ŚFiNiA

Michał Dyszyński

W najkrótszym opisie, a poza tym w głębszym, duchowym i intelektualnym sensie pycha jest postawą NIE DOPUSZCZENIA INNYCH ISTOT MYŚLĄCYCH DO ORZEKANIA O PRAWDZIE I WARTOŚCI.

Pyszałek na zewnątrz zwykle jawi się jako ktoś wychwalający się. Ale pycha może być też ukryta, czasem nawet może na zewnątrz prezentować atrybuty pewnej układności, kultury. Istotne jest, co jest tam w środku.
Testem w pytaniu o pychę jest sytuacja, gdy ktoś z zewnątrz zgłasza stanowisko odmienne względem naszego. Jaka będzie reakcja?
- czy będzie nią: ale to głupek, bo nie myśli tak jak ja?...
- a może wystąpi odruch: słuchaj teraz, ja ci powiem jak jest, bo nie masz racji, to oczywiście jest ...
To jest postawa pychy bez względu na to, czy ktoś rację w danej sprawie posiada, czy nie (w końcu to jest do ustalenia w oparciu o osobne kryteria, a tu nie mówimy konkretnie). Ważne jest, czy w ogóle bierzemy pod uwagę rezygnację ze swojego stanowiska (choćby częściową), czy szukamy dróg dogadania się, czy szukamy wspólnoty myśli (może i odczuć).

Pychę, trochę jak inne złe (choć też i dobre) cechy dziedziczymy ewolucyjnie. Można ją wywieść z paradygmatu walki o lepsze miejsce w grupie, jak też w pewnym stopniu z cechy uporu w dążeniu do celu. Bo pycha jest po prostu bardzo mocnym utwardzeniem czegoś co w jakimś umyśle AKTUALNE, co w nim się pojawiło. I teraz jest oczywiście pytanie: czy już mamy osiągniętą doskonałość? Czy to koniec przygody w tym świecie myśli?
Jeśli dla kogoś poczucie własnej kompetencji, osiągnięcia celu, posiadania racji stoi wyżej niż ciekawość rzeczy nowych, a także niż związki z innymi istotami, potrzeba uwzględniania ich stanowisk, ten postawi swój bieżący stan rozumienia na pozycji wzorca absolutnego. Od tej pory inni mają się do niego dostosowywać.
Jest tu jeszcze opcja pychy skupionej na władzy. Można spotkać typy pyszałków, którzy co prawda może stanu swoich myśli nie postawią na szczycie (choć też stawiają bardzo wysoko), ale zawsze ostawiają siebie w relacjach wyżej niż drugą stronę, zawsze to oni muszą zadecydować, zawsze to ich ma być racja, a jeśli nawet swoje stanowisko w jakimś zakresie zmienią, to będą podkreślali przy tym wyłącznie własny wkład.
To ostatnie jest jakby pomniejszym typem pychy, trochę zbliżonym do postawy osoby, która po prostu stara się mocno sprawować kontrolę nad swoimi myślami (co oczywiście nie jest niczym złym). Różnica pomiędzy pyszałkiem, a osobą dążącą po prostu do kontroli myśli jest taka, iż ten pierwszy za rzadne skarby nie przyzna się do tego, że coś zrozumiał dzięki innym ludziom, nie będzie czuł wdzięczności, nie będzie miał przyjaznych uczuć.
Bo ważnym efektem pychy jest postawa wrogości. Ta wrogość wynika dość bezpośrednio z faktu, że pyszałek - ktoś skupiony na swojej ważności, tym jak bardzo jest mądry, wielki i kompetentny - prędzej czy później natrafi na sytuacji, w której ktoś zajmie inne stanowisko. Wtedy musi zacząć się konflikt, złość, emocja w pyszałku "jak ten ktoś śmiał, uważać coś innego niż to, co ja ogłosiłem i ustalam!...".I jest wrogość. A powody do wrogości są na każdym kroku.
Tymczasem osoba nie będąca pyszałkiem w podobnej sytuacji - czyli gdy pojawi się jakiś konflikt stanowisk - zareaguje racjonalniej: tak, uważasz inaczej? - przyjrzyjmy się sprawie, może ja coś przeoczyłem, może ty się mylisz, pewnie da się sprawę dogadać, da się znaleźć platformę porozumienia, aby ostatecznie obie strony doszły do lepszej wizji danej rzeczy, a ostatecznie uzyskały przeświadczenie, iż osiągnięty konsensus jest zgodny z ich odczuciami.

Pyszałek jest zamknięty na poprawną, uczciwą komunikację z innymi ludźmi. On nie rozumie daru jakim jest obecność innych osób, innych stanowisk, jest zapatrzony w bliżej nieokreślony cel "mania racji".

Co broni umysł przed pychą?
Bo warto jest wręcz świadomie i niejako na siłę wdrożyć program walki z aspektami pychy w myśleniu. Każdy takie aspekty ma w jakimś stopniu, co jest naturalne, zrozumiałe, a ktoś kto by tych aspektów - półproduktów pychy nie miał, to po prostu nie potrafiłby dyskursywnie myśleć. Ale owe aspekty nie mogą zapanować nad całą myślą, bo "polegniemy" mentalnie i intelektualnie.
Przed pychą broni m.in. uświadamianie sobie:
- Po pierwsze, TWARDEGO FAKTU, że nie mamy dostępu do ostatecznej prawdy, do probierza sensu i prawdy
- Po drugie, choć mamy oczywiście swój subiektywny prymat w zakresie orzekania (ostatecznie sami przed sobą i dla siebie, to my zadecydujemy) to jednak druga strona jest w dokładnie symetrycznej sytuacji. Ten aspekt symetrii powoduje, że ten nasz prymat obowiązuje jedynie w domenie prywatnej, a powinien być wycofany w sferze publicznej - kontaktu międzyludzkiego.
- Po trzecie, KAŻDY JEST INDYWIDUALNOŚCIĄ, a więc nawet jeśli mamy jakąś tam rację (nawet w znaczeniu jakiejś tam obiektywności naszego poglądu jako lepszego), to powinniśmy też wziąć pod uwagę indywidualną drogę każdego do jego sposobu poznawania świata. Być może, po iluś tam błędach i trudach to właśnie ten jego, alternatywny sposób widzenia rzeczywistości okaże się w jakiś sposób odkrywczy, ważny dla zrozumienia całości sprawy. Nieraz bywało tak, że nawet błędne, poboczne koncepcje, ważne rzeczy wnosiły do zrozumienia.
- Po czwarte, warto sobie przypominać, że nie jeden raz popełnialiśmy błędy, a zatem nie ma gwarancji, że tym razem słuszność będzie po naszej stronie
- Po piąte, warto wyobrazić sobie samego siebie gdy - potencjalnie - po iluś latach doskonalenia będziemy patrzyli na dany problem. Zapewne będziemy widzieli go pełniej, w lepszy sposób. Skoro zaś sami uznamy kiedyś niepełność naszej bieżącej wizji rzeczy, to bez sensu jest upierać się teraz przy tej wizji, jakby była tą absolutną.
- Po szóste, nawet jeśli druga strona się myli, to nieraz z tego mylenia się wynika ciekawa wiedza dla nas z boku. Warto docenić kontakt z drugim człowiekiem, nawet z błądzącym człowiekiem. Może będziemy w stanie komuś pomóc, a nawet jeśli nie, to przynajmniej nie będziemy samotni.

Dla mnie najgłówniejszym narzędziem obrony przed pychą jest przypominanie sobie prawa, iż nikt nie jest wyróżnionym układem odniesienia. Każdy obok jest takim "drugim ja", więc przysługują mu prawa na takim samym poziomie, jak mi. A nawet gdyby przyjąć założenie, iż ja - choćby z racji tego, że to ja myślę, więc jest tu pewne wyróżnienie - jakoś muszę być ośrodkiem oceny, to jednak dalej jest pytanie: w którą stronę emanować myślą?
- do wewnątrz... (czyli zapadać się...)
- czy na zewnątrz... (czyli zdobywać, poznawać, rozwijać się)
Droga na zewnątrz wymaga pewnego chartu, zaprzeczania temu co bieżące (wiadomo, na tym polega rozwój), ale jest dużo ciekawsze i bardziej obiecująca.

Michał Dyszyński

Przeniesione z innego wątku na moim blogu - był na podobny temat.