ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Od paru lat funkcjonuje u mnie wewnętrznie taka prywatna "definicja" typowego (bo nie każdego) ateizmu: ateizm - w typowym, najczęściej spotykanym wydaniu - to światopogląd polegający na braku ostatecznego rozliczenia się z zagadnieniem arbitralności w myśleniu.

Jest to dla mnie jednocześnie jeden z powodów, dla których (jest ich przynajmniej kilka) sam jestem teistą - tutaj byłby to powód z klasyfikacji "logika". Formułuję ów powód następująco: I TAK BĘDĘ KIEDYŚ MUSIAŁ WYBRAĆ W JAKIMŚ STOPNIU ARBITRALNIE, na wiarę, opierając się bardziej na wyczuciu, intuicji niż na ścisłym, odłączonym od widzimisię osoby, rozumowaniu.

Ateista (typowy, choć nie każdy), dla mnie, to CZŁOWIEK ZŁUDZEŃ, to ktoś kto zorientowawszy się, że dla posiadanych przekonań warto mieć uzasadnienia, argumenty, UWIERZYŁ w bardzo ryzykowną (nie potwierdzoną, a właściwie to łatwą do odrzucenia na zasadzie dość prostego rozumowania) tezę, iż da się każdy pogląd uzasadnić w sposób pełny, czyli da się całkowicie wyeliminować arbitralność z rozumowania. Ta wiara jest zazwyczaj potrzebna ateiście do zdyskredytowania teizmu, który, rzekomo, miałby być czystą arbitralnością. Ale ani teizm nie jest tak arbitralny, jak to się z pozoru wydaje, ani też atakowanie go za ową arbitralność nie jest tak poprawne, jak się to ateistom chciało.

Co robi typowy ateista z tym problemem, iż co rusz pojawiają się sytuacje przeczące owemu naiwnemu założeniu?
- Ano OSZUKUJE (samego siebie głównie). Narzędziem oszustwa najczęściej stosowanym jest stosowanie niespójnych zasad weryfikacji, wnioskowania. Zasady są niespójne, bo używają ARBITRALNEGO (znowu ta arbitralność, ale skoro - jak pisałem wcześniej - ktoś jest z niej nie rozliczony, to będzie ją wadliwie umieszczał w rozumowaniu) zmieniania reguł weryfikacji w zależności od tego, czy coś ma wspierać, czy zagrażać głoszonym przez siebie tezom.

Przykłady
Nierozliczony z arbitralnością ateista jest (najczęściej - nie wszyscy ateiści są tak samo głęboko nierozliczeni z arbitralnością) przekonany, że:
1. nauka jest w stanie ustalić prawdziwość zagadnień w oderwaniu od ZAŁOŻEŃ, od arbitralnie ustalonych (przyjętych formą wiary, przekonania bez dowodu) parametrów, aksjomatów, definicji
2. w ogóle JAKIEKOLWIEK TWIERDZENIE może być zasadnie uznane za słuszne (albo nie słuszne) bez odwołania się do ZAŁOŻONEGO ARBITRALNIE systemu aksjomatycznego.
3. Jeśli gdzieś występuje wiara, arbitralność w myśleniu to mamy do czynienia z "błędem rozumowania"...
- takie to nieprawidłowe (!) przekonania wciąż kołaczą się po obwodach nerwowych, nie rozliczonego z arbitralnością ateisty.

Ateiści lubią teistom stawiać zarzut "z psychologii" - polegający na tym, że teiści wymyślają sobie dobrego Boga, który się nimi opiekuje i da im życie po śmierci, co miałoby świadczyć, że w rozważaniu/budowaniu swojego światopoglądu nie są obiektywni.
Ale pytanie o obiektywność nie jest takie proste. Czy wybierając opcję "nie ma Boga" będziemy bardziej obiektywni?...
- tej opcji (ateizmu) można postawić bardzo podobne zarzuty, jak w przypadku teizmu. Np. wybieraniem opcji bezpieczniejszej ze strachu przed rozliczeniem życia (piekłem).
Jak zrobić, aby było obiektywnie? Albo w innym sformułowaniu: jak najskuteczniej wyeliminować arbitralność z rozumowania?

Jak pisałem, typowa ateistyczna ścieżka w tym względzie wygląda mi na naiwną. W jej ramach zamiast przyjrzeć się temu jak arbitralność jest wpleciona w rozumowania, sugeruje się, iż można dokonać rzeczy logicznie niemożliwej - uzasadniać tezy nie mając przy tym żadnych elementów myślenia założonych, przyjętych bez dowodu. To udawanie zwykle dalej popiera się intuicyjnym (naiwnym) odbiorem nauki, w myśl którego, skoro nauka jest w stanie wspomagać tworzenie zadziwiających osiągnięć techniki, to znaczy, że musi niejako "znać prawdę samą z siebie", czyli może być masterargumentem problemu o to, skąd bierzemy podstawy do swoich przekonań. Bliższa analiza pokazuje jednak, że to podejście jest naiwne i bałamutne, bo ani nauka sama nie twierdzi, że "posiadła prawdę" (wszak wciąż swoich prawd szuka, zmienia, doskonali), ani też te prawdy, które nauka ustaliła, nie dadzą się poprawnie zaprząc do uzasadnienia światopoglądu. Poza tym nauka sama arbitralność w swoim rozumowaniu stosuje (arbitralnie zakładając metodologię i aksjomatykę swoich modeli).

Są to niby oczywiste myśli. Ale dojście sobie z nimi do ładu we własnej głowie nie jest proste. W szczególności w umysłach większości ludzi wciąż tkwi zakorzeniona silnie INTUICJA ABSOLUTNEJ WIEDZY I PRAWDY - uważamy, że jak coś przyjęliśmy to "tak jest i już", że prawdy, które hołubimy w myślach są niepodważalne.
Ale jest też i przeciwny aspekt sprawy - też jakoś niebezpieczny dla umysłu - przekonanie, że skoro wszystko jest niepewne, to nie można (nie warto) nic twierdzić. Jest zagrożenie jakiegoś takiego totalnego, nihilistycznego sceptycyzmu.

Prawdą jest więc, że arbitralności w rozumowaniu się nie ominie. Z drugiej strony, świadomość tego, że musi ona wystąpić nie znaczy, że wszystkie arbitralności są sobie równe! Arbitralnym można być mądrzej, ale i głupiej. Stwierdzenie "na pewno jutro wstanie słońce", mimo że nie absolutnie pewnym, a więc jest jakoś arbitralne, wydaje się być rozsądniejsze od stwierdzenia (też arbitralnego): jutro na niebie mieszkańcy Mediolanu zobaczą siedmiogłowego smoka, który żarem swojego oddechu spali 7 samochodów.

Tym co możemy się ścigać w życiu jest JAKOŚĆ NASZYCH ARBITRALNOŚCI. Arbitralność może budować podstawy modelu fizycznego, ale potem w stosowaniu model stosuje się już z grubsza według reguł. Arbitralność jest w nim ograniczona - działa na początku, ustawia warunki rozumowania, ale potem mamy grę w myślenie o znanych zasadach. W odróżnieniu od tego (rozsądnego) podejścia mamy postawę ludzi, którzy nie szukają reguł, ale zawsze próbują wszystko ogłaszać arbitralnie. Tacy ludzie nie wiedzą właściwie co twierdzą, gdy coś twierdzą, bo ich twierdzenia są zawsze widzimisię, ich jedynym (!) potwierdzeniem jest właśnie arbitralność.

Podsumowując - nie da się całkowicie odejść od arbitralności w rozumowaniu. Ale chyba dobrą strategią jest ograniczanie jej poprzez jasne, niezależne od widzimisię osób formułowanie problemów i zasad ogólnych. Te zasady formułujemy w dużym stopniu arbitralnie, ale już po ich sformułowaniu arbitralność zaczyna ustępować regułom.

Na koniec dodam bardziej osobistą uwagę: jestem wdzięczny mojemu teizmowi za jego wkład ukształtowanie logiczności mojego rozumowania. Podstawą do tej wdzięczności jest właśnie opisany wyżej przeze mnie aspekt sprawy - zwrócenie uwagi na z jednej strony konieczność posiłkowania się arbitralnością, ale z drugiej ograniczeniom w jej stosowaniu. Będąc jeszcze ateistą, myślałem naiwnie (podobnie do tych postaw, które wyżej krytykuję), myślałem, że prawdy "są same z siebie", z wyłączeniem aspektu osobowego. Teizm uświadomił mi HIERARCHIĘ ROZUMIENIA, uświadomił mi to, że I TAK ZAWSZE JAKOŚ JESTEM PODMIOTEM, że mogę wybrać - arbitralnie - swój punkt wyjścia do wszelkiego rozumowania. Jest jednak i druga strona tak tworzącej się wolności rozumowania: Co bym nie wybrał, będą konsekwencje! Nawet rozliczenie przed samym sobą, "przed własnymi widzimisiami" też jest rozliczeniem. I to wcale nie takim łatwym do zaliczenia... :shock:

Irbisol

Właściwie sam podsumowałeś naszą dyskusję, robiąc te same błędy (co nie znaczy, że ze wszystkim się nie zgadzam).

Przede wszystkim, w zupełnie nieuprawniony sposób mieszasz do kwestii ateizm. Są ateiści, którzy mogą zgodzić się ze wszystkim, co napisałeś, co tacy, którzy się z niczym nie zgodzą oraz wszelkie ich kombinacje, zgadzające się lub nie z różnymi twierdzeniami, które tu przedstawiłeś. Ateizm nie ma tu nic do rzeczy.

Wybór czegoś na wiarę jest nieunikniony, ale - jak to już wielokrotnie pisałem, czym innym jest:
- wybór losowy
- wybór przy roboczych założeniach
- wybór w wyniku wiary religijnej
Sam wybór też wcale nie określa jednoznacznie ani światopoglądu, ani do tego światopoglądu delikwenta podejścia, co lansuje Wuj, uparcie twierdząc że jedno w drugie (postępowanie <-> światopogląd) jest odwzorowane jednoznacznie.

Co do twierdzeń i metod weryfikacji - dobry przykład jest w wątku obok przy rankingu religii dających najlepszy "wgląd w rzeczywistość duchową".
Można po prostu stanąć obok i stwierdzić "nie da się tego określić". I NIE JEST to skrajny sceptycyzm, o którym piszesz. Jeżeli totalnie brakuje narzędzi do oceny czegoś, to nie ma nic złego w tym, żeby decyzji czy oceny nie podejmować (chyba że okoliczności wskazują, że jest inaczej).
Zresztą dalej się poprawiasz dając przykład twierdzenia o wschodzie Słońca.

I niestety - fakt, że czasami wiary trzeba użyć (zupełnie innej niż religijnej - chodzi o sam mechanizm, nie obiekt wiary) nie usprawiedliwia w niczym wiary w jakieś nieudowodnione byty. Chyba że przyznasz się do chciejstwa.

Sam widzisz, że bez teizmu, któremu zawdzięczasz zrozumienie niektórych aspektów, też da się je zrozumieć.

Wszystko i tak zostało już napisane w wątku obok, więc chyba tutaj nie ma sensu tego ciągnąć - chyba że ktoś rzuci na sprawę jakieś inne światło.

Michał Dyszyński

Irbisol

Michał Dyszyński