ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Bardzo często w dyskusjach głównym problemem okazują się definicje. Jeśli się nie przemyśli dobrze, na czym w ogóle definiowanie pojęć polega, to o konkluzywność dyskusji będzie bardzo trudno. Bo typowym podejściem dyskutantów arbitralnych, wpierających jest żądanie, aby cały świat się do nich dostosował - także w zakresie uznania absolutnego wyłącznie ich definicji. Niestety, akurat przy tym najczęściej okazuje się, iż właśnie ci, którzy takie despotyczne podejście do definiowania mają, używają pojęć szczególnie niespójnie, chaotycznie, stosując uznaniowo to samo słowo raz w jednym za chwilę w wyraźnie innym, albo i sprzecznym z tym pierwszym znaczeniu. Ale akurat ci, którzy są tego rodzaju despotami, właśnie zwykle mają najmniejszą ochotę przyglądać się zagadnieniu, czy używany system pojęciowy jest spójny, czy nie ma w nim przeczenia sobie, niejasnych dowiązań, naiwności, albo innej formy nazewniczego chaosu.

Z logiki wiadomo, że definiowanie ma niejako dwie swoje "twarze":
- definiujemy przez BEZPOŚREDNIE WSKAZANIE tych rzeczy, które zaliczamy do danej kategorii, nazywamy danym słowem. Przykładem jest uczenie się dzieci jak nazywać pojęcia - jeśli rodzice kilka, kilkanaście razy konsekwentnie użyją nazwy "gruszka", z kontekstu będzie wiadomo o jaki rodzaj przedmiotu - owocu chodzi, to dziecko zaczyna kojarzyć intuicyjnie, które byty z otaczającego ich świata są gruszkami.
- definiujemy też PODAJĄC REGUŁĘ FUNKCJONALNĄ I ODNIESIENIA OGÓLNE - tak często definiowane są pojęcia w nauce, tak starają się ujmować sprawę słowniki, leksykony, tak to też funkcjonuje w logice matematycznej.

Definiowanie pojęć przez reguły funkcjonalne, jest bardziej dojrzałą postacią definiowania, ale też wymagającą większych kompetencji intelektualnych. Intuicyjna postać definicji jest bardziej bezpośrednia, wykorzystywana nie tylko przez ludzi, ale także w komunikacji ze zwierzętami. Bo to właśnie w ten, intuicyjny sposób pies szybko zaczyna kojarzyć idee typu "spacer", "buty", "przynosić" itp. itd. Każda tych twarzy definiowania ma swoje zalety i wady. Intuicyjność jest bardziej podstawowe, dostępna dla szerszej bazy przypadków, nie wymaga żmudnych badań, przemyśleń. Ale ma tę wadę, że w przypadkach spornych, granicznych, niejasnych intuicja nie jest w stanie rozstrzygnąć sprawy, a poza tym, intuicję każdy ma swoja, więc jeśli Kowalski swoją intuicją będzie coś definiował znacząco odmiennie niż Malinowska, to poprzestając tylko na tym mechanizmie, nie ma jak rozstrzygnąć potencjalnego sporu, co tu jak powinno być nazywane.
Badając reguły, odniesienia do szerszej wiedzy tworzy się definicje funkcjonalne, ideowe. Ten sposób ma taką zaletę, że pomaga w rozstrzygnięciu wielu sporów, wobec których intuicja już nie pomoże. Ale też nie wszystkie spory rozstrzygnie, a poza tym też funkcjonalnie coś definiując, nie będziemy mieli gwarancji, że w jakiejś tam innej grupie osób, nasza definicja może być uznana za błędną, niezasadną.
Tak ogólnie to obie te twarze definiowania są właściwie niezbywalne w zdecydowanej większości przypadków. Definiowanie za pomocą wskazań szybko bowiem sugeruje jakąś postać reguły. To, czy ktoś umie tę regułę słownie sformułować, jest osobną kwestią, jednak coś takiego jak absolutnie czysto pierwotne wskazywanie jest wielką rzadkością. Zwykle automatycznie umysł postrzegającej osoby zaczyna dopasowywać do już kilku wskazań jakaś swoją własną regułę. Zwykle też dalej między ludźmi dochodzi do - mniej czy bardziej świadomych - UZGODNIEŃ, FORMY NEGOCJACJI, jaki zestaw rozpoznań w danej grupie ludzi będzie nazywany jakim słowem, symbolem.

Dojrzała postawa w zakresie definiowania jest przeciwieństwem podejścia despotycznego. Rozsądni ludzie są w stanie po prostu DOGADAĆ SIĘ w kwestii co - jak będzie nazywane, a na bo przy tym są odsuwane ambicje, czy jakieś niedojrzale pragnienia narzucania za wszelką siłę innym osobom swojego stanowiska. Dogadać można zarówno definiowanie na poziomie bezpośrednich wskazań, jak i na poziomie formułowania reguł - idei, związanych z danym pojęciem.

lucek

Michał Dyszyński