblia zapisana po grecku mogła wystarczająco wiernie oddać idee ewangeliczne (ale ta "wystarczającość" też wcale nie musi oznaczać ideału, a po drugie choć jest to ciekawy głos, to jest on też tylko hipotezą).
3. Ponieważ języki się rozwijają, pojęcia się rozwijają, przekształcają, postają nowe idee, nowe znaczenia, to niejednokrotnie będzie tak, iż treść niewyrażalna (z racji na brak stosownych słów) w języku oryginału, może się okazać względnie dobrze wyrażalna w języku i w systemie pojęć powstałym wiele wieków po opublikowaniu oryginału. Ale aby w tym nowopowstałym języku ten poprawiony realnie w stosunku do oryginału efekt nastąpił, niezbędne jest bardzo wnikliwe przeanalizowanie intencji bezpośredniego autora (np. intencji Jezusa, który swoje słowo głosił Żydom). Do tego niezbędne byłoby, aby któryś kolejny tłumacz dysponował natchnieniem (chyba ze strony Ducha Świętego) porównywalnym z natchnieniem pierwszych twórców Biblii. I chyba nie jest to coś niemożłiwego, bo jeśli w ogóle Duch Święty miałby działać i wpływać na ludzkość, to nie jest On przecież ograniczony wyłącznie do wpływu na pierwszych autorów Biblii.
4. Wreszcie warto zauważyć, że czytelnik tekstu (np. Biblii), który spotyka się z tłumaczeniem powstałym wiele wieków po oryginale i myśli pojęciami znacząco odmiennymi, niż to było w czasach powstawania oryginału, to często wręcz mylnie zinterpretowałby tekst zbyt literalny, zbyt wierny oryginałowi, bo nie rozumiałby np. niuansów znaczeniowych, które przez wieki uległy modyfikacjom.

Wszystko to razem składając, wychodzi sugestia, iż wcale nie jest najlepszym podejściem skupianie się na literalnym odwzorowywaniu oryginału. Poza tym kluczową kwestią jest jakieś DOTARCIE DO BEZPOŚREDNIEJ INTENCJI autora słów (w przypadku interpretacji Biblii Jezusa), a nie kurczowe trzymanie się sformułowań, które po setkach lata mogły juz stracić swoją zdolność przekazywania znaczeń, z racji na całą masę zmian w mentalności ludzkości. Niewykluczone jest, że dopiero w XXI wieku po raz pierwszy zostaną poprawnie odczytane pewne intencje słów Jezusa, które w pierwotnej wersji Biblii były niejasne. Bo dopiero skonfrontowanie tych słów z ideami, które ludzkość wytworzyła wiele wieków później nadało rozumieniu odpowiednio precyzyjny kontekst.