ŚFiNiA

Michał Dyszyński

Gdy tak się przyglądam większości znanych teizmów naszego świata, to widzę dość wyraźny podział na jakby dwie wizje obecności Boga w tym świecie.

1. Wizja Boga immanentnego, często ukrytego, nie narzucającego się swoimi cudami.
2. Wizja Boga aktywnie działającego, narzucającego swoją wolę w konkretnych aktach działania.

Ten podział widać dość dobrze w sporze kreacjonistów z ewolucjonistami i w związanym z nim problemie stworzenia świata. Kreacjonistom przeszkadza wizja Boga działającego przez ewolucję - chcieliby dosłownie interpretować Księgę Rodzaju, w której świat stwarzany jest "po kolei". Z kolei wielu (innych) wierzących nie ma nic przeciwko temu, aby ewolucję potraktować jako swego rodzaju sposób stwarzania świata przez Boga. Oczywiście w ten sposób jakoś tam zbliżamy się deizmu, stawiamy pytanie, czy w takim razie Bóg w ogóle jest osobowy. Bo faktycznie, jeśli działanie Boga miałoby polegać tylko na zaprojektowaniu mechanizmu wszechświata, a potem puszczeniu go w ruch, to w tym obrazie Bóg osobowy staje się niepotrzebny. PO co miałby jeszcze się narzucać światu, skoro wszystko świetnie działa samo?... No chyba, że miałby być jakimś biernym obserwatorem...
Z drugiej strony trzeba chyba przyznać, ze tradycja wcześniejszego chrześcijaństwa ogólnie skłaniała się ku Bogu działającemu trochę jak pracownikowi w firmie - tzn. realizującemu konkretne zadania w konkretnych momentach czasowych. I faktycznie zawarty w księdze rodzaju podział stworzenia na 6 odrębnych dni jakby potwierdzał ów sposób patrzenia. W końcu mamy wyraźnie wyróżnione etapy. Tu (dla wierzącego, uznającego autorytet Biblii) pojawia się pytanie o poziom alegoryczności owego opisu - czy owe "dni" są bardziej elementem porządkującym narrację, albo wskazującym na bliżej nieokreślone symboliczne aspekty stworzenia, czy tez należałoby je rozumieć bardziej dosłownie.

Z tym problemem związany jest stary dowcip o pewnym głęboko wierzącym (w różnych wersjach: Żydzie, księdzu, katoliku świeckim), który podczas powodzi, stojąc na dachu domu zalewanego przez wodę żarliwie modli się o pomoc Boga. Przypływa łódka, lecz ów głęboko wierząc nie wsiada do niej argumentując to w stylu:
- ja wierzę głęboko, że Bóg mnie uratuje z owej powodzi, bo Bogu zaufałem, więc waszej pomocy nie potrzebuję.
Potem przypływa ponton, ale wierzący też go odprawia z podobnych powodów jak poprzednio. Na koniec, gdy woda już zaczyna spychać biedaka z dachu, pojawia się helikopter, z drabinką i zachętą do wspięcia się i uratowania. I znowu ów wierzący odmawia.
W końcu jednak ginie w powodzi. Gdy staje przed Bogiem w Niebie, zaczyna robić Mu wyrzuty: dlaczego nie odpowiedziałeś na moje modlitwy i nie uratowałeś mnie?
A Bóg odpowiada:
Przecież wysyłałem do ciebie i łódkę, i ponton i helikopter...

Podobny efekt mamy w przypadku filozofii, stworzenia, działania Boga w świecie. Według jednych, wszystko co się zdarza, niezależnie od tego jak bardzo da się powiązać z naturalnymi zjawiskami, działaniami ludzi, jest zgodne z wolą Boga, jest jego darem, więc cuda nie są tu dodatkowo potrzebne, a także (!) nie "przeszkadza" tu wyjaśnianie zdarzeń za pomocą praw fizyki, matematyki itp. Po prostu wyjaśnienie czegoś inaczej nie jest żadnym argumentem przeciwko wierze, jako że prawa materialne tego świata są właśnie sposobem przejawiania się woli Boga. Tutaj cuda nie są potrzebne, jak też nie ma potrzeby wyróżniać konkretnych aktów, przejawów woli Boga.
Z przeciwnego bieguna mamy pogląd, w którym ktoś domaga się konkretnego, rozpoznawalnego działania Boga względem człowieka, działania niejako zamkniętego w określony akt decyzyjny, w ramy czasowe. Takim ludziom nie pasuje więc podejście w stylu: wolą Boga było to, aby przez wiele lat przygotowywało się coś, co teraz rozpoznajemy jako konkretny stan, konkretne zdarzenie, choć można to zdarzenie równie dobrze (?!) wyjaśniać jako po prostu zbieg okoliczności, przypadek, albo po prostu nałożenie znanych praw natury. Ludzie tego rodzaju domagają się od Boga (czy też od własnego umysłu?...) wyrazistości działania, rozpoznawalności. Może takie podejście jest im do czegoś potrzebne. To ich "problem".

Dlaczego to piszę?
Bo te dwa podejścia dość dobrze opisują podstawowy argument ateizmu przeciw wierze, polegający na stwierdzeniu, ze właściwie wszystko co obserwujemy (?) da się jakoś wytłumaczyć znanymi prawami natury, więc idea Boga niczego tu nie dodaje, nie objaśnia.
Odpowiedź na ten argument jest problemem tylko w konwencji Boga działającego akcyjnie, w jasno rozpoznawalnych przez człowieka aktach. Wtedy faktycznie - wyjaśnianie czegoś za pomoca modeli, znanych praw, niejako usuwa Boga z układanki. Jednak dla wierzącego w Boga, który integruje swe dzieło z ewolucją, wyjaśnianie rzeczy nauką nie jest żadnym problemem. Po prostu harmonia praw (znanych bardziej, bądź mniej) tego świata jest tylko dodatkowym potwierdzeniem geniuszu Boga. W tym ostatnim ujęciu brak cudów, brak widocznych, rozpoznawalnych aktów boskiej woli, jest wręcz potwierdzeniem tego geniuszu - bo oto mamy wszystko tak doskonale zaprojektowane, że w ogóle nie trzeba się już wtrącać. To trochę jak z tym porzekadłem o bardzo dobrym menedżerze w firmie - on tak dobrze umie zorganizować pracę, że później staje się niepotrzebny, jako że wszystko świetnie działa bez konieczności jego ingerencji, decyzji.

Wydaje mi się, że dzisiejsze czasy wystawiły tradycyjną wizję Boga "działającego akcyjnie" na spore problemy. Nauka wyjaśniła tak wiele zjawisk, że coraz mniej miejsca jest na "sztuczne umieszczanie" w świecie Boga, na sposób znany z poprzednich wieków - na sposób rozpoznawalny, niezwykły, związany z cudami. Do tego dochodzi powszechny sceptycyzm, który nakazuje często odrzucać pewne zdarzenia bez sprawdzenia, z automatu, jeśli tylko podejrzewane są o związek z religią, duchowością. Dla wielu sceptyków jest chyba wręcz tak, że samo spostrzeżenie, że coś wyłamuje się ze znanych praw nauki jest wręcz dowodem (!) na to, ze związane z nim zdarzenie nigdy nie zaszło, że mamy do czynienia z błędem, oszustwem, manipulacją, że nie należy się nim zajmować. Tego rodzaju skrajny sceptycyzm, polegający na zaprogramowanym filtrowaniu wiadomości w oparciu o wzorzec "czy może być związany z religijną wizją świata, czy nie" przeczy w istocie idei otwartości naukowej, bezstronności; można by powiedzieć, że niejako jest sprzeczny z podstawowymi paradygmatami nauki (tej samej nauki, która za chwilę ma być podstawą prawdziwości). To takie sądzenie po szatach, po zewnętrznych pozorach.
W każdym razie jednak, nawet jeśli sceptycyzm potraktujemy mniej skrajnie, to chyba widać, ze chyba współczesna wiara będzie jakoś przesuwała swój środek ciężkości z podejścia Boga działającego akcyjnie, na Boga działającego immanentnie z prawami świata, czyli wymagającemu mniej cudów. W zamian dostajemy jeden wielki cud - tego niesłychanie złożonego, genialnego w pomyśle Wszechświata.

Na koniec dodam tu jeszcze jedna uwagę, tak bardziej od siebie. Nie chciałbym, aby powyższy tekst sugerował komuś, że jakoś występuję przeciwko możliwości pojawienia się cudów. Tak nie twierdzę. Osobiście cuda traktuję jako coś wynikającego z nieco innej warstwy - z obszaru osobowego. Dlatego jestem przekonany, ze - owszem - cuda się zdarzają, w szczególności tam, gdzie pojawia się u jakiejś osoby silna wiara, zaufanie, związek z Bogiem. Wtedy taki przypadek niejako "wyskakuje" z obszaru stałych niezmiennych praw materii, a przechodzi do sfery duchowej, takiej w której praktycznie wszystko jest możliwe. Oczywiście tego rodzaju "wyskoki" są rzadkością, ale jestem przekonany, że się zdarzają wielu ludziom.
Jednak NORMĄ jest (i powinno być!) działanie świata według praw rozpoznawanych jako bezosobowe, automatyczne. I dobrze że tak jest, bo owa bezosobowość, automatyczność tych praw jest swego rodzaju gwarantem stabilności komunikacji między osobą i światem. Gdyby było inaczej, gdyby normą były zmiany w świecie realizowane w ramach czyjegoś widzimisię, wtedy nie mielibyśmy przestrzeni do myślenia ale chaos, bo myślenie polega na ODKRYWANIU REGUŁ, a więc reguła musi tu być normą, a nie daleko posunięta wolność zmiany wszystkiego we wszystko.
Ale, to tylko taka refleksja...

O.K.

Uff temat jest tak obszerny, że wszystkiego w jednym poście sie nie da skomentować. Wezmę tylko kilka wybranych fragmentów.

Michał Dyszyński

O.K.

Michał Dyszyński

O.K.

Michał Dyszyński